Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Καθώς ο 21ος αιώνας εγκαινιάζει μια περίοδο ταχείας τεχνολογικής εξέλιξης και εντεινόμενης δραστηριότητας στο εξωατμοσφαιρικό περιβάλλον, η ανάγκη για μια συνεκτική και δεσμευτική διαστημική πολιτική καθίσταται επιτακτική. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ προσανατολίζεται στη θέσπιση μιας νομοθεσίας ορόσημο: το European SpaceAct (Ευρωπαϊκή Διαστημική Πράξη). Ως νομικός μηχανισμός που έχει σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση των πολύπλευρων προκλήσεων της διαστημικής διακυβέρνησης, η πράξη αποτυπώνει μια σύνθεση νομικών, επιστημονικών και πολιτικών παραμέτρων. Σηματοδοτεί μια αποφασιστική μετατόπιση από τις κατακερματισμένες εθνικές ρυθμίσεις προς ένα ενιαίο υπερεθνικό πλαίσιο, με στόχο την εναρμόνιση της διαχείρισης της διαστημικής κίνησης, την ενίσχυση της βιωσιμότητας και τη διεκδίκηση της ρυθμιστικής αυτονομίας. Ο επικείμενος κανονισμός αναμένεται να αναδιαμορφώσει όχι μόνο το εσωτερικό νομικό τοπίο της ΕΕ, αλλά και την ευρύτερη αρχιτεκτονική του διεθνούς διαστημικού δικαίου.
Από τη δεκαετία του 1990, η ΕΕ έχει αναπτύξει σταδιακά την παρουσία της στο διάστημα μέσω ενός υπερκρατικού νομικού καθεστώτος, που συμπληρώνεται από πρωτοβουλίες των κρατών-μελών και τη συνεργασία με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA). Με κίνητρο την αυξανόμενη συμφόρηση των τροχιακών χώρων, τη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος και τις γεωπολιτικές εντάσεις —που πρόσφατα επιδεινώθηκαν από τον πόλεμο στην Ουκρανία— η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προώθησε μια συνεκτική στρατηγική για την ασφάλεια, τη βιωσιμότητα και την άμυνα στο διάστημα, με αποκορύφωμα την ανακοίνωση μιας μελλοντικής διαστημικής πράξης της ΕΕ σε στρατηγικές επικοινωνίες κατά την περίοδο 2023-2024. Η πράξη αυτή εκκινεί μια θεμελιώδη στροφή από την προηγούμενη στήριξη σε εθελοντικές βέλτιστες πρακτικές προς δεσμευτικές νομικές υποχρεώσεις, ευθυγραμμιζόμενη με τη φιλοδοξία της ΕΕ να ενισχύσει την ολοκλήρωση της αγοράς και τη ρυθμιστική συνοχή.
Το προτεινόμενο νομικό κείμενο φιλοδοξεί να εισαγάγει ένα ενιαίο και δεσμευτικό ρυθμιστικό πλαίσιο, εστιάζοντας σε καίρια ζητήματα της σύγχρονης διαστημικής διακυβέρνησης. Οι ακόλουθες θεματικές συνιστούν βασικούς πυλώνες για την υλοποίηση των στρατηγικών επιδιώξεων της ΕΕ στον διαστημικό χώρο:
- Διαχείριση της διαστημικής κυκλοφορίας (Space Traffic Management-STM) και βιωσιμότητα: Ο νόμος θα θεσπίσει εκτελεστούς κανόνες για την αποφυγή συγκρούσεων, τον μετριασμό των διαστημικών αποβλήτων, τους μηχανισμούς ανταλλαγής πληροφοριών και τις διαδικασίες αποδρομολόγησης, με στόχο τη διατήρηση του τροχιακού περιβάλλοντος και την ασφάλεια των διαστημικών συστημάτων.
- Εναρμόνιση της αγοράς: Με την υιοθέτηση ενός δεσμευτικού νομοθετικού πλαισίου ενιαίας εφαρμογής, που εντάσσεται στο corpus του σκληρού ευρωπαϊκού δικαίου, επιδιώκεται η συμμόρφωση των φορέων εκμετάλλευσης και η ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Έτσι, προωθείται ένα ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον για διαστημικές δραστηριότητες, αποφεύγοντας τον νομοθετικό κατακερματισμό και τη ρυθμιστική ασυνέπεια.
- Ασφάλεια και στρατηγική αυτονομία: Βασική συνιστώσα της στρατηγικής αυτονομίας αποτελεί η ευθυγράμμιση του σκληρού και ήπιου δικαίου με τα συμφέροντα της ΕΕ και η άρση των αποσπασματικών εθνικών νομοθεσιών. Επιπλέον, καίρια κρίνονται ζητήματα περί προτύπων κυβερνοασφάλειας και κατανόησης του διαστημικού περιβάλλοντος (spacedomain awareness).
Η ΕΕ αναγνωρίζει τον κίνδυνο που εγκυμονεί μια αυστηρότερη και νομικά δεσμευτική ρυθμιστική προσέγγιση, που θα μπορούσε να επιφέρει δυσχέρειες στις αναδυόμενες επιχειρήσεις και να οδηγήσει εμπορικούς διαστημικούς φορείς σε μετεγκατάσταση των δραστηριοτήτων τους. Προκειμένου να αποφευχθούν τέτοιου είδους φραγμοί και ανεπιθύμητες αντιδράσεις, η εφαρμογή του Space Act προβλέπεται για κάθε διαστημικόφορέα που δραστηριοποιείται στην ΕΕ, ανεξαρτήτως της γεωγραφικής έδρας ή τοποθεσίας λειτουργίας των συστημάτων του. Τοιουτοτρόπως, διασφαλίζεται η θεμελίωση ίσων όρων ανταγωνισμού εντός της ενωσιακής αγοράς και αποθαρρύνεται η μεταφορά δραστηριοτήτων στο εξωτερικό. Μάλιστα, εκτιμάται ότι η εν λόγω ρύθμιση θα απαιτήσει από τις αμερικανικές εμπορικές διαστημικές εταιρείες που παρέχουν δορυφορικές υπηρεσίες στην αγορά της ΕΕ να συμμορφωθούν πλήρως με το νομοθετικό πλαίσιο που θα θεσπιστεί.
Καθώς διανύουμε μια νέα εποχή ραγδαίας εξερεύνησης και εμπορικής αξιοποίησης του διαστήματος, η ανάγκη για αποτελεσματική και προνοητική διακυβέρνηση καθίσταται επιτακτική. Το Space Act εντάσσεται στην προσπάθεια αντιμετώπισης των υφιστάμενων ρυθμιστικών κενών και συνιστά θεμέλιο για μια βιώσιμη, ασφαλή και καινοτόμο προσέγγιση στη διαχείριση του διαστημικού τομέα. Ενσωματώνοντας νομικές, επιστημονικές και πολιτικές διαστάσεις, υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση που επιδιώκει να κωδικοποιήσει δεσμευτικά πρότυπα και να προωθήσει την υπερεθνική συνεργασία. Σε ένα περιβάλλον όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι γεωπολιτικές δυναμικές μεταβάλλονται διαρκώς, η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των θεσμών να υιοθετούν ευέλικτα και προσαρμοστικά μοντέλα διακυβέρνησης. Άλλωστε, όπως εύστοχα σημειώνει ο καθηγητής Stephen Hobe, «τα παγκόσμια κοινά της παγκόσμιας κοινότητας απαιτούν παγκόσμιες λύσεις για το παγκόσμιο δημόσιο συμφέρον».
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Europe’s far-reaching Space Act nears launch, Spacenews, διαθέσιμο εδώ
- Preparing for the EU Space Act and its potential influence on the future of space
traffic management, The Space Review, διαθέσιμο εδώ
