Του Μάνου Ματθαιάκη,
Οι πανεπιστημιακοί ερευνητές και εκείνοι που απαρτίζουν τα κέντρα λήψης αποφάσεων στα υπουργεία εξωτερικών, ολοένα και περισσότερο δαπανούν χρόνο και χρήμα για να ασκήσουν επιρροή σε κράτη που ανήκουν στην κατηγορία των failed-fragile states. Για να πραγματοποιηθεί αυτό, προαπαιτούμενη είναι η κατανόησή τους. Τα κράτη αυτά στην πλειοψηφία τους αποτελούν απότοκα της αποικιοκρατίας. Παρόλο που χρειάζονται δομικές και καθοριστικές μεταρρυθμίσεις, ανισότητες οι οποίες υπάρχουν, οι οικονομικές συνθήκες που επικρατούν και ο διχασμός σε πολύ βασικά ζητήματα, καταστούν πολύ δύσκολη την ένταξη αυτών των κρατών στο εννοιολογικό πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Σε αυτήν τη θεωρία, υπάρχει μια τάση να υποβαθμίζεται το πως επηρέασε η άνοδος, η τεχνολογική ανάπτυξη και οι επιχειρησιακές ικανότητες των δυτικών κρατών, τα αναπτυσσόμενα, που ουσιαστικά μεγάλωσε η πλάστιγγα των μεταξύ τους διαφόρων, καθιστώντας τα αρχικά πιο αδύναμα και ύστερα αποτυχημένα κρατίδια. Παράδειγμα λανθασμένης αντίληψης των προκλήσεων, των πολιτικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων αποτελεί το κράτος του Ιράκ.
Αρχικά, η κατηγοριοποίηση και η ταμπέλα του failed state είναι καινούργια. Το φαινόμενο αυτό εμφανίστηκε ύστερα από τον Ψυχρό Πόλεμο, ώστε να αντιμετωπιστεί η πρόκληση των κρατιδίων που αναδύθηκαν στην επιφάνεια και ανήκαν στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ. Η ύπαρξη αυτών των δρώντων στο διεθνές σύστημα θεωρείται απειλητική για τους δυτικούς. Συγκεκριμένα, για τη δυτική κουλτούρα και τη δομή αυτή καθ’ αυτήν. Πριν από το 2001, η διεθνής κοινότητα με πρωταγωνιστή την Παγκόσμια Τράπεζα, διεξήγαγε πολιτικές οικονομικής ενίσχυσης. Ύστερα από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, στη φαρέτρα των δυτικών χωρών εντάχθηκε και η στρατιωτική εμπλοκή σε οποιαδήποτε μορφή, είτε στρατιωτικής κατοχής είτε αρχικά να κάνουν χρήση ωμής βίας, ώστε να επέμβουν στο εσωτερικό των κρατών και να εγκαθιδρύσουν “peace building” πολιτικές.
Όμως, για την περίπτωση του Ιράκ, η κατάσταση είναι διαφορετική. Η εισβολή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής δεν έγινε για λόγους σφαιρών επιρροής. Για να γίνει αντιληπτή η αιτία εισβολής, πρέπει να τονιστεί το χρονικό σημείο όπου οφείλεται η κίνηση των Η.Π.Α. και αυτό είναι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Η έκβαση των επιχειρήσεων που έλαβαν μέρος, καθορίστηκε από την επάρκεια που είχαν και την ποσότητα που μπορούσαν να διαθέσουν οι χώρες σε πετρέλαιο. Αυτό, διότι ήταν το κύριο καύσιμο που χρησιμοποιούσαν τα άρματα μάχης. Αυτή είναι και η αξία του Ιράκ, όπου επειδή ακριβώς βρίσκεται σε αυτό το σημείο, είναι γεμάτο από τέτοιες πλουτοπαραγωγικές πηγές.
Επομένως, για μια στρατιωτική δύναμη όπως οι Η.Π.Α., η απόκτηση και εκμετάλλευση αυτών των πηγών, ενδεχομένως και να καθόριζε την στρατηγική τους για ηγεμονία. Οι επιχειρησιακές ικανότητές τους, η αλήθεια είναι ότι δεν έχουν ανταγωνιστή, με πάνω από 750 βάσεις πλήρους επάνδρωσης σε ολόκληρο τον κόσμο και με την τεχνολογία που διαθέτουν. Το Ιράκ δεν είχε καμία ελπίδα επικράτησης. Παρόλα αυτά, το κομμάτι που ακολούθησε τον πόλεμο, το φαινόμενο που στις διεθνείς σχέσεις αποκαλείται “peace building”, απέτυχε παταγωδώς. Ο λόγος για τον οποίο απέτυχε, εξηγείται ιστορικά. Ανατρέχοντας στην ιστορία, καμία χώρα στον σύγχρονο κόσμο δεν επιχείρησε να εκτελέσει μια τέτοια αποστολή. Μια αποστολή που σκοπό θα είχε τη σύσταση ενός νέου κράτους, αναδυόμενο από το παλιό.
Επειδή ακριβώς δεν είχε ξανά γίνει κάτι τέτοιο, τα περιθώρια λαθών ήταν πάμπολλα. Οι Η.Π.Α. προκειμένου να εξαφανίσουν κάθε πιθανότητα αντεπίθεσης από τον αντίπαλο, ύστερα από την επικράτηση τους, επιχείρησαν και κατάφεραν να απολύσουν κάθε λογής στρατιωτικό, αστυνομικό, κάθε άνθρωπο που είχε εμπειρία από όπλα. Αυτό σήμαινε πως ναι μεν όντως, οι άνθρωποι που αποτελούσαν εν δυνάμει απειλή θα τους ήταν πιο δύσκολο πλέον να τα εκδικηθούν, αλλά επίσης σήμαινε πως εκατοντάδες και χιλιάδες, έπειτα από έναν πόλεμο, βρέθηκαν άνεργοι, πεινασμένοι και κυρίως εμπειροπόλεμοι.
Είναι ξεκάθαρο πως με όχημα την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, οι Η.Π.Α. προσπαθούν να εξαπλωθούν σε όρους επιρροής, όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται. Με ανταλλάγματα όπως η οικονομική στήριξη την οποία μπορούν να παρέχουν, την ασφάλεια και γενικότερα τη συνεργασία. Το θέμα είναι πως ελεύθερες και δίκαιες εκλογικές αναμετρήσεις δεν αποτελούν πανάκεια. Η δημοκρατία είναι μια διαδικασία που δεν μπορεί ποτέ να ολοκληρωθεί και ανά πάσα στιγμή, μπορεί να αλλοιωθεί. Μια παράμετρο που αγνόησαν οι Αμερικανοί στη διαδικασία του peace building, είναι η καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πολιτική διαφθορά βρίσκεται στο κέντρο της επικαιρότητας από την πτώση του Hussein και μετά, ενώ αφορά την πολιτική ελίτ.
Αυτή η περίπτωση διαφθοράς αφορά σε συλλογικό επίπεδο ολόκληρη την άρχουσα τάξη, δεν περιορίζεται σε μεμονωμένες περιπτώσεις. Πολιτικές που σκοπό έχουν την εκμετάλλευση των κρατικών αποθεμάτων ώστε να αυξήσουν τον χρόνο τους στην εξουσία. Ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελεί ο στρατός η οργάνωσή του, όπου η συμπεριφορά των εκπαιδευτών ήταν κατώτερη των περιστάσεων, με άμεση συνέπεια την ύπαρξη μίσους και ανάγκης για εκδίκηση, που αυτό ωθούσε σε εξεγέρσεις. Αρκετές φορές, δε, οι ντόπιες δυνάμεις ξεγελούσαν τους Αμερικανούς ώστε να στοχεύσουν με όπλα ακριβείας πολιτικούς αντιπάλους. Φτάνοντας στο κομμάτι των πολιτικών, με συνεχείς διορισμούς δικών τους προσώπων και εικονικές εργολαβίες.
Συνοψίζοντας, οι εκλογές κάθε 4 χρόνια δεν είναι το πρώτο βήμα για τη δημοκρατία. Είναι περισσότερο σοφές οι επιλογές της αναβάθμισης του εκπαιδευτικού συστήματος, η ενεργοποίηση του ρόλου της γυναίκας περαιτέρω αλλά και η δημιουργία οικονομικών ευκαιριών. Με βασικό, την ουσιαστική καταπολέμηση της διαφθοράς. Ένα Ιράκ το οποίο θα διέπεται από συνοχή, σε μια κοινωνία που θα συμπεριλαμβάνει κάθε είδους παράδοση, θρησκεία, θα αποτελέσει λύτρωση για την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Παρόλο που δεν υπάρχει ακριβής ορισμός για το failed state, το γεγονός ότι σήμερα το Ιράκ δεν μπορεί να σταματήσει τη βία ανάμεσα στους πολίτες του, δεν μονοπωλεί τη βία, γίνεται δέκτης ισχύος πολύ περισσότερο από ότι ισχύ εξάγει, ο όρος αποτυχημένο κράτος δεν απέχει πολύ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lee Kuan Yew, The United States, Iraq, and the War on Terror, Foreign Affairs, Διαθέσιμο εδώ
- Cartier Malkasian, How the Good War Went Bad, Foreign Affairs, Διαθέσιμο εδώ
- Toby Dodge, Renad Mansour, Politically sanctioned corruption and barriers to reform in Iraq, Chatham House, Διαθέσιμο εδώ
- Mohammed Nuruzzaman, ‘Failed and Fragile States’ in International Relations: Revisiting Issues and Rethinking Options, Διαθέσιμο εδώ
