Του Θεμιστοκλή Καγκέλη,
Η ιστορία δεν έχει έλλειψη από αιματηρές μάχες, τεράστιες αυτοκρατορίες και επαναστάσεις που άλλαξαν τον κόσμο, αλλά πού και πού, σκοντάφτεις σε μια ιστορία που δεν πιστεύεις ότι πραγματικά συνέβη. Σήμερα μιλάμε για τον «Πόλεμο της Πατάτας», μια σύγκρουση του 18ου αιώνα, όπου σχεδόν κανείς δεν πολέμησε και καμία μεγάλη πόλη δεν κάηκε, ενώ ο μεγαλύτερος αγώνας ήταν η εύρεση μεσημεριανού γεύματος (!).
Επισήμως, ονομαζόταν Πόλεμος της Βαυαρικής Διαδοχής. Ξεκίνησε το 1778, ακριβώς στην καρδιά της Ευρώπης, και τελείωσε ένα χρόνο αργότερα. Το όνομα «Πόλεμος της Πατάτας» ήρθε αργότερα, εν μέρει λόγω του πόσο λίγες πραγματικές μάχες δόθηκαν, και εν μέρει, επειδή οι στρατιώτες και των δύο πλευρών περνούσαν τον περισσότερο χρόνο τους ψάχνοντας για πατάτες και τρόφιμα αντί να πολεμούν.
Η αφορμή δόθηκε με τον συνήθη ένοχο: τη βασιλική κληρονομιά. Ο Εκλέκτορας της Βαυαρίας, ονόματι Μαξιμιλιανός Γ΄ Ιωσήφ, πεθαίνει το 1777 και δεν έχει άμεσους κληρονόμους. Αυτό άφησε την περιοχή του ελεύθερη και, φυσικά, αρκετοί ισχυροί γείτονες άρχισαν να κοιτάζουν τη γη του σαν όρνια πάνω από ένα νεκρό λιοντάρι. Ένας από αυτούς τους γείτονες ήταν η Αυστρία, με επικεφαλής τους Αψβούργους: Ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Β΄ αποφάσισε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να «κληρονομήσει» ένα κομμάτι της Βαυαρίας και κίνησε τα νήματα για να διεκδικήσει μέρη της περιοχή.
Στον αντίποδα βρισκόταν η Πρωσία, υπό τον Βασιλιά Φρειδερίκο τον Μέγα, ο οποίος δε δέχτηκε την επιθετικότητα του Ιωσήφ Β’. Ο Φρειδερίκος είδε την αυστριακή επέκταση ως απειλή για την ισορροπία δυνάμεων στη Γερμανία και για την επιρροή της Πρωσίας. Έτσι, κάλεσε τα στρατεύματά του, βάδισε προς τη Βαυαρία και ξεκίνησε ο πόλεμος. Εδώ λοιπόν, τα πράγματα γίνονται περίεργα. Παρά τους μεγάλους στρατούς, την πολιτική έξαψη και τις μετακινήσεις στρατευμάτων, σχεδόν καμία πραγματική μάχη δεν διεξήχθη κατά τη διάρκεια του «Πολέμου της Πατάτας». Οι αυστριακοί και οι πρωσικοί στρατοί ουσιαστικά περιπλανήθηκαν στη Βαυαρία, προσπαθώντας να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον, αλλά καμία πλευρά δεν ήθελε πραγματικά να δεσμευτεί σε πλήρη μάχη. Το έδαφος ήταν τραχύ, οι προμήθειες ήταν λίγες και το κερασάκι στην τούρτα: Ήταν η εποχή της συγκομιδής και τα χωράφια ήταν γεμάτα πατάτες.
Τι έκαναν λοιπόν οι στρατιώτες; Εξόρμησαν προς τα αγροκτήματα. Έκλεψαν τρόφιμα και ανέσκαψαν πατάτες. Τα στρατεύματα και των δύο πλευρών φέρεται να αφιέρωσαν περισσότερο χρόνο κλέβοντας καλλιέργειες από τους ντόπιους αγρότες και προσπαθώντας να μην λιμοκτονήσουν παρά εμπλέκοντας τον εχθρό και, μάλιστα, εκτιμάται ότι περισσότεροι στρατιώτες πέθαναν από ασθένειες και πείνα παρά από οποιοδήποτε είδος μάχης. Ο ίδιος ο Φρειδερίκος ο Μέγας ήταν περίπου 66 ετών εκείνη την εποχή και όχι ακριβώς στην ακμή του, οπότε ακόμη κι ο ίδιος φαινόταν να ενδιαφέρεται περισσότερο να επιβιώσει παρά να ορμήσει στη μάχη. Κάποιοι παρατηρητές αστειεύθηκαν ότι ο πόλεμος «διεξήχθη με πιρούνια, όχι με σπαθιά» και ειλικρινά, αυτό το συνοψίζει τέλεια.
Κάποια στιγμή, οι Αυστριακοί ξέμειναν εντελώς από τρόφιμα και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Εν τω μεταξύ, οι ντόπιοι απλώς προσπαθούσαν να επιβιώσουν εν μέσω αυτού του περίεργου στρατιωτικού «μποτιλιαρίσματος», παρακολουθώντας στρατιώτες να λεηλατούν τα λαχανικά τους και να κατασκηνώνουν στις γεωργικές τους εκτάσεις. Μετά από μήνες περιπλάνησης, αναζήτησης τροφής και αποφυγής μιας πραγματικής μάχης, όλοι οι εμπλεκόμενοι φάνηκαν να συνειδητοποιούν ότι αυτό δεν οδηγούσε πουθενά. Η διπλωματία άνοιξε τον δρόμο και η σύγκρουση έληξε επίσημα με τη Συνθήκη του Τέσεν, τον Μάιο του 1779. Η Αυστρία πήρε ένα μικρό κομμάτι γης (την περιοχή Ινφίρτελ), αλλά δεν κατέλαβε τη Βαυαρία. Η Πρωσία πήρε αυτό που ήθελε -έναν έλεγχο στην αυστριακή εξουσία- και η Ευρώπη επέστρεψε στο να προσποιείται ότι όλα ήταν καλά.
Συνολικά, ο «Πόλεμος της Πατάτας» προκάλεσε πολύ μικρή εδαφική αλλαγή, σχεδόν καθόλου άμεση μάχη και πολλή δυστυχία για τους αγρότες. Αποτελεί μια συναρπαστική υπενθύμιση ότι δεν είναι όλοι οι πόλεμοι για ηρωισμό και δόξα στο πεδίο της μάχης. Μερικές φορές, αφορούν την πολιτική, την υπερηφάνεια και την κακή εφοδιαστική. Μερικές φορές, οι στρατιώτες απλώς πεινάνε. Και μερικές φορές, η ιστορία είναι πιο παράλογη από τη μυθοπλασία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- D. Norman (2009), Η Ιστορία της Ευρώπης (Δεύτερος Τόμος), Αθήνα: εκδ. Νεφέλη
- War of the Bavarian Succession, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The War of Bavarian Succession 1788-1789, habsburger.net, διαθέσιμο εδώ
