Της Μαρίσιας Καμπάνου,
Τα σπάνια νοσήματα συχνά αντιμετωπίζονται με αδιαφορία, καθώς δεν αποτελούν κοινές καθημερινές προκλήσεις για την πλειονότητα του πληθυσμού. Ωστόσο, για εκείνους που πλήττονται από αυτά, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Η νόσος Fabry, αν και σπάνια, με πολλαπλές επιπτώσεις για την υγεία, απαιτεί άμεση διάγνωση και συστηματική παρακολούθηση. Όταν τα συμπτώματα παραμένουν αδιάγνωστα ή λανθασμένα ερμηνευμένα, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές, καθιστώντας τη σωστή ενημέρωση κρίσιμη για την ποιότητα ζωής των ασθενών.Η στήριξη προς τους ασθενείς με σπάνια νοσήματα και η ενίσχυση των μηχανισμών έγκαιρης διάγνωσης πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα για τα εθνικά συστήματα υγείας.
Τι είναι η νόσος Fabry;
Η νόσος Fabry (Fabry disease ή γνωστή και ως Anderson Fabry Disease) είναι μια φυλοσύνδετη λυσοσωμική διαταραχή αποθήκευσης, που οφείλεται σε μεταλλάξεις στο γονίδιο GLA (Desnick RJ et al., 2001. [1]). Αυτό το γονίδιο κωδικοποιεί το ένζυμο α-γαλακτοσιδάση Α (α-Gal A), το οποίο διασπά συγκεκριμένα λιπίδια στους λυσοσώμους των κυττάρων. Όταν αυτό το ένζυμο λείπει ή λειτουργεί ανεπαρκώς, η λιπώδης ουσία σφαιροτριαζυλοκεραμιδίου (Gb3) συσσωρεύεται σε κύτταρα του σώματος, οδηγώντας σε εκφυλιστικές βλάβες σε ζωτικά όργανα όπως η καρδιά, οι νεφροί και το νευρικό σύστημα (Germain DP, 2010. [2]).
Η νόσος προσβάλλει κυρίως τους άνδρες λόγω της κληρονομικότητας μέσω του Χ χρωμοσώματος, όμως και οι γυναίκες-φορείς μπορεί να παρουσιάσουν συμπτώματα λόγω του φαινομένου Lyon, δηλαδή της τυχαίας απενεργοποίησης του ενός εκ των δύο Χ χρωμοσωμάτων (Germain DP et al., 2022. [5]).
Επιδημιολογία
Στην Ευρώπη, η εκτιμώμενη επίπτωση της νόσου Fabry κυμαίνεται μεταξύ 1:40.000 και 1:170.000 γεννήσεων, αν και νεότερες μελέτες υποδεικνύουν υψηλότερα ποσοστά, ιδίως για τις όψιμες μορφές της νόσου. Στην Ελλάδα, συγκεκριμένα επιδημιολογικά δεδομένα είναι περιορισμένα, αλλά μια παλιότερη μελέτη ανέφερε 16 διαγνωσμένους άνδρες ασθενείς από 10 διαφορετικές οικογένειες, υποδεικνύοντας πιθανή υποδιάγνωση. Η υποδιάγνωση παραμένει σημαντική πρόκληση, καθώς πολλοί ασθενείς παρουσιάζουν άτυπα ή ήπια συμπτώματα.
Πώς εκδηλώνεται;
Τα πρώτα σημάδια της Fabry εμφανίζονται συνήθως στην παιδική ή εφηβική ηλικία. Περιλαμβάνουν:
- Οξύ, διαξιφιστικό πόνο στα άκρα (ακροπαραισθησίες)
- Υποϊδρωσία ή ανιδρωσία
- Πεπτικά προβλήματα (κοιλιακό άλγος, διάρροιες)
- Αγγειοκερατώματα (ερυθροϊώδεις δερματικές βλάβες)
- Αλλοιώσεις στον κερατοειδή (cornea verticillata)
Με την πάροδο του χρόνου, και χωρίς θεραπεία, η νόσος εξελίσσεται σε:
- Καρδιοπάθεια: υπερτροφία αριστερής κοιλίας, αρρυθμίες
- Νεφροπάθεια: πρωτεϊνουρία, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια
- Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
Οι άτυπες μορφές της νόσου ενδέχεται να περιορίζονται σε ένα μόνο όργανο, όπως η καρδιά, και να εμφανιστούν αργότερα στη ζωή, συχνά οδηγώντας σε καθυστερημένη ή λανθασμένη διάγνωση
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση ξεκινά με την εκτίμηση της δραστηριότητας του ενζύμου α-Gal A στο αίμα. Στους άνδρες, τα χαμηλά επίπεδα είναι διαγνωστικά. Στις γυναίκες, επειδή η ενζυμική δραστηριότητα μπορεί να είναι φυσιολογική, απαιτείται γενετικός έλεγχος για μεταλλάξεις στο GLA γονίδιο (Schiffmann R et al., 2003. [4]).
Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η μέτρηση του λυσο-Gb3 στο πλάσμα, ένας βιοδείκτης που αντικατοπτρίζει την έκταση της νόσου. Η διάγνωση Fabry συχνά καθυστερεί έως και 15 χρόνια από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων, με σημαντικές συνέπειες για την έκβαση της νόσου.
Θεραπεία
Η ενζυμική υποκατάσταση (ERT) είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη θεραπεία. Περιλαμβάνει την ενδοφλέβια χορήγηση του ενζύμου α-Gal A κάθε δύο εβδομάδες. Δύο φάρμακα είναι εγκεκριμένα: agalsidase alfa και agalsidase beta (Desnick RJ et al., 2001. [1]). Αυτή η θεραπεία μειώνει τη συσσώρευση Gb3 και βελτιώνει τις κλινικές παραμέτρους, ιδιαίτερα αν ξεκινήσει στα πρώτα στάδια της νόσου.
Η φαρμακευτική συνοδευτική θεραπεία (chaperone therapy) με migalastat αποτελεί εναλλακτική για ασθενείς με μεταλλάξεις που ανταποκρίνονται σε αυτή. Η θεραπεία αυτή είναι από του στόματος και βοηθά στην ορθή αναδίπλωση και λειτουργία του ενζύμου.
Υπό έρευνα βρίσκονται νέες μορφές θεραπείας, όπως:
-Γονιδιακή θεραπεία
-Θεραπείες mRNA
-Ενζυμικά ανάλογα με μεγαλύτερο χρόνο ημιζωής
Οι θεραπείες αυτές βρίσκονται ακόμη σε ερευνητικό στάδιο και σκοπός τους είναι η ενδεχομένως μακροχρόνια ή και οριστική διαχείριση της νόσου.
Η συνολική φροντίδα των ασθενών περιλαμβάνει καρδιολογική και νεφρολογική παρακολούθηση, διαχείριση της υπέρτασης, πρόληψη εγκεφαλικών επεισοδίων, ψυχολογική υποστήριξη και γενετική συμβουλευτική.
Συμπέρασμα
Η νόσος Fabry δεν είναι απλώς μια «σπάνια» πάθηση. Είναι μια πολυσυστηματική νόσος που απαιτεί έγκαιρη αναγνώριση και συντονισμένη αντιμετώπιση. Η πρόοδος της ιατρικής, με νέες διαγνωστικές τεχνικές και καινοτόμες θεραπείες, δίνει ελπίδα σε χιλιάδες ασθενείς παγκοσμίως. Το ζητούμενο, πλέον, είναι η ευαισθητοποίηση — τόσο του ιατρικού κόσμου όσο και της κοινωνίας — ώστε κανένα περιστατικό Fabry να μην μένει στη σκιά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Fabry disease, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Fabry disease: a review, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Fabry disease: diagnosis and treatment, KidneyInternational, διαθέσιμο εδώ
- Fabry disease: Mechanism and therapeutic strategies, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Natural course of Fabry disease: changing pattern of causes of death in FOS – Fabry Outcome Survey, Orphanet Journal of Rare Diseases, διαθέσιμο εδώ
- Evolution of Fabry disease in male patients: The Greek experience, Molecular Genetics and Metabolism, διαθέσιμο εδώ
