Της Περσίλια Κουμάτη,
Το βρογχικό άσθμα αποτελεί μια κοινή χρόνια νόσο του αναπνευστικού συστήματος, ικανή να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών, γι’ αυτό και τιμάται την πρώτη τρίτη του μήνα Μαΐου κάθε έτους. Τι είναι, όμως, το άσθμα, ποιοι είναι οι παράγοντες που το πυροδοτούν; Υπάρχει άραγε αντιμετώπιση για τις οξείες κρίσεις άσθματος; Ως βρογχικό άσθμα ορίζεται η νόσος που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή και απόφραξη των αεραγωγών. Εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως, δύσπνοια, βήχα, συριγμό, αίσθημα σύσφιξης στο θώρακα και υπεραντιδραστικότητα των βρόγχων. Η έκθεση σε συγκεκριμένα αλλεργιογόνα ή διάφορα άλλα ερεθίσματα οδηγεί στην ενεργοποίηση μιας σειράς αντιδράσεων κυτταρικής διέγερσης, στους αεραγωγούς. Αποτέλεσμα αυτού, είναι τόσο οι οξείες, όσο και οι χρόνιες φλεγμονώδεις διεργασίες που διατηρούνται μέσω διαφόρων τοπικά παραγόμενων κυτταροκινών και άλλων μεσολαβητών.
Η απελευθέρωση των μεσολαβητών αυτών, μπορεί να προάγει τη μεταβολή του τόνου των λείων μυϊκών ινών των αεραγωγών και της αντιδραστικότητάς τους, να προκαλέσει υπερέκκριση βλέννας και να καταστρέφει το επιθήλιο. Τα παραπάνω οδηγούν σε χρόνια διαταραχή της αρχιτεκτονικής και της λειτουργικότητας των αεραγωγών. Το βρογχικό άσθμα είναι η συχνότερη χρόνια πνευμονοπάθεια, σε ορισμένες μάλιστα χώρες προσβάλλει το 15-17% των ατόμων. Είναι συχνότερο στα παιδιά και συγκεκριμένα στα αγόρια παρά στα κορίτσια. Τα δεδομένα για τους θανάτους που οφείλονται στο άσθμα είναι ελλιπή, ωστόσο φανερώνουν μια τάση αυξημένης θνητότητας κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρά την ύπαρξη αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής. Πιθανή εξήγηση είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων και η αυξημένη έκθεση σε βιομηχανικά κατάλοιπα.
Αιτιοπαθογένεια
Δεν υπάρχει γνωστός μηχανισμός που να παρέχει σαφή δεδομένα σχετικά με την παθογένεια του βρογχικού άσθματος σε όλα τα άτομα. Είναι, ωστόσο, απαραίτητη η αναγνώριση του κεντρικού ρόλου που έχει η φλεγμονή των αεραγωγών στην εμφάνιση του άσθματος. Τα πρώτα στοιχεία στην ασθματική αντίδραση των αεραγωγών είναι η διέγερση των τοπικών φλεγμονωδών κυττάρων και ιδιαίτερα των μαστοκυττάρων και των ηωσινοφίλων. Οι οξέος-δρώντες μεσολαβητές, όπως είναι οι λευκοτριένες, οι προσταγλανδίνες και η ισταμίνη, προκαλούν ταχέως σύσπαση των λείων μυϊκών ινών, υπερέκκριση βλέννας και αγγειοδιαστολή, με διαφυγή υγρού μέσω του ενδοθηλίου και δημιουργία τοπικού οιδήματος.
Αυτοί οι προσχηματισμένοι και με ταχεία δράση μεσολαβητές προκαλούν, επιπλέον, τη συσσώρευση άλλων φλεγμονωδών κυττάρων στο βλεννογόνο των αεραγωγών. Μια βασική διεργασία που συνοδεύει τα παραπάνω οξέα φαινόμενα είναι ο πολλαπλασιασμός και η ενεργοποίηση των φλεγμονωδών αυτών κυττάρων, μέσω της δράσης ενός δικτύου τοπικά παραγόμενων κυτταροκινών. Οι κυτταροκίνες αυτές συμμετέχουν σε μια σειρά σύνθετων διαδικασιών, δια των οποίων συντηρείται η τοπική φλεγμονή και η υπεραντιδραστικότητα των αεραγωγών.
Παθοφυσιολογία
Οι τοπικές διαταραχές που παρατηρούνται στα κύτταρα των αεραγωγών επηρεάζουν σημαντικά τη λειτουργία του πνεύμονα. Λόγω της φλεγμονής, της υπεραντιδραστικότητας των λείων μυϊκών ινών και της μειωμένης διαμέτρου των αεραγωγών, η αντίσταση στη ροή του αέρα αυξάνεται σημαντικά. Αποτέλεσμα είναι οι μικροί περιφερικοί αεραγωγοί, οι οποίοι υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στην αντίσταση των αεραγωγών, να αποτελούν τώρα το κυριότερο σημείο αντίστασης στη ροή του αέρα.
Το φαινόμενο αυτό επιτείνεται από την υπερέκκριση βλέννας και από κάθε ερέθισμα που προκαλεί μεγαλύτερο βρογχόσπασμο. Το νευρικό σύστημα των βρόγχων πιθανώς συμβάλλει στην εξέλιξη του άσθματος, αν και παίζει μάλλον δευτερεύοντα ρόλο. Η διέγερση ειδικών υποδοχέων των βρόγχων προκαλεί, μέσω απαγωγών ινών του πνευμονογαστρικού, βήχα και αντανακλαστικό βρογχόσπασμο. Σε αυτή τη διαδικασία είναι πιθανό ότι συμμετέχουν νευροδιαβιβαστικά πεπτίδια.
Η απόφραξη των αεραγωγών αν και συμβαίνει διάχυτα δεν συμβαίνει ομοιογενώς σε όλον τον πνεύμονα. Επομένως, ο αερισμός των αναπνευστικών μονάδων δεν είναι ομοιόμορφος, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η σχέση αερισμού-αιμάτωσης (V/Q). Δημιουργούνται έτσι, περιοχές με υψηλή σχέση V/Q και άλλες με χαμηλή σχέση, οι οποίες ευθύνονται για την υποξαιμία. Λόγω του υπεραερισμού που παρατηρείται κατά την ασθματική κρίση, η PaCO2 είναι συνήθως φυσιολογική ή ελαττωμένη. Η υπερκαπνία υποδηλώνει επιτεινόμενη απόφραξη των αεραγωγών, μυϊκή κόπωση και μείωση του κυψελιδικού αερισμού, ενώ παράλληλα αποτελεί όψιμο σημείο κακής πρόγνωσης.
Οξεία Κρίση Άσθματος
Η οξεία κρίση άσθματος είναι επεισόδιο που χαρακτηρίζεται από προοδευτική επιδείνωση των συμπτωμάτων δύσπνοιας, βήχα, συριγμού και σύσφιξης του θώρακα, καθώς και προοδευτική μείωση της πνευμονικής λειτουργίας. Οι οξεία κρίση μπορεί να προκύψει σε ασθενείς με προϋπάρχουσα διάγνωση άσθματος ή περιστασιακά, ως πρώτη εκδήλωση του άσθματος. Συνήθως προκύπτει ως απάντηση στην έκθεση σε εξωτερικούς παράγοντες (ιογενής λοίμωξη ανώτερης αναπνευστικής οδού, αλλεργιογόνα περιβάλλοντος, ατμοσφαιρική ρύπανση) ή/και πτωχή απάντηση στα εισπνεόμενα κορστικοστεροειδή (ICS). Ωστόσο, η έκθεση στους πράγοντες κινδύνου δεν είναι πάντα απαραίτητη. Σοβαρές οξείες κρίσεις μπορούν να προκύψουν και σε ασθενείς με ήπιο ή καλά ρυθμισμένο άσθμα. Λόγω του ότι είναι δυνητικά απειλητικές για τη ζωή, η αντιμετώπισή τους απαιτεί προσεκτική διαχείριση, καθώς και παρακολούθηση. Οι ασθενείς με σοβαρές κρίσεις θα πρέπει να απευθύνονται άμεσα σε κάποιον επαγγελματία υγείας.
Σχέδιο Δράσης Άσθματος
Όλοι οι ασθενείς με άσθμα, καθώς και οι γονείς/φροντιστές των παιδιών, θα πρέπει να προμηθευτούν ένα καθοδηγούμενο ατομικό σχέδιο δράσης άσθματος. Αυτό συμβάλλει στον έλεγχο των συμπτωμάτων και της πνευμονικής λειτουργίας, ενώ περιλαμβάνει τόσο γραπτές οδηγίες χορήγησης φαρμάκων όσο και τακτική παρακολούθηση από έναν επαγγελματία υγείας. Το γραπτό σχέδιο δράσης βοηθά τους ασθενείς να αναγνωρίζουν και να ανταποκρίνονται επαρκώς στην επιδείνωση του άσθματος. Συμπερασματικά, η αντιμετώπιση του άσθματος και ακόμη περισσότερο της οξείας κρίσης, μπορεί να μοιάζει μια διαδικασία πολύπλοκη. Ωστόσο, με τα κατάλληλα μέτρα και τη σωστή καθοδήγηση, πέραν του ότι μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών, είναι ακόμα και ικανή να σώσει τη ζωή αυτών!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Global initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and prevention, ginasthma.org. Διαθέσιμο εδώ
- Μουτσόπουλος, Παθολογική Φυσιολογία, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, 2009
