Της Μαρίας Κελεπούρη,
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στο σύνολό της αποτέλεσε ένα εδαφικό υπόστρωμα στο οποίο συνενώθηκαν διαφορετικοί και αντικρουόμενοι λαοί. Παρά το καθεστώς που οδήγησε σε αυτές τις συνθήκες διαβίωσης και υποταγής, οι κάτοικοι της κάθε περιοχής κατόρθωσαν να διατηρήσουν τα στοιχεία της παράδοσής τους. Μάλιστα, όταν με τις μεταρρυθμίσεις που έλαβαν χώρα, γνωστές και ως Τανζιμάτ, οι πληθυσμοί μετακινήθηκαν εσωτερικά σε πόλεις, όπως η Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη, η συνύπαρξή τους με τους ήδη κατοικούντες στην εκεί περιοχή είχε ως αποτέλεσμα τη συνάντηση της παλαιάς με τη νέα παράδοση.
Ειδικά η Σμύρνη αποτέλεσε το σημείο στο οποίο η μουσική παράδοση δέχθηκε νέες πολιτισμικές επιρροές με συνέπεια να δημιουργηθεί πλήθος τραγουδιών, κατά κύριο λόγο, ρεμπέτικων, που, όμως, στεγάζονται κάτω από την πολυπολιτισμική κατηγορία του σμυρναίικου τραγουδιού. Το εκτόπισμά του ήταν τέτοιο που οι ηχογραφήσεις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού άνοιξαν έναν καινούριο δρόμο στην ελληνική μουσική παράδοση.
Οι κύριοι καλλιεργητές του λαϊκού τραγουδιού στη Σμύρνη ήταν Τα Πολιτάκια, η μετέπειτα Σμυρναιική Εστουδιαντίνα. Με δημιουργούς τον Βασίλη Σιδέρη και τον Αριστείδη Περιστέρη, η Εστουδιαντίνα έμεινε ζωντανή ως τις παραμονές της Μικρασιατικής Καταστροφής. Έτσι, στο διάστημα που μεσολάβησε από το έτος ίδρυσής της, το 1906, εμφανίστηκε σε ευρωπαϊκές πόλεις, παρουσιάζοντας τις πατινάδες (ελαφρά τραγούδια) με μαντολίνα και κιθάρες. Τα Πολιτάκια αποτελούν ένα δείγμα της ανάπτυξης της μουσικής βιομηχανίας κατά την περίοδο εκείνη, αφού παράλληλα με τις μαζικές ηχογραφήσεις στις Η.Π.Α., ευρωπαϊκές εταιρείες στρέφονταν προς τον κυρίως ελλαδικό χώρο για την ίδρυση παραρτημάτων κατά τη δεκαετία του 1920.
Ξεχωριστή μνεία αξίζει στον συνθέτη Δημήτρη Αρχιγένη, ο οποίος έμεινε γνωστός για τους ύμνους που είχε δημιουργήσει, ενώ μέσα από το βιβλίο του Λαογραφικά, έχουν διασωθεί ονόματα μουσικών που έγιναν δημοφιλείς στην Ελλάδα, όπως ο Στελλάκης Περπινιάδης και ο Κώστας Καρίπης.
Πολλά από τα τραγούδια της ιωνικής όχθης λειτουργούν ως έμπνευση ακόμη και σήμερα μέσα από τους στίχους και τη μουσική τους επένδυση. Ένα από αυτά είναι και το «Πού να βρω γυναίκα να σου μοιάζει», το οποίο ηχογραφήθηκε στην Αθήνα το 1939 από τον Αντώνη Νταλγκά. Λέγεται πως η μουσική του τραγουδιού ανήκει στον ίδιο, ενώ οι στίχοι στον Κώστα Κοφινιώτη. Με τίτλο “Onde que tope una que es plaziente”, το τραγούδι ηχογραφήθηκε και στην Αμερική από τον Jack Mayesh.
Αποτυπώνοντας τον αστικό τρόπο ζωής, τα τραγούδια αυτά διασώθηκαν χάρη σε ανθρώπους που γνώριζαν να εκτιμήσουν την αξία τους. Μάλιστα, κάποιες φορές παρουσιάζονταν σε σειρές της ελληνικές τηλεόρασης, όπως «Το Μινόρε της Αυγής», το οποίο μια μακρά παράδοση θέλει να αποτελεί σύνθεση του βιολιστή Γιοβανίκα ή Βλάχου, ενώ η πρώτη γνωστή μας εκτέλεση έγινε πολύ αργότερα, τη δεκαετία του 1930. Επιπλέον, ανάμεσα στα παραδοσιακά τραγούδια των μικρασιατικών παράλιων είναι και ο «Μποχόρης» που παίχτηκε και στη σειρά «Μαντάμ Σουσού» της ΕΡΤ. Ένα τραγούδι του 19ου αιώνα που η λέξη του τίτλου του έχει εβραϊκή ρίζα και προέρχεται από επεισόδιο της Βίβλου, όπως αναλυτικά παραθέτει ο Αλμπέρτος Ναρ στο βιβλίο του Κειμένη επί ακτής θαλάσσης. Μελέτες και άρθρα για την Εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλονίκης.
Κάθε τραγούδι αλλά και κάθε στίχος κρύβει μια ολόκληρη ιστορία δημιουργίας. Ιστορία που είναι έμμεσα ή άμεσα συνδεδεμένη με την πολυπολιτισμικότητα της Σμύρνης. Το τραγούδισμά τους αποτελεί έναν τρόπο ενθύμησης των περασμένων, αναζωπυρώνει το αλυτρωτικό αίσθημα και ξυπνά τις αισθήσεις. Τα τραγούδια πρέπει «να τα λες και να δακρύζεις», λοιπόν, γιατί μόνο έτσι συναισθάνεσαι το ιστορικό και πολιτισμικό τους βάρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μουσικοί και τραγουδιστές στη Σμύρνη τέλη του 19ου αιώνα και ως την Καταστροφή του 1922, kosmosnf.gr, διαθέσιμο εδώ.
- ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ, vmrebetiko.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Εστουδιαντίνες (του Παν. Κουνάδη), newsplanet09.info, διαθέσιμο εδώ.
- Τραγούδια της Πόλης και της Σμύρνης (by Linda), youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
