Του Δημήτρη Διδασκάλου,
Η πειθαρχική κύρωση του αποκλεισμού από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις ποδοσφαίρου της UEFA αποτελεί το μεγαλύτερο πλήγμα που μπορεί να υποστεί ένας αθλητικός ποδοσφαιρικός σύλλογος. Εκτός από μείωση των εσόδων του συλλόγου, ο αποκλεισμός αυτός επιδρά αρνητικά και στη φήμη του. Οι αποκλεισμοί, αν και προέρχονται από ιδιωτικό νομικό πρόσωπο —την UEFA—, παράγουν έννομα αποτελέσματα με άμεσο αντίκτυπο σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, τόσο στο πεδίο του εθνικού όσο και του ενωσιακού δικαίου. Κεντρικό ερώτημα αποτελεί κατά πόσο αυτές οι κυρώσεις υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο, δεδομένης της υποχρεωτικής διαιτησίας ενώπιον του Court of Arbitration for Sport (CAS).
Η UEFA είναι ένωση κατά το ελβετικό αστικό δίκαιο (άρθρα 60 επ. ZGB), χωρίς δημοσίου δικαίου υπόσταση. Ωστόσο, διαθέτει κανονιστική και εκτελεστική εξουσία, επιβάλλοντας κανόνες συμμετοχής και πειθαρχικές κυρώσεις με έννομες συνέπειες που υπερβαίνουν το ιδιωτικό δίκαιο. Οι αποφάσεις αποκλεισμού από ευρωπαϊκές διοργανώσεις επιβάλλονται με βάση τους Κανονισμούς Πειθαρχίας της UEFA (UEFA Disciplinary Regulations) και τους κανόνες για την οικονομική διαφάνεια της UEFA (Financial Fair Play Regulations), οι οποίοι ενσωματώνουν ρήτρες υποχρεωτικής προσφυγής στο CAS (π.χ. άρθρο 62 Καταστατικού UEFA). Από την άλλη πλευρά, το CAS λειτουργεί ως διαιτητικό όργανο με διεθνή αναγνώριση. Οι αποφάσεις της UEFA μπορούν να προσβληθούν σε αυτό, όχι όμως σε εθνικά ή ενωσιακά δικαστήρια, εκτός εάν πληρούνται ειδικές προϋποθέσεις. Το ελβετικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο, το οποίο εποπτεύει τη νομιμότητα των αποφάσεων του CAS, έχει αποδεχθεί κατ’ αρχήν τη συμβατότητα της υποχρεωτικής διαιτησίας με την ΕΣΔΑ. Παρά την ύπαρξη ρήτρας αποκλειστικής διαιτησίας, η νομολογία επιτρέπει την προσφυγή στα εθνικά δικαστήρια σε περιπτώσεις παραβίασης του δικαίου του ανταγωνισμού, των θεμελιωδών δικαιωμάτων ή της δημόσιας τάξης.
Ο ενωσιακός έλεγχος: Υπόθεση Super League
Τον Απρίλιο του 2021, δώδεκα ευρωπαϊκά ποδοσφαιρικά σωματεία ανακοίνωσαν τη δημιουργία μιας κλειστής διασυλλογικής διοργάνωσης, της λεγόμενης European Super League (ESL), εκτός του πλαισίου της UEFA και της FIFA. Η UEFA και η FIFA αντέδρασαν έντονα, απειλώντας με κυρώσεις αποκλεισμού από τις διοργανώσεις τους (UEFA Champions League, UEFA Europa League και UEFA Conference League) τους συλλόγους και τους παίκτες που θα συμμετείχαν στη νέα διοργάνωση. Η εταιρεία “European Super league Company SL”, η οποία είχε ιδρυθεί για να διαχειρίζεται τη νέα διοργάνωση, προσέφυγε στα ισπανικά δικαστήρια, ζητώντας να διαπιστωθεί ότι οι ενέργειες της UEFA και της FIFA παραβιάζουν το δίκαιο ανταγωνισμού της ΕΕ. Το ισπανικό δικαστήριο υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ, με το ερώτημα εάν οι κανόνες της UEFA και της FIFA παραβιάζουν τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ, καθώς και τις ελευθερίες εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών.
Το δικαστήριο κλήθηκε να απαντήσει ερωτήματα που σχετίζονταν με το εάν η UEFA και η FIFA κατέχουν δεσπόζουσα θέση στην αγορά της οργάνωσης διεθνών ποδοσφαιρικών διοργανώσεων, εάν η προληπτική απαγόρευση συμμετοχής σε μη εγκεκριμένες διοργανώσεις και οι πειθαρχικές απειλές συνιστούν κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης (άρθρο 102 ΣΛΕΕ) και εάν οι κανόνες έγκρισης και αναγνώρισης διοργανώσεων και οι ρυθμίσεις επιβολής κυρώσεων περιορίζουν αδικαιολόγητα τον ανταγωνισμό (άρθρο 101 ΣΛΕΕ). Τελικά, κρίθηκε ότι πράγματι, η UEFA και η FIFA κατέχουν δεσπόζουσα θέση, αφού ελέγχουν αποκλειστικά την διοργάνωση διεθνών συλλογικών τουρνουά στην Ευρώπη και ορίζουν τα κριτήρια συμμετοχής σε αυτά. Ωστόσο, κρίθηκε ότι το σύστημα προληπτικής έγκρισης που επιβάλλει η UEFA και η FIFA δε διέπεται από σαφή, αντικειμενικά, διαφανή και αναλογικά κριτήρια, δεν προβλέπει καμία διαδικασία έννομης προστασίας και επιτρέπει στην UEFA να αποκλείει ανταγωνιστικές διοργανώσεις για να προστατεύει τα δικά της εμπορικά συμφέροντα. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο θεώρησε ότι οι απειλές αποκλεισμού σε συλλόγους και παίκτες που συμμετέχουν στη Super League συνιστούν κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, καθώς επιβάλλονται χωρίς κανονιστική διαφάνεια ή δυνατότητα προηγούμενης προσφυγής.
Παρόλα αυτά, η απόφαση δε νομιμοποίησε την European Super League. Απλώς έκρινε ότι η UEFA και η FIFA δε μπορούν να παρεμποδίζουν την ύπαρξη νέων ανταγωνιστικών διοργανώσεων με αυθαίρετο τρόπο. Η υπόθεση επιστρέφει στο ισπανικό δικαστήριο, το οποίο θα κρίνει τη συγκεκριμένη νομιμότητα της Super League με βάση τα κριτήρια που έθεσε το ΔΕΕ. Η υπόθεση επιβεβαιώνει ότι ο αποκλεισμός συλλόγων από ευρωπαϊκές διοργανώσεις, όταν στηρίζεται σε κανόνες χωρίς διαφάνεια ή ένδικη προστασία: α) υπόκειται σε δικαστικό έλεγχο βάσει του ενωσιακού δικαίου, β) μπορεί να προσβληθεί ως παράνομος περιορισμός του ανταγωνισμού, γ) δε μπορεί να καλυφθεί πίσω από την αθλητική αυτονομία ή την υποχρεωτική διαιτησία στο CAS.
Η απόφαση αυτή συνιστά σημείο καμπής στη νομική θεώρηση της σχέσης αθλητικής αυτονομίας και κράτους δικαίου. Για πρώτη φορά, το ΔΕΕ επισημαίνει με σαφήνεια ότι οι φορείς του ποδοσφαίρου δεν εξαιρούνται από τους κανόνες ανταγωνισμού και τις εγγυήσεις δικαστικής προστασίας. Αποτελεί επίσης επιβεβαίωση ότι οι κυρώσεις αποκλεισμού από τη UEFA πρέπει να ελέγχονται όχι μόνο από το CAS, αλλά και από τα κρατικά και ενωσιακά δικαστήρια, όταν θίγουν θεμελιώδη δικαιώματα.
Η αθλητική αυτονομία, όσο θεμελιώδης κι αν είναι στο ευρωπαϊκό αθλητικό μοντέλο, δεν καθιστά την UEFA ανεξέλεγκτη. Παρότι η UEFA είναι ιδιωτικός οργανισμός, με καταστατικά κατοχυρωμένη εξουσία να διοργανώνει και να ρυθμίζει ευρωπαϊκές διοργανώσεις, οι αποφάσεις της —ιδίως εκείνες που αφορούν αποκλεισμούς συλλόγων ή αθλητών— παράγουν έννομα αποτελέσματα και άρα υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο (βάσει του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ, του άρθρου 47 του ΧΘΔ, και τα άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ). Η μονοπωλιακή θέση της UEFA δεν την εξαιρεί από τον έλεγχο, τόσο υπό το φως του δικαίου του ανταγωνισμού, όσο και των συνταγματικών και ενωσιακών εγγυήσεων. Κατά συνέπεια, οι αποκλεισμοί από τη UEFA δεν είναι υπεράνω ελέγχου, αλλά μπορούν να προσβληθούν: α) ενώπιον του CAS, εφόσον πληρούνται τα κριτήρια ανεξαρτησίας και αμεροληψίας, β) ενώπιον εθνικών δικαστηρίων, όταν παραβιάζονται θεμελιώδη δικαιώματα ή η ρήτρα διαιτησίας κρίνεται καταχρηστική και γ) ενώπιον των ενωσιακών δικαστηρίων, όταν οι αποφάσεις της UEFA προσκρούουν στο ενωσιακό δίκαιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- UEFA statutes: Rules of Procedure of the UEFA Congress Regulations governing the Implementation of the UEFA Statutes, documents.uefa.com, διαθέσιμο εδώ
- Urteil vom 7. Juni 2016 – KZR 6/15 – Pechstein, juris.bundesgerichtshof.de, διαθέσιμο εδώ
- Υπόθεση C-333/21, European Superleague Company SL κατά UEFA και FIFA, απόφαση 21.12.2023, eur-lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
