Της Ειρήνης Διακρούση,
Με την κατάρρευση του μετώπου και την υποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία εμφανίστηκε η ανάγκη αναπροσαρμογής της Συνθήκης των Σεβρών. Στις 20 Οκτωβρίου 1922 άρχισε το συνέδριο που διακόπηκε έπειτα από έντονες διαμάχες στις 4 Φεβρουαρίου 1923. Το τελικό κείμενο υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923, μετά από επτάμισι μήνες διαπραγματεύσεων.
Συμβαλλόμενοι ήταν από τη μία πλευρά η νεοσύστατη κυβέρνηση της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της Τουρκίας –που ήρθε να αντικαταστήσει την παρηκμασμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία– και από την άλλη η Ελλάδα, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, η Ρουμανία και το τότε Κράτος των Σλοβένων, Κροατών και Σέρβων, ενώ «φιλική συμμετοχή» είχαν οι ΗΠΑ, η ΕΣΣΔ και η Βουλγαρία.
Η συνθήκη απαρτίζεται από το βασικό κείμενο συν άλλες 17 σημαντικές συμβάσεις, πρωτόκολλα και δηλώσεις. Χωρίζεται σε 5 Μέρη, με πολλά τμήματα και υποτμήματα το καθένα, που ρυθμίζουν από άμεσα ζητήματα που ανακύπτουν μετά τη λήξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας μέχρι θέματα της καθημερινής ζωής των ανθρώπων, όπως π.χ. συμβόλαια πώλησης ακινήτων.
Το Μέρος Α’, Τμήμα Α’ της συνθήκης αφορά τους εδαφικούς όρους. Στο αρ.2 παρ.2 προσδιορίζονται τα σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας στη Θράκη. Η Τουρκία ανέκτησε την Ανατολική Θράκη. Ζήτημα ανέκυψε με την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από την Ελλάδα, κάτι για το οποίο η χώρα αδυνατούσε. Έτσι, η Τουρκία δέχθηκε να της αποδοθεί το Τρίγωνο του Κάραγατς, γνωστό και ως Παλαιά Ορεστιάδα, αντί αποζημιώσεων. Επίσης, η Τουρκία ανέκτησε μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με τη Συρία, την περιοχή της Σμύρνης και τη Διεθνοποιημένη Ζώνη των Στενών, όπου αποτέλεσε αντικείμενο νέας διεθνούς διάσκεψης.
Στο αρ.12 επικυρώνεται η κυριαρχία της Ελλάδας επί των νησιών της Ανατολικής Μεσογείου, δηλαδή της Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας. Η Ίμβρος, η Τένεδος και τα νησιά που βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 3 μιλίων της ασιατικής ακτής παραχωρήθηκαν στην Τουρκία. Στο αρ.14 ορίζεται πως τα νησιά της Ίμβρου και της Τενέδου θα απολαύουν ειδική διοικητική οργάνωση και θα παρέχονται εγγυήσεις προστασίας στον μη μουσουλμανικό πληθυσμό.
Στο αρ.13 ορίζεται το ζήτημα της αποστρατικοποίησης των προαναφερθέντων ελληνικών νησιών, στα οποία απαγορεύεται η εγκατάσταση ναυτικής βάσης ή η ανέγερση κάποιου οχυρωματικού έργου. Απαγορεύεται, ακόμα, η ελληνική στρατιωτική αεροπλοΐα να υπερίπταται του εδάφους της ακτής της Ανατολίας, όπως και η Οθωμανική Κυβέρνηση θα απαγορεύσει στη στρατιωτική αεροπλοΐα της να υπερίπταται των αναφερομένων νησιών. Οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στα αναφερόμενα νησιά θα περιοριστούν στον συνηθισμένο αριθμό όσων καλούνται για στρατιωτική υπηρεσία, οι οποίοι μπορούν να γυμνάζονται επί τόπον, αλλά και σε δύναμη χωροφυλακής και αστυνομίας, ανάλογη με αυτή που υπάρχει σε ολόκληρο το ελληνικό έδαφος.
Στο αρ.15 η Τουρκία παραιτείται από τους τίτλους της υπέρ της Ιταλίας στα νησιά της Αστυπάλαιας, Ρόδου, Χάλκης, Καρπάθου, Κάσου, Τήλου, Νισύρου, Καλύμνου, Λέρου, Πάτμου, Λειψών, Σύμης και Κω, στις νησίδες που εξαρτώνται από αυτά και στο Καστελόριζο. Στο αρ.20 η Τουρκία δηλώνει πως αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κύπρου, που ανακηρύχθηκε από τη Βρετανική Κυβέρνηση την 5η Νοεμβρίου 1914. Στο αρ.26 δηλώνεται η αναγνώριση και η αποδοχή των συνόρων της Ελλάδος από την Τουρκία, όπως καθορίζονται ή θα καθοριστούν από τις προβλεπόμενες συνθήκες ή από κάθε άλλη συμπληρωματική σύμβαση.
Στο Τμήμα Γ’, αρ.37-45 κατοχυρώνεται η προστασία της ζωής και της ελευθερίας τους και η ισότητα απέναντι στον νόμο τόσο των μη μουσουλμάνων υπηκόων της Τουρκίας, όσο και των μουσουλμάνων υπηκόων της Ελλάδας. Αφορά κυρίως το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας, αλλά προστατεύει και άλλα δικαιώματα, όπως η εκπαίδευση.
Στο Μέρος Ε’, Τμήμα Β’ των Γενικών Διατάξεων, στο αρ.142, η Σύμβαση περί ανταλλαγής ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών της 30ης Ιανουαρίου 1923 ορίζεται πως έχει την ίδια ισχύ, σαν να περιλαμβανόταν στη Συνθήκη της Λωζάνης. Στη Σύμβαση αυτή ορίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή των Ελλήνων υπηκόων της Τουρκίας και των Μουσουλμάνων υπηκόων της Ελλάδας από την 1η Μαΐου 1923. Τα πρόσωπα αυτά δεν θα μπορούσαν να εγκατασταθούν εκ νέου στην Τουρκία ή αντίστοιχα στην Ελλάδα, χωρίς την άδεια της εκάστοτε κυβέρνησης. Εξαιρούνταν από την ανταλλαγή οι Έλληνες κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης και οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Επιπλέον, στη Σύμβαση καθορίστηκε και το μέλλον των περιουσιών που εγκατέλειψαν πίσω τους οι ανταλλάξιμοι.
Κλείνοντας, η Συνθήκη, πέρα από τα προαναφερθέντα άρθρα της που έχουν έντονο ελληνικό ενδιαφέρον, μνημονεύεται και για άλλους δύο λόγους στη διεθνή διπλωματία. Πρώτον, στο αρ.23 της συνθήκης έγινε μια πρώτη αποτύπωση, σε έγγραφο τύπο, του καθεστώτος των Στενών, τα οποία παραχωρήθηκαν στην Τουρκία, όμως τα συμβαλλόμενα μέρη είχαν το δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης και πλου δια θαλάσσεως ή δια αέρος τόσο σε καιρό ειρήνης, όσο σε καιρό πολέμου. Αργότερα, το 1936 υπογράφηκε η Συνθήκη του Μοντρέ (Σύμβαση για το καθεστώς των Στενών), η οποία ισχύει μέχρι σήμερα. Δεύτερον, το συνοδευτικό κείμενο Νο.8 με τίτλο «Δήλωση περί αμνηστίας», με το οποίο στην ουσία οι πληρεξούσιοι όλων των χωρών δέχονται την αμνηστία για τα διαπραχθέντα κακουργήματα ή πλημμελήματα που τελέστηκαν την περίοδο 1 Αυγούστου 1914-20 Νοεμβρίου 1922. Εκατό χρόνια μετά, μια τέτοια δήλωση μάς φαίνεται αδιανόητη, δεδομένου πως στο Διεθνές Δίκαιο η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θεωρείται κανόνας αναγκαστικού δικαίου και τα εγκλήματα πολέμου είναι απαράγραπτα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- hellenicparliament.gr, Η Συνθήκη της Λωζάνης. Διαθέσιμο εδώ
- Ethnos.gr, Σαν σήμερα, 24 Ιουλίου υπογράφεται η Συνθήκη της Λωζάνης που έθεσε τα όρια της Τουρκίας. Διαθέσιμο εδώ
- Army.gr, Συνθήκη της Λοζάννης. Διαθέσιμο εδώ
- Cnn.gr, Συνθήκη της Λωζάννης Τι ακριβώς έχουν υπογράψει Ελλάδα και Τουρκία. Διαθέσιμο εδώ
