Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η μεγάλη πολιτική και θεσμική κρίση που πέρασε η γηραιά Ήπειρος, κατά το τέλος του Μεσαίωνα, δεν αποτέλεσε τροχοπέδη για την άνθιση νέων θεωρήσεων και σκέψεων, πάνω σε πάσης φύσεως ζητήματα.
Οι εξελίξεις στη διανόηση δεν περιορίστηκαν μόνο στον χώρο της φιλοσοφίας, όπως ίσως να έχουμε στο μυαλό μας, αλλά πέρασαν και στον τομέα της λογοτεχνίας, ήδη από τα μέσα της μεσαιωνικής εποχής (διακρίνουμε τους Chrétien de Troyes, Wolfram von Eschenbach και Δάντη), με την κορύφωσή τους να φτάνει την Ύστερη Περίοδο, με σπουδαίες μορφές που άφησαν το στίγμα τους στον χώρο αυτό, μέσα από τον τρόπο γραφής τους και τη θεματολογία τους. Σε αυτό το διάστημα παρατηρούμε την εμφάνιση και ανάπτυξη του λογοτεχνικού νατουραλισμού, δηλαδή την περιγραφή ιστοριών με φυσιοκρατικό τρόπο, με ανταπόκριση προς την πραγματικότητα. Πλέον, δίνεται έμφαση σε στοιχεία όπως η ψυχαγωγία και η σκιαγράφηση των ρεαλιστικών ανθρωπίνων συμπεριφορών. Επίσης, πέραν από αυτή την αλλαγή κατεύθυνσης, συναντάμε και μια στροφή προς τις καθημερινές γλώσσες σε κάθε τόπο, με τον παραγκωνισμό της λατινικής. Η αποκήρυξη της λατινικής άρχισε να πραγματοποιείται λόγω των συνεχών πολεμικών συγκρούσεων και της ανάγκης διαχωρισμού από την παπική εξουσία. Έτσι, οι λαοί της Ευρώπης επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν περισσότερο τις δικές τους γλώσσες της καθομιλούμενης, διότι ήθελαν να βρουν τον δικό τους βηματισμό και να αυτοπροσδιοριστούν, δίχως έξωθεν παρεμβάσεις.
Ένας συγγραφέας που κινήθηκε σε αυτό το πνεύμα ήταν ο Ιταλός Βοκκάκιος (Giovanni Boccaccio). Ο συγγραφέας έμεινε στην ιστορία για το έργο του Δεκαήμερo (Decameron), γραμμένο μεταξύ 1348-1351, στο οποίο περιλαμβάνονταν μια συλλογή από εκατό διηγήματα. Πριν δούμε, όμως, το σπουδαίο αυτό πόνημα καλό είναι να διατρέξουμε λίγο τη ζωή του, για να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα. Έρχεται στη ζωή το 1313 στο Παρίσι και προερχόταν από οικογένεια Ιταλών εμπόρων, ενός ανερχόμενου επαγγελματικού κλάδου την εποχή εκείνη. Τα πρώτα χρόνια του βίου του τα περνά στη Φλωρεντία. Η κλίση που είχε στα γράμματα δεν φάνηκε αρκετή για να πείσει το οικογενειακό του περιβάλλον, το οποίο, με πρωτοβουλία του πατέρα του, τον στέλνει στην πόλη της Νάπολης, το 1328, για να τριβεί με τον κόσμο των επιχειρήσεων, ενώ πραγματοποίησε και νομικές σπουδές. Η επιστροφή του στη Φλωρεντία πρέπει να έγινε στα 1340.
Η περίοδος διαμονής του στη Νάπολη δεν περιλάμβανε μόνο σπουδές και εργασία, αφού είχε αρχίσει να ασχολείται με το μεγάλο του πάθος, τη συγγραφή. Από τα πρώτα του έργα ήταν το Diana’s Hunt, γραμμένο σε ιαμβικό στίχο, το The Love Afflicted, που πραγματεύεται τις ερωτικές περιπέτειες των Florio και Biancofiore, και άλλα.
Το έργο, ωστόσο, που τον καθιέρωσε στη συνείδηση του κόσμου και τον κράτησε αθάνατο μέχρι σήμερα είναι το Δεκαήμερο, που όπως προείπαμε προέρχεται από τη συρραφή πολλών μικρών ιστοριών, οι οποίες περικλείουν τραγικές, αλλά και κωμικές όψεις της ζωής εκείνης της εποχής. Τις ιστορίες αυτές περιγράφει μια ομάδα δέκα ανθρώπων (επτά γυναίκες και τρεις άντρες), που είχαν καταφύγει στη Φλωρεντία για να σωθούν από τη ραγδαία εξάπλωση του «Μαύρου Θανάτου». Η παραμονή τους στην πόλη αυτή θα είναι για δεκαπέντε μέρες. Μέσα στις δέκα μέρες τα πρόσωπά μας θα έχουν εναλλάξ τον ρόλο του καθοδηγητή -του βασιλιά όπως αναφέρει μέσα- επιλέγοντας τις δραστηριότητες που θα κάνουν, τις συζητήσεις, τα τραγούδια, αλλά και το τι θα αφηγηθούν. Οι υπόλοιπες πέντε μέρες προσφέρονται για προσωπικές δραστηριότητες και για θρησκευτική περισυλλογή. Με αυτόν τον τρόπο, οι δέκα κοινές μέρες που θα έχουν οι πρωταγωνιστές μάς χαρίζουν και το όνομα του τίτλου του βιβλίου.
Η θεματολογία του έργου στρέφεται γύρω από τον έρωτα, τις περιπέτειες και τα πονηρά κόλπα. Οι ιστορίες αυτές του Βοκκάκιου φαίνεται πως δεν είναι όλες αποτέλεσμα της φαντασίας του, αλλά τις άντλησε από διάφορες πηγές, προσθέτοντας τον προσωπικό του χαρακτήρα εξελίσσοντάς τες. Η σπουδαιότητα του Δεκαημέρου βασίζεται εν πρώτης στο γεγονός πως ήταν από τα πρώτα που γράφηκαν σε καθομιλούμενη γλώσσα, ανατρέποντας τα δεδομένα της εποχής του. Έπειτα, μείζονα σημασία έχει η επιλογή της πρόζας, σε αντίθεση με άλλα έργα του καιρού του που ακολουθούσαν επιτηδευμένο και καθωσπρέπει λόγο, θέτοντας έτσι το Δεκαήμερο στην καρδιά της καινοτομίας. Θέλει, μέσα από την αφήγησή του, να αναδείξει την πραγματική και ρεαλιστική φύση των ανθρώπων και όχι μια ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη κατάσταση που δεν ανταποκρίνεται στον κόσμο της εποχής του. Για τους λόγους αυτούς, η συμβολή του στη λογοτεχνία θεωρείται κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς άνοιξε τον δρόμο για μια νέα εποχή στον χώρο αυτό.
Ύστερα από το Δεκαήμερο ο Βοκκάκιος, δεν φαίνεται να έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της καθομιλουμένης. Έγραψε μεν ορισμένα ακόμα έργα στα απλά ιταλικά, αλλά μετά στράφηκε προς τη λατινική γλώσσα, κάτι στο οποίο, μάλλον, επηρεάστηκε από τον Πετράρχη, ένας εκ των πρωτεργατών του ουμανισμού, που αποτέλεσε ένα σημαντικό κεφάλαιο στη διανόηση του καιρού αυτού. Η στροφή του Βοκκάκιου είναι εμφανής και από το είδος των έργων με τα οποία ασχολείται, που τώρα έχουν ως κέντρο τις ανθρωπιστικές επιστήμες, με χαρακτηριστικότερο δείγμα τη συγγραφή της εγκυκλοπαίδειας Περί της Γενεαλογίας των Θεών των Εθνών, δίχως φυσικά αυτό να σημάνει πως εγκατέλειψε τη λογοτεχνία.
Παρόλο το μεγάλο και σημαντικό του έργο, η οικονομική κατάσταση του συγγραφέα δεν ήταν καλή, αναγκάζοντάς τον να μεταγράφει έργα άλλων συγγραφέων. Η υγεία του φαίνεται να κλονίζεται το 1374, λόγω προβλημάτων στην καρδιά του και έτσι πέθανε τον επόμενο χρόνο σε ένα χωριό στην Τοσκάνη. Με αυτόν τον τρόπο, έκλεισε ένα σημαντικό κεφάλαιο της λογοτεχνίας του Ύστερου Μεσαίωνα, που όμως έχει διαχρονική ισχύ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Boccaccio, G. (2003), The Decameron, Νέα Υόρκη: epubBooks.com Διαθέσιμο εδώ
- Berstein, S., Milza, P. (1997), Ιστορία της Ευρώπης: Από τη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη 5ος-18ος αιώνας, τ.1, Αθήνα: Εκδ. Αλεξάνδρεια
- Burns, E. M. (2020), Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Επίκεντρο
- Από την ιστοσελίδα Britannica.com, στο λήμμα “Giovanni Boccaccio”, Διαθέσιμο εδώ
