Του Αλέξη Κωνσταντόπουλου,
«Στην πάροδο των χρόνων, έχουν υπάρξει άνθρωποι οι οποίοι χρειάστηκε να σπάσουν το νόμο προκειμένου να αντιμετωπίσουν την αδικία.»
-Φράση από επίσημη δήλωση του οργανισμού PETA (οργανισμός για την προστασία των ζώων και των δικαιωμάτων τους), σε σχέση με τη δράση της αντισπισιστικής* οργάνωσης Animal Liberation Front.
Τον τελευταίο καιρό γίνεται έντονος λόγος -κυρίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης- για τη νεαρή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ, η οποία ξεκίνησε μια σειρά μαθητικών κινητοποιήσεων, που είχαν ως στόχο να δείξουν το ενδιαφέρον της νέας γενιάς για το περιβάλλον και να εκφράσουν τη θέληση των νέων να αγωνιστούν για έναν καλύτερο κόσμο, για έναν πιο καθαρό, πιο «υγιή» πλανήτη. Έτσι, λοιπόν, πολλοί έφηβοι βρέθηκαν στους δρόμους ευρωπαϊκών πρωτευουσών, με σκοπό να διαδηλώσουν ειρηνικά για το περιβάλλον και να απαιτήσουν από τις κυβερνήσεις να ακολουθήσουν μια πολιτική η οποία θα στοχεύει στην προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος.
Ωστόσο, το θέμα δεν τελειώνει στις πορείες για το περιβάλλον. Η Γκρέτα παραβρέθηκε στη σύσκεψη του Ο.Η.Ε., όπου συνάντησε αρκετούς ηγέτες και μίλησε στους αρχηγούς των κρατών, απευθυνόμενη σε αυτούς με έναν ιδιαίτερα επιθετικό τρόπο, ζητώντας τους να ακολουθήσουν μια πολιτική η οποία θα θέτει ως προτεραιότητα την προστασία του πλανήτη και όχι το κέρδος. Μετά από την ομιλία αυτή, το σχετικό βίντεο που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο και έγινε γρήγορα ευρέως γνωστό, πυροδότησε μια σειρά αντιδράσεων, τόσο από την πλευρά των υποστηρικτών, όσο και από την πλευρά των διαφωνούντων με την Γκρέτα. Οι απόψεις κυμαίνονταν από ακραίες «κακίες» και φτηνές θεωρίες συνωμοσίας, μέχρι εγκώμια που αναφέρονταν σε αυτή ως «ηρωίδα» ή «Ζαν Ντ’ Αρκ του περιβάλλοντος». Όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση…
Πριν συνεχίσουμε, ας βγάλουμε ένα μικρό κομμάτι έξω από το κάδρο αυτής της συζήτησης. Όσοι στράφηκαν εναντίον της Γκρέτα, χρησιμοποιώντας ως επιχείρημα το ό,τι έχει σύνδρομο Άσπεργκερ, θα πρέπει τουλάχιστον να ντρέπονται και να πάψουν να εκφράζουν τις κενές απόψεις τους, ώστε να διατηρηθεί ένα επίπεδο στον δημόσιο διάλογο. Αν είναι να πει κανείς κάτι σχετικά με αυτό, το μόνο που μπορεί να πει είναι «μπράβο!» που και αυτή -όπως και πολλοί άλλοι συνάνθρωποί μας – δίνει μια τέτοια μάχη, την οποία μάλιστα φαίνεται να κερδίζει.
Προχωρώντας στην ουσία του θέματος, στις 23 Σεπτεμβρίου, η Γκρέτα παρεβρέθηκε στη σύνοδο του ΟΗΕ, όπου εκφώνησε μια ομιλία κατά την οποία απευθύνθηκε με έντονο ύφος στους πολιτικούς αρχηγούς, για τον τρόπο με τον οποίο δρουν σε ό,τι αφορά τα οικολογικά ζητήματα. Ομολογουμένως, πρόκειται για μια εξαίρεση, αφού η ακτιβιστική της δράση αγκαλιάστηκε από τη διεθνή πολιτική σκηνή και παρά τον απότομο τρόπο της, επαινέθηκε από αρκετούς για τον αγώνα και για τη δράση της. Ωστόσο, ποια είναι η ουσία της δράσης της;
Προσωπικά, θεωρώ την Γκρέτα ένα «πυροτέχνημα», ένας διάττοντας αστέρας του κινηματικού χώρου -αν μπορεί να θεωρηθεί πως πράγματι ανήκει στον χώρο αυτό. Ο πασιφισμός, τον οποίο προάγει μέσα από τη δράση της και τα όσα προτρέπει, έχει κατ’ επανάληψη αποδειχθεί αναποτελεσματικός ως μέσο αλλαγής των κοινωνικών καταστάσεων και επίλυσης πολιτικών προβλημάτων. Δεν αγκαλιάστηκαν οι απόψεις της Γκρέτα, ούτε το θάρρος της… η μετριοπάθειά της αγκαλιάστηκε, η παθητικότητα με την οποία προτείνει να αντιμετωπίσουμε το οικολογικό πρόβλημα.
Η οικολογία δεν μπαίνει σε ταξικά ή ιδεολογικά «καλούπια», δεν είναι θέμα που εξαρτάται από ταξικές ή πολιτικές πεποιθήσεις. Αναντίρρητα, το οικολογικό κίνημα είναι το πιο πολύπλευρο -πολιτικά- κίνημα σε όλη τη σύγχρονη ιστορία. Αριστεροί, ελευθεριακοί, κομμουνιστές, σοσιαλδημοκράτες, αναρχικοί, υποστηρικτές του κέντρου, συντηρητικοί, νεοφιλελεύθεροι-φιλελεύθεροι και δεξιοί, άτομα από όλες τις κοινωνικοπολιτικές ιδέες, συνειδητοποιούν πως το συγκεκριμένο πρόβλημα τους αφορά όλους και -παρά το γεγονός πως, πιθανότατα, θα διαφωνούσαν ακόμα και για το τι μέρα της εβδομάδας είναι- αγωνίζονται από κοινού να διορθώσουν την υπάρχουσα κατάσταση, αφού όλοι τους συνειδητοποιούν πως η ποιότητα της ζωής τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα του περιβάλλοντος.
Στον αντίποδα, όμως, έχει διαπιστωθεί τόσο από τη συμμετοχή σε οικολογικές δράσεις, όσο και από δημοσκοπήσεις, πως το ποσοστό των ανθρώπων από τις κατώτερες τάξεις που πιστεύει πως οι κυβερνήσεις πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στο περιβάλλον έναντι της οικονομίας, είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό των ανθρώπων από ανώτερες κοινωνικές τάξεις που υποστηρίζουν το ίδιο. Το γεγονός αυτό δεν πρέπει να μας παραξενεύει. Το περιβάλλον -και η προστασία του- συνδέεται άμεσα με την κοινωνική δικαιοσύνη. Μια από τις σημαντικότερες πτυχές της κλιματικής αλλαγής είναι αυτή που αφορά το νερό και την τροφή και πιο συγκεκριμένα, τα αποθέματα αυτών, αφού η εξάντλησή τους μοιάζει ένας «πολύ μακρινός εφιάλτης», ο οποίος δυστυχώς πλησιάζει απειλητικά. Ο υδροφόρος ορίζοντας στερεύει, μεγάλες εκτάσεις γης καταλήγουν χέρσες και ανίκανες να καλλιεργηθούν, αρκετά ποτάμια -που χρησιμοποιούνται για πόσιμο νερό και άρδευση- καθίστανται ακατάλληλα λόγω μολύνσεων. Αυτά τα στοιχεία είναι βασικά για την επιβίωση όλων των ανθρώπων, όμως, οι πλούσιοι έχουν τη δυνατότητα να επιβιώσουν με μεγαλύτερη ευκολία -και για λίγο περισσότερο χρόνο- χρησιμοποιώντας τα πλούτη τους, για να εξασφαλίσουν ό,τι χρειάζονται. Επομένως, οι φτωχοί είναι αυτοί που απειλούνται, αλλά και ήδη πλήττονται, περισσότερο από την καταστροφή του περιβάλλοντος.
Δυστυχώς, μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Το οικολογικό πρόβλημα υπάρχει και δε θα λυθεί με ωραίους λόγους στον Ο.Η.Ε. ή από όμορφες συγκεντρώσεις μαθητών στις κεντρικές πλατείες των Ευρωπαϊκών πρωτευουσών. Όπως έχει αποδείξει η ιστορία σε αντίστοιχες περιπτώσεις, χρειάζονται δραστικά μέτρα, όπως η «από τα κάτω» οργάνωση και συντονισμένη δράση, με σκοπό την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης. Ιστορικά, έχει αποδειχθεί πως αν υπάρχει ένας τρόπος να αλλάξει πραγματικά μια κατάσταση, είναι αυτός. Τα δικαιώματα των γυναικών και των έγχρωμων δεν αποκτήθηκαν με ήπιες και μετριοπαθείς λύσεις, με έντονες ομιλίες που απευθύνονταν σε όσους είχαν δημιουργήσει το πρόβλημα, αποκτήθηκαν με αγώνες από αυτούς οι οποίοι πλήττονταν από το πρόβλημα.
Στην περίπτωση του περιβάλλοντος και της αντιμετώπισης των κινδύνων που το απειλούν, βλέπουμε τέτοιες κινήσεις -είτε διεθνείς, είτε εγχώριες- οι οποίες, παρότι μικρού μεγέθους, αθροιστικά θα μπορούσαν λόγω του δυναμικού και πρακτικού χαρακτήρα τους να επιφέρουν αποτέλεσμα δεκαπλάσιο αυτού που επέφερε η ομιλία της Γκρέτα και οι οικολογικές πορείες. Για την ιστορία, θα αναφερθούμε στις δυο ομάδες με τη μεγαλύτερη ιστορία στον χώρο του οικολογικού κινήματος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλες οι υπόλοιπες αντισπισιστικές και οικολογικές οργανώσεις-συλλογικότητες είναι λιγότερο σημαντικές.
Το 1976, ιδρύεται η οργάνωση γνωστή ως AnimalLiberationFront και το 1992, η οργάνωση EarthLiberationFront -και οι δύο έγιναν γνωστές με τα ακρωνύμιά τους, ALF και ELF αντίστοιχα. Οι δύο αυτές ομάδες έχουν κολεκτιβική δομή -δηλαδή, εργάζονται για τον σκοπό που έχουν θέσει, χωρίς να υπάρχει εσωτερική ιεραρχία, με τη λήψη των αποφάσεων να γίνεται συλλογικά από όλα τα μέλη- και δραστηριοποιείται στον οικολογικό κινηματικό χώρο. Έχουν πραγματοποιήσει αναρίθμητες «παρεμβάσεις» με σκοπό την απελευθέρωση ζώων από μονάδες χημικών πειραμάτων, από κτηνοτροφικές μονάδες ή εργοστάσια ενδυμάτων που βασανίζουν τα ζώα για να τα θανατώσουν, καθώς και «παρεμβάσεις» οι οποίες στρέφονταν ενάντια σε πολυεθνικές και άλλες εταιρίες, των οποίων η δραστηριοποίηση επιβαρύνει το περιβάλλον. Τα αποτελέσματα της δράσης τους είναι απτά και άμεσα. Ίσως, για τον λόγο αυτό, να έχουν αναγνωριστεί από τις Αμερικανικές Αρχές ως «τρομοκράτες» και να μην έχουν κληθεί στον Ο.Η.Ε. να μιλήσουν για το πρόβλημα το οποίο θέλουν να διορθώσουν.
Ίσως, οι ομάδες που προσπαθούν να λύσουν το πρόβλημα να είναι ιδιαίτερα απασχολημένες με το να οργανώσουν -μικρές μεν, σημαντικές και απτές δε- δράσεις για την αντιμετώπισή του, που δε δημοσιεύουν στο Instagram, δεν πρόλαβαν να ανακοινώνουν εκδηλώσεις μέσω Facebook. Σε όσους πραγματικά έδρασαν και δρουν, δεν τους παραχωρήθηκε το δημόσιο βήμα που πραγματικά τους αξίζει, αντιθέτως, στοχοποιούνται και κυνηγιούνται. Δεν τους κάλεσε ο Ο.Η.Ε. σε καμία σύσκεψη, δε μίλησαν σε πολιτικούς αρχηγούς γιατί κανένας δε θέλησε να τους ακούσει, αλλά και γιατί και οι ίδιοι γνωρίζουν πως το καπιταλιστικό μοντέλο -το οποίο ευθύνεται σε τεράστιο βαθμό για την καταστροφή του περιβάλλοντος- το οποίο προασπίζουν άπαντες οι πολιτικοί ηγέτες, δε θα αλλάξει με λόγια, αλλά με πράξεις.
Ας αναλογιστούμε, λοιπόν, τι είναι αυτό που μας βοηθάει περισσότερο, ο ηχηρός λόγος της Γκρέτα, ο οποίος θα έχει ξεχαστεί σε μερικούς μήνες ή οι σιωπηλές, τυπικά παράνομες, αλλά αδιάκοπες και εν κατακλείδι σωτήριες -σε μικρό βαθμό η κάθε μια και σε μεγαλύτερο βαθμό όλες μαζί- για το περιβάλλον, πράξεις όσων πραγματικά θέλουν, όχι να μιλήσουν, αλλά να προσπαθήσουν για τη λύση;
*Αντισπισισμός: Είναι το αντίθετο του σπισισμού, ελληνική έννοια για τον αγγλικό όρο speciesism (από τη λέξη specie=είδος), που είναι η θεωρία που υποστηρίζει πως τα ζώα είναι «κατώτερα» από τους ανθρώπους, κυρίως σε θέματα δικαιωμάτων, και για αυτό δεν κρίνεται κακό το να χρησιμοποιούνται ως πόροι ή αντικείμενα από αυτούς. Επομένως, ο αντισπισιμός, υποστηρίζει πως και τα ζώα έχουν δικαιώματα ίσα με αυτά των ανθρώπων, αφού είναι έμβια όντα και πως δεν υπάρχουν «ανώτερα» και «κατώτερα» είδη.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι δευτεροετής φοιτητής στο τμήμα ιστορίας και φιλοσοφίας της επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα σπουδάζει και νομική στο γαλλικό Κολλέγιο id'EF. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος ρητορικών αγώνων τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος και στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τον αθλητισμό.
