Της Κωνσταντίνας Τζιώτη,
Η ιδέα της Παγκόσμιας Ημέρας ξεκίνησε πριν από πολλές δεκαετίες, με βασικό στόχο να τιμηθούν σημαντικά ιστορικά γεγονότα ή να ευαισθητοποιηθεί το κοινό για ζητήματα που σχετίζονται με την υγεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη ή το περιβάλλον. Από την ίδρυσή του, το 1945, μέχρι και σήμερα, ο ΟΗΕ έχει ορίσει περίπου 200 Παγκόσμιες Ημέρες που συνδέονται άρρηκτα με τους κύριους τομείς εργασίας του και ρίχνουν φως σε διεθνή προβλήματα.
Μέχρι εδώ όλα καλά. Κάποια στιγμή όμως, η κατάσταση κάπως άρχισε να ξεφεύγει από τη σφαίρα της λογικής και πλέον φαίνεται πως ο καθένας έχει το δικαίωμα να θεσμοθετήσει μια Παγκόσμια Ημέρα, ακόμα και για τον πιο αλλόκοτο λόγο. Για παράδειγμα, είμαι σίγουρη ότι έχεις υπόψη σου την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, του Περιβάλλοντος ή των Ατόμων με Αναπηρία. Ήξερες όμως ότι υπάρχει και η Παγκόσμια Ημέρα Star Wars; Ή ότι υφίσταται Διεθνής Ημέρα Γραβάτας και πως στις 4 Ιουλίου κάποιοι γιορτάζουν με δόξα και τιμή την Παγκόσμια Ημέρα ΑΤΙΑ (UFO); Αν όχι, τότε μάλλον θα αναρωτιέσαι κι εσύ: προς τι τόση φαιδρότητα και υπερβολή;
Αυτή η ανάγκη μας να γιορτάζουμε κάθε μέρα και κάτι διαφορετικό, μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Διερευνώντας, αρχικά, την ψυχολογική διάσταση, φαίνεται πως οι άνθρωποι χρειαζόμαστε ορισμένα συμβολικά σημεία αναφοράς κατά τη διάρκεια του ημερολογιακού έτους, για να βγούμε από τη ρουτίνα που καμιά φορά νιώθουμε να μας καταβροχθίζει. Έτσι, όταν ανυπομονούμε για τις καλοκαιρινές διακοπές και είναι ακόμα Φλεβάρης, είναι ευκολότερο να στρέψουμε την προσοχή μας σε έναν πιο κοντινό στόχο, μια νησίδα χαράς και νοήματος από την οποία μπορούμε να πιαστούμε μέχρι να αφήσουμε πίσω μας τις βροχερές ημέρες του χειμώνα.
Στην Ελλάδα, ας πούμε, επικεντρωνόμαστε στην Τσικνοπέμπτη, μετά στην Καθαρά Δευτέρα, την 25η Μαρτίου, το Πάσχα και την Εργατική Πρωτομαγιά. Και να που έφτασε το καλοκαίρι. Από τον Σεπτέμβρη και μετά περιμένουμε πως και πως τα Χριστούγεννα και στολίζουμε το σπίτι πριν καν ξεκινήσουν το countdown οι «τζαμποσακούλες». Κατ’ αναλογία, στο εξωτερικό υπάρχει το Halloween και το Thanksgiving ως ενδιάμεσοι «σταθμοί» πριν το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς. Γιορτές, γενέθλια και επέτειοι μπορούν επίσης να μας προσδώσουν ένα «γιορτινό» περιτύλιγμα για να μας προφυλάσσει από τον κυκεώνα της, κατά τα άλλα επαναλαμβανόμενης, καθημερινότητας. Αντίστοιχα λειτουργούν για πολλούς και οι Παγκόσμιες Ημέρες.
Αν το δούμε από ανθρωπολογική σκοπιά, φαίνεται ότι οι γιορτές ενώνουν. Από τις πρωτόγονες τελετές, μέχρι τα εθνικά φεστιβάλ, η έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να αποτελεί μέρος μιας κοινότητας παραμένει σταθερή και αμετάβλητη στο χρόνο. Ως από τη φύση μας όντα κοινωνικά και συναισθηματικά, χρειαζόμαστε συλλογικά σημεία αναφοράς, επιδιώκοντας τη διαπροσωπική επαφή. Γιορτάζοντας μαζί κάτι που μας εκφράζει όλους, ενισχύουμε την αίσθηση του «ανήκειν» και ενδυναμώνουμε την ταυτότητα της κοινότητας, προσθέτοντας παράλληλα ιστορίες, μύθους και αφηγήσεις στο υφαντό της ιστορικής μας μνήμης. Στην εποχή μας, όμως, που πολλά έθιμα και παραδόσεις χάνονται μαζί με τους τελευταίους κατοίκους των χωριών που ερημώνουν, το υφαντό ξεφτίζει. Και σε μια απέλπιδα προσπάθεια να το μπαλώσουμε, αναζητούμε εναγωνίως νέα αφηγήματα και ιστορίες, ακόμη κι αν αυτές είναι ευτελείς και προσωποκεντρικές. Ιστορίες τόσο niche που χρειάζονται μια Παγκόσμια Ημέρα για να αποκτήσουν υπόσταση και καθολικότητα.
Εξετάζοντας την κοινωνικοοικονομική διάσταση του θέματος αντιλαμβανόμαστε πως οι γιορτές , πλέον και οι Παγκόσμιες Ημέρες, προβάλλονται ως πολιτισμικά γεγονότα. Διαλανθάνει, ωστόσο, της προσοχή μας ότι συχνά πρόκειται για άλλο ένα μέσο προώθησης του υπερκαταναλωτισμού. Το πρώτο πράγμα που μας έρχεται αναμφισβήτητα στο μυαλό όταν ακούμε για υπερκαταναλωτισμό και εμπορευματοποίηση εορτών, είναι το “Love Economy” και η Γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου. Για τους πιο ρομαντικούς είναι απλά μια ευκαιρία να εκφράσουν τα συναισθήματά τους για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, βοηθώντας παράλληλα τα ανθοπωλεία, τα ζαχαροπλαστεία και τα καταστήματα δώρων να αποφύγουν τη χρεοκοπία.
Τι γίνεται όμως όταν επιστρατεύονται και οι Παγκόσμιες Ημέρες για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα της οικονομίας, λειτουργώντας ως μέσα branding και marketing; Την Παγκόσμια Ημέρα Burger, κολοσσοί όπως τα MacDonald’s, τα Burger King και τα KFC λανσάρουν νέα προϊόντα και ανακοινώνουν δελεαστικές εκπτώσεις και προσφορές, εκτοξεύοντας τις πωλήσεις τους. Αντίστοιχα, η Ημέρα του Καφέ δεν είναι πια μόνο για τους λάτρεις του espresso, αλλά και για τις εταιρείες που πουλάνε «ινσταγκραμικό» lifestyle γύρω από την κατανάλωση καφέ.
Στην εποχή του ίντερνετ και της παγκοσμιοποίησης, δεν χρειάζεται κανείς την έγκριση του ΟΗΕ για να καθιερώσει τη δική του Παγκόσμια Ημέρα. Και ναι, μου φαίνεται υπερβολικό και ανούσιο να υπάρχει ειδική ημέρα μπριζόλας, γενειάδας και δημόσιας τουαλέτας. Πρέπει όμως να παραδεχτώ ότι κι εγώ η ίδια απολαμβάνω τη γιορτή της σαρδέλας, του ρεβιθιού και της πατάτας, κάθε φορά που πάω στο χωριό. Ίσως τελικά οι δύο περιπτώσεις να μην διαφέρουν και τόσο πολύ μεταξύ τους. Γιατί αυτό που πραγματικά αναζητούμε όλοι μας, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, είναι μια αφορμή. Μια ευκαιρία να χαμογελάσουμε, να συναντηθούμε, να θυμηθούμε τα παλιά και να κάνουμε σχέδια για το μέλλον. Να γιορτάσουμε, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- International Days and Weeks, un.org, διαθέσιμο εδώ
- United Nations Onservances, un.org, διαθέσιμο εδώ
- 12 πολύ καμένες «Παγκόσμιες Ημέρες» που υπάρχουν στ’ αλήθεια, city.sigmalive.com, διαθέσιμο εδώ
- Γιορτές και η ανάγκη για ενότητα, purpose.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άγιος Βαλεντίνος: Από τη μαρτυρία στην εμπορευματοποίηση της γιορτής των ερωτευμένων, proson.gr, διαθέσιμο εδώ
- Υπερκαταναλωτισμός: Η μάστιγα της σύγχρονης εποχής, olafaq.gr, διαθέσιμο εδώ
