Της Ιωάννας Αναστασίου,
Το ανθρώπινο σώμα διαθέτει την ικανότητα ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης αξιοποιώντας διάφορους μηχανισμούς, οι οποίοι μπορούν να ταξινομηθούν σε μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους. Η διαφορά τους έγκειται στην ταχύτητα απάντησης σε μία μεγάλη μείωση ή αύξηση της πίεσης του αίματος: οι μακροπρόθεσμοι μηχανισμοί απαιτούν ώρες ή και μέρες για να ρυθμίσουν την πίεση (κυρίως μέσω της δίψας και της αποβολής ούρων), ενώ οι βραχυπρόθεσμοι παρέχουν άμεση αντίδραση, συνήθως εντός δευτερολέπτων. Ένας, λοιπόν, από τους σημαντικότερους βραχυπρόθεσμους ρυθμιστικούς μηχανισμούς της αρτηριακής πίεσης, που αποτελεί και το θέμα το παρόντος άρθρου, δεν είναι άλλος από το αντανακλαστικό των τασεοϋποδοχέων του καρωτιδικού κόλπου.
Ανατομία και Λειτουργία
Ο καρωτιδικός κόλπος εντοπίζεται στο σημείο διακλάδωσης της κοινής καρωτίδας αρτηρίας σε έσω καρωτίδα και έξω καρωτίδα αρτηρία και εμφανίζεται σαν διεύρυνση του αρτηριακού τοιχώματος. Εξωτερικά, το σημείο αυτό αντιστοιχεί στην περιοχή κάτω από τη γωνία της κάτω γνάθου στον λαιμό, στο ύψος του θυρεοειδούς χόνδρου.
Ο καρωτιδικός κόλπος περιέχει τασεοϋποδοχείς που είναι ευαίσθητοι στις μεταβολές πίεσης του αίματος. Συγκεκριμένα, μία αύξηση της μέσης αρτηριακής πίεσης ανιχνεύεται από τους τασεοϋποδοχείς του καρωτιδικού κόλπου και ‘’μεταφράζεται’’ σε αύξηση του ρυθμού εκπόλωσης των προσαγωγών νευρώνων που μεταφέρουν το σήμα από τον καρωτιδικό κόλπο στο καρδιαγγειακό κέντρο ελέγχου στον προμήκη του εγκεφάλου μέσω του γλωσσοφαρυγγικού νεύρου. Αντίστοιχα, μείωση της αρτηριακής πίεσης προκαλεί μείωση του ρυθμού εκπόλωσης των προσαγωγών νευρώνων. Σε κάθε περίπτωση, το καρδιαγγειακό κέντρο ελέγχου πρέπει να στείλει το δικό του σήμα για την αντιρρόπηση της αρχικής μεταβολής στα εκτελεστικά όργανα. Έτσι, σε αύξηση της αρτηριακής πίεσης, το κέντρο ελέγχου διεγείρει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και καταστέλλει το συμπαθητικό, με αποτέλεσμα τη μείωση του καρδιακού ρυθμού (βραδυκαρδία) και της συνολικής περιφερικής αντίστασης (αγγειοδιαστολή), επιτυγχάνοντας, τελικά, πτώση της μέσης αρτηριακής πίεσης. Σε μείωση της αρτηριακής πίεσης λαμβάνουν χώρα αντίθετοι αντιρροπιστικοί μηχανισμοί, δηλαδή ελάττωση παρασυμπαθητικού και αύξηση του συμπαθητικού τόνου, ώστε να επιτευχθεί ταχυκαρδία και αγγειοσυστολή και τελικά αντιρροπιστική αύξηση της πίεσης.
Υπερευαισθησία Καρωτιδικού Κόλπου
Πολλές φορές, άτομα παρουσιάζουν υπερευαισθησία του καρωτιδικού κόλπου γιατί οι τασεοϋποδοχείς τους αντιδρούν με υπερβολικό τρόπο σε μεταβολές πίεσης. Η διαταραχή αυτή μπορεί να διαγνωστεί με απλή μάλαξη του καρωτιδικού κόλπου, με την εφαρμογή, δηλαδή, εξωτερικής πίεσης. Προκαλείται, με αυτόν τον τρόπο, βραδυκαρδία με παύση του καρδιακού ρυθμού για πάνω από 3 δευτερόλεπτα και πτώση της αρτηριακής πίεσης πάνω από 50 mmHg, λόγω της διέγερσης του παρασυμπαθητικού και καταστολής του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Παρατηρείται, επομένως, μία πιο έντονη από το αναμενόμενο ενεργοποίηση του αντανακλαστικού, που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε συγκοπτικό επεισόδιο. Το φαινόμενο είναι πιο συνηθισμένο σε μεγαλύτερης ηλικίας άτομα και ιδιαίτερα στους άνδρες (διπλάσια συχνότητα από τις γυναίκες). Σε κάποιες περιπτώσεις ασθενών, η υπερευαισθησία είναι τέτοια που μπορεί να προκληθεί συγκοπή και απώλεια συνείδησης κατά τη διάρκεια καθημερινών καταστάσεων, όπως κατά το ξύρισμα του λαιμού στους άνδρες, το γύρισμα του κεφαλιού ή τη στρέψη του προς τα πάνω.
Ο καρωτιδικός κόλπος με την απλή δομή και λειτουργία του αποτελεί έναν θαυμαστό μηχανισμό ελέγχου στο ανθρώπινο σώμα. Η θέση του στον διχασμό της κοινής καρωτίδας αρτηρίας δεν είναι τυχαία, καθώς σε αυτό το σημείο έχει τη δυνατότητα να ανιχνεύει ανά πάσα στιγμή την πίεση του αίματος λίγο πριν αυτό φτάσει στον εγκέφαλο. Ας μη λησμονούμε, εξάλλου, ότι ο εγκέφαλος προκειμένου να επιτελέσει τις πολύπλοκες λειτουργίες του απαιτεί σταθερή παροχή αίματος. Τασεοϋποδοχείς δεν εντοπίζονται, ωστόσο, μόνο στον καρωτιδικό κόλπο, αλλά και στο αορτικό τόξο, αυτή τη φορά όμως για τον έλεγχο της πίεσης του αίματος που φτάνει στην καρδιά, ένα άλλο ζωτικής σημασίας όργανο. Τελικά υπάρχει κάτι τυχαίο στο ανθρώπινο σώμα;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Anatomy, Head and Neck: Carotid Sinus, NIH, διαθέσιμο εδώ
- Carotid sinus syndrome: Progress in understanding and management, NIH, διαθέσιμο εδώ
