Της Καρολίνας Σόμπτσυκ,
Το εργατικό δίκαιο αποτελεί έναν κλάδο του δικαίου διαρκώς μεταβαλλόμενο, καθόλα ιδιόρρυθμο, με μεγάλη «ελαστικότητα» ως προς τη δυνατότητα και συχνότητα διάπλασής του, που από ανάγκη διεκδικεί την αυτονομία του από άλλους δικαιικούς κλάδους. Περιπλέκει κανόνες συνταγματικού (προστασία ατομικών δικαιωμάτων και τριτενέργεια αυτών), διοικητικού (δημοσιοϋπαλληλικό, ΠΔ, ΥΑ & ΚΥΑ για επέκταση των ΣΣΕ), αστικού δικαίου (ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας & αρχή ιδιωτικής αυτονομίας, δίκαιο των ενοχών, σύμβαση εργασίας) και δυνάμει του τελευταίου (ΑΚ 2), το εργατικό έθιμο, πηγή εργατικού δικαίου ουσιαστικά με επαγγελματική προέλευση (ΣΣΕ, διαιτητικές αποφάσεις, κανονισμοί εργασίας).
Λόγω, λοιπόν, του κυρίαρχου ρόλου της έννοιας της εργασίας στην οικονομική και κοινωνική ζωή, με την πάροδο του χρόνου και με την εξέλιξη κοινωνίας και οικονομίας, στους παραπάνω κανόνες κατέληξαν να προστεθούν και νέα «δίκαια», όπως το διοικητικό εργατικό (υπηρεσίες σχετικές με την άσκηση εργασιακής πολιτικής, π.χ. Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας), οι κανόνες αμιγώς εργατικού δικαίου (αρχές εργατικού δικαίου, π.χ. νόμοι για την οργάνωση του χρόνου εργασίας, λειτουργία επιχείρησης, αποδοχές, συνδικαλιστική νομοθεσία) και φυσικά η οικογένεια κανόνων του λεγόμενου «προστατευτικού» δικαίου: προστασία ανηλίκων κατά την απασχόληση, ευθύνη προς αποζημίωση για ατύχημα κατά την εργασία και ένας τομέας με πολύπλευρο επιστημονικό ενδιαφέρον, η υγιεινή και ασφάλεια στο χώρο και κατά τη διάρκεια της εργασίας.
Η διεθνής αλληλεγγύη ως προς το θεσμό της εργασίας και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, οδήγησε και στη διεθνή συνεργασία ως προς τη ρύθμιση των επιμέρους τομέων. Οι πρώτες συζητήσεις ξεκίνησαν το 1919 με τη διάσκεψη ειρήνης στο Παρίσι, συνεχίστηκαν με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας του 1946 και εξειδικεύτηκαν εντός του πεδίου κανονιστικών αρμοδιοτήτων της σημερινής πια Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο χώρο της υγιεινής και ασφάλειας, στη χώρα μας πρώτο νομοθετικό εγχείρημα ήταν το ΓπΛΔ’/1911, που συστηματοποιήθηκε με το διάταγμα της 25/08/1920. Η Οδηγία-πλαίσιο Οδ. 89/391/ΕΟΚ, οι επιμέρους ευρωπαϊκές οδηγίες, πληθώρα εθνικών νόμων και προεδρικών διαταγμάτων και βεβαίως ο νόμος-πλαίσιο Ν. 3850/2010 (συστηματοποιημένος πια Κώδικας για την Υγεία και την Ασφάλεια των εργαζομένων) συνθέτουν το πλέγμα ρυθμίσεων αναφοράς, τόσο κανονιστικών όσο και εισαγωγικών, ειδικής ορολογίας της ΥΑΕ. Αρμόδιες στην Ελλάδα υπηρεσίες για θέματα ΥΑΕ είναι η Επιθεώρηση Εργασίας ως ανεξάρτητη διοικητική αρχή (πρώην Σώμα Επ. Εργ, πλέον Επιθεώρηση Εργασιακών Σχέσεων & Επιθεώρηση Ασφάλειας & Υγείας στην Εργασία) και η Γενική Διεύθυνση Υγείας και Ασφάλειας στην Εργασία, του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνονικής Ασφάλισης.
Το επιτακτικό αίτημα για πιο συγκεκριμένες ρυθμίσεις προέκυψε από τη σύνδεση της παροχής εργασίας με σοβαρούς κινδύνους, φυσικούς αλλά και νομικούς, σχετικούς δηλαδή με συνταγματικώς προστατευόμενα έννομα αγαθά, συγκεκριμένα τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα, την υγεία και την προσωπικότητα, τους οποίους οι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να αποφύγουν ή καν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά. Η ασφάλεια και η καλή υγεία στην εργασία προάγει τη δημόσια υγεία, την αύξηση της παραγωγικότητας και τη μείωση του κόστους για τα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Ως εκ τούτου, αυτές αποτελούν τμήμα των βασικών αρχών οργάνωσης της παραγωγής και του βιομηχανικού management και η μέριμνα για αυτές πραγματοποιείται με βάση τις αρχές της εργονομίας, δηλαδή της εφαρμοσμένης επιστήμης με αντικείμενο την προσαρμογή της εργασίας και του περιβάλλοντος (συνθήκες) εργασίας στον άνθρωπο, στοχεύοντας στην προστασία και την ανάπτυξη του ατόμου, καθώς και στη βελτίωση των όρων της παραγωγής.
Περνώντας, λοιπόν, στο περιεχόμενο των κανόνων της ΥΑΕ, πρέπει αρχικά να γίνει αναφορά στο τι μπορεί να συνιστά κίνδυνο και τι μπορεί να αποτελέσει βλάβη στην υγεία και την ασφάλεια στην εργασία. Οι κίνδυνοι μπορεί να αφορούν στην υγεία (μυοσκελετική καταπόνηση, οπτική, πνευματική & ψυχική κόπωση) ή στην ασφάλεια (πτώση στο ίδιο επίπεδο ή από ύψος, τραυματισμοί από αντικείμενα, επαφή με χημικές ουσίες, ηλεκτρικοί κίνδυνοι), ενώ η βλάβη αντίστοιχα μπορεί να έχει τη μορφή επαγγελματικής ασθένειας ή εργατικού ατυχήματος. Οι παράγοντες κινδύνου, επίσης αντίστοιχα, μπορεί να σχετίζονται με τις εγκαταστάσεις, τις δομές, τα μηχανήματα και τον εξοπλισμό εργασίας (πχ πυρκαγιά, ηλεκτρισμός) ή με το περιβάλλον της εργασίας (φυσικοί, χημικοί, βιολογικοί παράγοντες) ή τέλος ο συνδυασμός παραγόντων να οδηγεί σε ατύχημα ή ασθένεια (π.χ. χρόνιο πρόβλημα όρασης ή από κουρασμένη όραση να έχουμε πτώση μηχανήματος).
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία εισάγει την έννοια της πρόληψης και από αυτήν το εθνικό μας δίκαιο έχει εμπνευστεί νέες υποχρεώσεις και δικαιώματα, τόσο για τον εργοδότη όσο και για τον εργαζόμενο. Με βάση τον Ν. 3850/2010, που εισάγει την αρχή της αποκλειστικής ευθύνης του εργοδότη, οι εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από πενήντα (50) άτομα έχουν δικαίωμα να συνιστούν Επιτροπή Υγείας και Ασφάλειας των Εργαζομένων (ΕΥ.Α.Ε.) με ρόλο συμβουλευτικό προς τον εργοδότη, αποτελούμενη από εκλεγμένους εκπροσώπους τους στην επιχείρηση. Ο δε εργοδότης έχει, μεταξύ άλλων, υποχρέωση διευκόλυνσης του έργου των οργάνων ελέγχων (είτε των κρατικών, π.χ. Τεχνικός Ασφαλείας & Γιατρός Εργασίας του Ν. 1568/85, είτε των εκλεγμένων από τους εργαζομένους), ενημέρωσης των εργαζομένων για την ισχύουσα νομοθεσία, διαρκούς εκπαίδευσης αυτών ανάλογα με τις απαιτήσεις της εργασίας, λήψης προληπτικών μέτρων και για ασφάλεια των εγκαταστάσεων και συντήρησης αυτών, επίβλεψης της τήρησης των μέτρων ΥΑΕ, και φυσικά μελέτης και εκτίμησης των διάφορων κινδύνων που μπορεί να προκύψουν στην επιχείρησή του.
Ως προς την εκτίμηση του κινδύνου, αυτή πρέπει να συνταχθεί γραπτώς κατά το ΠΔ 17/96. Ο δε Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την ΥΑΕ (EU-OSHA) έχει δημιουργήσει ένα διαδραστικό, διαδικτυακό εργαλείο, το λεγόμενο OiRa (Online Interactive Risk Assessment), με επιμέρους εργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν, ανάλογα με τη δραστηριότητα της επιχείρησης.
Περαιτέρω, το ΠΔ 105/95 εισάγει ρυθμίσεις για υποχρεωτική σήμανση στους χώρους εργασίας και με το ΠΔ 16/96 οι χώροι εργασίας υποχρεωτικά πρέπει να τηρούν ελάχιστες προδιαγραφές ασφαλείας. Συνήθης είναι δε η επιπρόσθετη, ιδιαίτερα διαδεδομένη (παρότι προαιρετική για τον εργοδότη) υιοθέτηση από την επιχείρηση κάποιου διεθνούς ή εθνικού προτύπου ασφαλείας, ανάλογα με τις απαιτήσεις της επιχείρησης (π.χ. διεθνές εμπόριο, κλάδος τουρισμού ή παραγωγής τροφίμων) όπως το OHSAS 18001, το ISO 45001, κλπ, είτε λ.χ. κάποιας ανεπίσημης τεχνικής για την πρόληψη του επαγγελματικού κινδύνου, όπως η προσφιλής Μέθοδος των 5 βημάτων (προσδιορισμός κινδύνων, προσδιορισμός στόχων προστασίας, αξιολόγηση επικινδυνότητας, λήψη μέτρων προστασίας, έλεγχος αποτελεσματικότητας).
Κατόπιν, λοιπόν, μιας πολύ σύντομης επισκόπησης του περιεχομένου ορισμένων από τους κανόνες για την υγεία και ασφάλεια στην εργασία, επανερχόμαστε στις βασικές και γενικότερες ρυθμίσεις του εργατικού δικαίου. Σε περίπτωση, δηλαδή, ατυχήματος ή ασθένειας που σχετίζεται με την εργασία, ο εργοδότης, καταρχήν, θα ευθύνεται για αποζημίωση του εργαζομένου. Εάν μάλιστα δεν ακολουθηθούν διαδικασίες, όπως π.χ. η λήψη μέτρων ασφάλειας ή η αναγγελία του ατυχήματος στις αρμόδιες αρχές εντός 24 ωρών, μπορεί ο τελευταίος να διωχθεί και ποινικά. Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα επιβολής διοικητικών κυρώσεων για παράβαση της εργατικής νομοθεσίας (προστίμου, ανάκληση άδειας λειτουργίας, κλπ) κατόπιν αναφοράς κάποιου οργάνου που διενεργεί έλεγχο στο χώρο εργασίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία (2021-2027), osha.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- ISO 45001: το νέο Διεθνές Πρότυπο Συστήματος Διαχείρισης Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας, που εισάγεται το 2017, Athenodoros Charalampous, linkedin.com, διαθέσιμο εδώ
- Aσφάλεια και υγιεινή στο χώρο εργασίας, slideplayer.gr, διαθέσιμο εδώ
