Της Φωτεινής Καρρά,
Η βία είναι ένα διαχρονικό και πολυπρόσωπο φαινόμενο. Μπορεί ο οποιοσδήποτε να τη δεχτεί, αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα και δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά μία ευρέως διαδεδομένη πραγματικότητα. Όπως λέει κι ο Μαχάτμα Γκάντι, «Η χρήση βίας μπορεί να φαίνεται καμιά φορά ότι κάνει καλό, το καλό αυτό όμως είναι προσωρινό, ενώ το κακό που προξενεί είναι μόνιμο».
Δυστυχώς, μία καλειδοσκοπική ματιά στο σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι καταδεικνύει περισσότερο ότι τα λόγια του στοχαστή αντιπροσωπεύουν στο έπακρο την πραγματικότητα. Τα εκατοντάδες περιστατικά που διαδραματίζονται στη χώρα μας, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, άλλωστε, αποτελούν τρανή απόδειξη ότι η βία κατέχει δεσπόζοντα ρόλο στην κοινωνία, με τις επιπτώσεις της να είναι οδυνηρές.
Τα περιστατικά βίας και εγκληματικότητας, όποια μορφή κι αν λαμβάνουν αυτά, είτε σωματική είτε ψυχολογική, τροχοπεδούν την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και συνακόλουθα, εγκυμονούν τη γέννηση στερεοτυπικών αντιλήψεων, αλλά και ψυχολογικών προβλημάτων.
Η βία έχει πολλά πρόσωπα: κακοποίηση, δολοφονίες, βιασμοί, ενδοοικογενειακή βία, εκφοβισμός, διαδικτυακός εκφοβισμός, κλοπές, βανδαλισμοί, εμπρησμοί και άλλα οργανωμένα εγκλήματα συνιστούν ένα –εύλογα– κατακριτέο φαινόμενο, το οποίο υπονομεύει τη δυνατότητα αρμονικής κοινωνικής συνύπαρξης των ανθρώπων και επιφέρει σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις στα άτομα που έρχονται αντιμέτωπα με τις εκφάνσεις του. Όπως είναι πασιφανές, η άσκηση βίας σε ένα άτομο έχει αντίκτυπο και στα πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντός του.
Ως ορισμός της βίας θα μπορούσε να λεχθεί η άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης με σκοπό την επιβολή της θέλησης κάποιου σε άλλον. Απόρροια της βίας είναι η εγκληματικότητα, που αποτελεί ένα σύνολο από πράξεις αντικοινωνικές κι άρα αξιόποινες. Η βία εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα: διακρατικό, κοινωνικό, διαπροσωπικό, ατομικό, φυλετικό. Με διάφορες μορφές, όπως επίσημη κρατική βία, ψυχολογική βία, επαναστατική βία, που είναι απότοκος της ανεκδιήγητης συμπεριφοράς που ασκεί ένα κράτος στους πολίτες του.
Κατά κοινή ομολογία, τα αίτια που γεννούν τη βία δεν θα μπορούσαν παρά να διακριθούν σε τομείς του κοινωνικού βίου. Ειδικότερα, ο υπερκαταναλωτισμός, ο υλικός ευδαιμονισμός, τα υλιστικά πρότυπα, η άνιση κατανομή υλικών αγαθών ανάμεσα στα κράτη και η δημιουργία ανταγωνιστικών τάσεων, γεννούν την επιθυμία των ισχυρών να επιβληθούν στους αδύναμους λαούς και να καθορίσουν τις τύχες του, δημιουργώντας ένα κλίμα διασάλευσης της κοινωνίας, η οποία λειτουργεί ως αρωγός και άμεσο πρότυπο για τα μέλη της. Αυτά με τη σειρά τους συχνά ενστερνίζονται άκριτα τους κανόνες συμπεριφοράς, σύμφωνα με τα ιδανικά που επικρατούν σ’ αυτή και πορεύονται αναλόγως.
Η έλλειψη πίστης σε θεσμούς, σε ιδανικά κι αξίες, η αστυφιλία, ο συνωστισμός, ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το άγχος, η ανασφάλεια κι η αδιαφορία στις μεγάλες αστικές περιοχές οδηγούν στην εγκληματικότητα που συχνά λειτουργεί ως τρόπος εκτόνωσης. Ο ανταγωνισμός των ανθρωπίνων σχέσεων προκάλεσε την αποξένωση, τη μοναξιά, την έλλειψη επικοινωνίας, τον ατομικισμό και τη μη συμμετοχή στα κοινά, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται μονολιθικά και μισαλλόδοξα άτομα, συχνά ανίκανα να συμπεριφερθούν με αλληλεγγύη και αλληλοσεβασμό. Οι συνθήκες χειροτερεύουν μέσω του εξοπλιστικού ανταγωνισμού και των ρατσιστικών και σοβινιστικών φαινομένων.
Σημαντικό είναι ακόμα να αναφερθεί πως καταλυτικό ρόλο στη θρέψη συναισθημάτων βίας διαδραματίζουν τα ΜΜΕ, που οξύνουν το πρόβλημα, κυρίως με την προβολή σκηνών βίας και την ηρωοποίηση αυτής. Επιπλέον, μέσω του μιμητισμού και της έλλειψης αξιοκρατίας και δικαιοσύνης εγείρεται η κοινωνική ανισότητα, τα ψυχολογικά τραύματα και τα συμπλέγματα κατωτερότητας, εκδικητικότητας, και φανατισμού.
Εξίσου σημαντικό πλήγμα αποτελεί η ανεκτικότητα της ελεύθερης δημοκρατικής εποχής μας, που ενθαρρύνει τα αντικοινωνικά πρότυπα και αυτούς που τα προκαλούν. Επιπρόσθετα, ο αντιδραστικός, παρορμητικός, ανταγωνιστικός, με τάσεις αμφισβήτησης χαρακτήρας των νέων αποδεικνύει πως τα προβλήματα της κοινωνίας έχουν αντίκτυπο στα μέλη της, τα οποία επηρεάζονται παράλληλα απ’ τις μάστιγες της εποχής.
Στις ζοφερές συνέπειες του σύνθετου φαινομένου της βίας κρίνεται αναγκαίο να συμπεριληφθεί το αίσθημα ανασφάλειας, άγχους και φοβίας, τόσο σε διακρατικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Αυτό οδηγεί στην απομόνωση, την έλλειψη επικοινωνίας, τα αυξημένα ψυχολογικά προβλήματα και τη μοναξιά, αλλά και στην αύξηση αντικοινωνικών φαινομένων, με συνέπεια την οπισθοδρόμηση της χώρας, εγκυμονώντας προβλήματα στην άσκηση εξουσίας και την ομαλή λειτουργία της πολιτείας, καθώς ενθαρρύνει και την εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων και σκοπιμοτήτων.
Πρώτιστο πνευματικό χρέος της εποχής μας είναι, νομίζω, να υπάρξει προσπάθεια από τον καθένα χωριστά, για την επαναθεώρηση των αξιών, οι οποίες μπορούν να δώσουν συγκεκριμένο νόημα στη ζωή μας. Ο αγώνας για την προσωπική ευημερία, η ακόρεστη μανία για την απόκτηση υλικών αγαθών, είτε με εύκολο είτε με επίπονο τρόπο, πρέπει να εγκαταλειφθούν. Αντιθέτως, το κάθε άτομο πρέπει να αποκτήσει κοινωνική συνείδηση, να θέσει μέτρο στην κατανάλωση αγαθών, να μην υπονομεύει τον συνάνθρωπο και να συνεισφέρει μέσω κοινωνικών οργανώσεων και εκδηλώσεων στην εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας αλλά και στην κατακρεούργηση τέτοιων πράξεων και συμπεριφορών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Έκθεση Γ’ Λυκείου: Βία & Εγκληματικότητα, latistor.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Αποφθέγματα, αφορισμοί, γνωμικά και σοφά λόγια με θέμα τη βία, sofa-logia.com, διαθέσιμο εδώ
