Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Έμφυλες διακρίσεις, ανισότητα αμοιβής, φυλετικός ρατσισμός, απουσία αξιοκρατίας, αποκλεισμός των ατόμων με αναπηρίες: όλες αυτές είναι έννοιες που λίγο πολύ έχουμε υπόψιν μας, όταν αναφερόμαστε σε διακρίσεις και προβλήματα στο περιβάλλον εργασίας. Μια έννοια, ωστόσο, που δεν είναι ευρέως γνωστή κι αυτό γιατί συχνά παραβλέπεται, είναι αυτή του ηλικιακού ρατσισμού (ageism).
Στην Ελλάδα, η έννοια του ηλικιακού ρατσισμού δεν χρησιμοποιείται συχνά, ενώ από πολλούς ούτε καν αναγνωρίζεται, κι αυτό γιατί η φωνή εκείνων, κατά των οποίων στρέφεται, δεν ακούγεται τόσο δυνατά όσο οι άλλες. Στο επίκεντρο του ηλικιακού ρατσισμού βρίσκονται κατά κανόνα –αλλά όχι περιοριστικά– οι μεγαλύτερες γενιές: οι μεσήλικες ή οι υπερήλικες. Οι ηλικιακές αυτές ομάδες, παρότι όσο επιδιώκουν την επαγγελματική τους εξασφάλιση, έχουν πλήρη συνείδηση της μειονεκτικής αντιμετώπισής τους από τους εργοδότες και όσους έχουν θέσεις εξουσίας, τις περισσότερες φορές δυσκολεύονται περισσότερο από τους νεότερους να μιλήσουν για τη δυσχερή αυτή θέση που βρίσκονται και τη διάκριση που αντιμετωπίζουν. Το ζήτημα, λοιπόν, μένει συχνά στην αφάνεια, επιφέροντας, όμως, καταλυτικές επιπτώσεις.
Δεν είναι μυστικό ότι, σε ό,τι αφορά την εργασία, μετά από κάποια ηλικία οι περισσότερες πόρτες κλείνουν. Ανεξαρτήτως του είδους, του τομέα ή της θέσης εργασίας, διαπιστώνεται στην πράξη ότι υφίσταται ένα «άτυπο» ηλικιακό όριο που απαγορεύει την ένταξη όσων το υπερβαίνουν. Το όριο αυτό διαφέρει από δουλειά σε δουλειά, ανάλογα με τις «απαιτήσεις» της κάθε εργασίας. Πρόκειται, όμως, πράγματι για απαιτήσεις απορρέουσες από τη φύση της εργασίας ή μήπως για επιθυμίες του εργοδότη, στηριζόμενες σε στερεοτυπικές και ρατσιστικές αντιλήψεις;
Το όριο αυτό ηλικίας άλλοτε προβλέπεται ρητά εκ των προτέρων, μέσα από αγγελίες, για παράδειγμα, που ζητούν: «Πωλητή/Πωλήτρια έως 40 ετών» ή «Γραμματέα ετών 20-35», (Γιατί ως γνωστόν μετά τα 35 μειώνονται οι ικανότητες γραμματειακής υποστήριξης), άλλοτε, όμως, γίνεται διακριτό εκ του αποτελέσματος. Πρόκειται για περιπτώσεις που παρότι δεν προβλέπεται κάποιο όριο ηλικίας ως προσόν για θέση εργασίας, υποψήφιοι μεγαλύτερης ηλικίας αποκλείονται ανεξαρτήτως των ικανοτήτων τους. Σε κάποιους μπορεί ως «ξεκάρφωμα» να δοθεί μια ευκαιρία συνέντευξης, στην πραγματικότητα, όμως, η κατάληξη αυτή έχει εκ των προτέρων κριθεί.
Το αποτέλεσμα: εργαζόμενοι που χάνουν τη δουλειά τους σε μια πιο προχωρημένη ηλικία, έρχονται αντιμέτωποι με την πιο σκληρή μορφή της ανεργίας, βιώνοντας την απόλυτη ανασφάλεια και μην έχοντας διεξόδους και επιλογές. Για τους εργαζομένους αυτούς η ήδη επίπονη διαδικασία αναζήτησης νέας εργασίας είναι ακόμα πιο δυσχερής, καθώς οι ευκαιρίες που συναντούν είναι περιορισμένες και οι απορρίψεις που δέχονται συνεχείς. Οι περισσότεροι, προκειμένου να καλύψουν τις βασικές ανάγκες διαβίωσης, αναγκάζονται να δεχθούν κάποια δουλειά δυσανάλογη των προσόντων τους και με μειωμένες απολαβές και δυνατότητες εξέλιξης. Ακόμα, όμως, και όσοι δεν έχουν χάσει τη δουλειά τους, αλλά φιλοδοξούν να βελτιώσουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία αναζητώντας κάτι καλύτερο, αποθαρρύνονται από την όλη πρακτική αποκλεισμού τους από την αγορά εργασίας και καταλήγουν να συμβιβάζονται με μια θέση που πλέον δεν τους καλύπτει, αλλά τουλάχιστον τους παρέχει τη στοιχειώδη ασφάλεια.
Το βασικότερο παράδοξο που συνοδεύει τον αποκλεισμό των παραπάνω ηλικιακών ομάδων από την αγορά εργασίας, θίγοντας ανεπανόρθωτα τα εργασιακά τους δικαιώματα, είναι ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους εργαζομένους διαθέτουν ένα από τα βασικότερα προσόντα που απαιτείται σχεδόν για κάθε μορφή εργασίας και θεωρείται από πολλούς σημαντικότερο και από την ίδια την κατάρτιση: εργασιακή εμπειρία. Παρά, λοιπόν, την αντικειμενική και πρακτικά διαπιστωμένη σημασία της εμπειρίας, οι άνθρωποι που σε τόσο μεγάλο βαθμό τη διαθέτουν λόγω των χρόνων εργασίας που φέρουν, παραγκωνίζονται με μοναδικό κριτήριο την επίκληση στερεοτυπικών χαρακτηριστικών, που συνδέονται με την προχωρημένη ηλικία. «Όσο πιο κοντά στην τρίτη ηλικία είναι ένας εργαζόμενος τόσο πέφτουν οι αποδόσεις του». «Οι φυσικές και διανοητικές λειτουργίες φθείρονται». «Οι μεσήλικες εργαζόμενοι χαρακτηρίζονται από ανελαστικότητα και δυσκολία προσαρμογής». Τα παραπάνω επιχειρήματα που στηρίζονται σε βιολογικά χαρακτηριστικά, συνδεδεμένα με την προχωρημένη ηλικία, φαίνεται να περιέχουν κάποια αλήθεια, ωστόσο, στην πραγματικότητα συνιστούν περισσότερο στερεότυπα.
Πράγματι, είναι φυσιολογικό όσο μεγαλώνουμε ορισμένες λειτουργείες να μειώνονται. Ωστόσο, στη σημερινή εποχή, η ηλικία είναι κάτι πολύ πιο ρευστό από ό,τι συνήθιζε να είναι στο παρελθόν. Άνθρωποι ηλικίας 40, 50, 60 ετών είναι απολύτως λειτουργικοί και παραγωγικοί και μπορούν να εκπληρώσουν εξ ολοκλήρου τα εργασιακά τους καθήκοντα, Μάλιστα, είναι συχνά δύσκολο, με βάση την ενέργεια κάποιου, να διαπιστώσουμε ποια δεκαετία της ζωής του διανύει. Ακόμα, οι πιθανές αδυναμίες που έχουν δημιουργηθεί λόγω ηλικίας, αντισταθμίζονται με άλλα προσόντα που έχουν αποκτηθεί, επίσης, λόγω αυτής. Σε αυτά συγκαταλέγονται, όπως προαναφέρθηκε, η εμπειρία εργασίας και ζωής, η πνευματική ωριμότητα, η ψυχραιμία, η καλύτερη δυνατότητα διαχείρισης καταστάσεων και η εκ των πραγμάτων απόκτηση γνώσεων. Πρόκειται για προσόντα εξίσου σημαντικά με αυτά που προσφέρουν σε ένα περιβάλλον εργασίας οι νεότεροι εργαζόμενοι. Άλλωστε, η σύνδεση ορισμένων χαρακτηριστικών με την ηλικία δεν δύναται από μόνη της να οδηγήσει σε αποκλεισμό κάποιου, καθώς κάθε υποψήφιος εργαζόμενος, ανεξαρτήτως της ηλικίας του, έχει ως οντότητα διαφορετικές ικανότητες κι αδυναμίες, η στάθμιση των οποίων πρέπει να αποτελεί και το μοναδικό κριτήριο πρόσληψης.
Για να λειτουργήσει, άλλωστε, καλύτερα ένα περιβάλλον εργασίας, είναι σημαντικό να διαθέτει στοιχεία πλουραλισμού, τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται παραγωγικά και εναρμονίζονται. Επομένως, είναι απαραίτητη η συνύπαρξη πιο έμπειρων εργαζομένων, που θα προσφέρουν την πείρα και τις γνώσεις τους, και νεότερων, που θα συνεισφέρουν με όρεξη για δουλειά, ενθουσιασμό και νέες ιδέες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΠΟΥ: Ο ηλικιακός ρατσισμός συνεχίζει να «ανθεί» με καταστροφικές συνέπειες, news4health.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ageism In The Workplace, ageism.org, διαθέσιμο εδώ
