Του Νίκου Σαρρή,
Η Ιλιάδα αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Αποτέλεσε, μάλιστα, μαζί με την Οδύσσεια, πηγή έμπνευσης για άλλους συγγραφείς, εκτός του Ομήρου, να συμπληρώσουν την αφήγηση του Τρωικού Πολέμου, μέσω των επών του Τρωικού Κύκλου. Ωστόσο, η Ιλιάδα ενέπνευσε και τη δημιουργία της Βατραχομυομαχίας, μιας παρωδίας του ομηρικού έπους.
Η Βατραχομυομαχία είναι έπος 303 στίχων. Το έργο αποδίδεται, σύμφωνα με τον Πρόκλο, στον Όμηρο, ενώ σύμφωνα με τον Πλούταρχο, αποδίδεται στον αρκετά μεταγενέστερο ποιητή Πίγρητα από την Αλικαρνασσό. Εικάζεται πως το αρχικό κείμενο υπέστη αρκετές αλλαγές στους στίχους, οι οποίες χρονολογούνται μέχρι και στα βυζαντινά χρόνια. Σε αυτό το μικρό έπος περιγράφεται με χιουμοριστικό τρόπο η σύγκρουση μεταξύ βατράχων και ποντικών, η οποία, αν και κράτησε μια μόλις ημέρα, είχε οδυνηρά αποτελέσματα.
Η παρωδία, μιμούμενη τον τρόπο γραφής του Ομήρου, ξεκινάει με ένα προοίμιο, στο οποίο ο συγγραφέας επικαλείται τις Μούσες να τον βοηθήσουν να αφηγηθεί τα γεγονότα της ιστορίας. Ο μύθος ξεκινάει με τον πρίγκιπα των ποντικών, Ψιχάρπαγα, να καταφτάνει αλαφιασμένος σε μια λίμνη να πιει νερό, έχοντας ξεφύγει από μια γάτα. Τότε, εμφανίζεται μπροστά του ο βασιλιάς των βατράχων της λίμνης, Φυσίγανθος, ο οποίος του προτείνει να τον ξεναγήσει στο βασίλειό του. Αξίζει να αναφερθεί πως ο πατέρας του, σύμφωνα με τον ίδιο, ονομαζόταν Πηλέας, γεγονός που παραπέμπει στο όνομα του πατέρα του Αχιλλέα. Ο Ψιχάρπαγας ανεβαίνει στην πλάτη του βατράχου βασιλιά και η ξενάγηση αρχίζει. Σύντομα, ωστόσο, οι δύο ήρωες συναντούν ένα νερόφιδο. Ο Φυσίγανθος, τρομοκρατημένος, βουτάει στη λίμνη για να γλιτώσει, αφήνοντας αβοήθητο τον Ψιχάρπαγα, ο οποίος όντας ποντίκι, δεν ήξερε κολύμπι. Ο ποντικός πνίγεται, αλλά προτού ξεψυχήσει, προειδοποιεί τους βατράχους ότι τόσο οι θεοί όσο και οι υπόλοιποι ποντικοί θα πάρουν εκδίκηση για τον άδικο θάνατό του.
Τα γεγονότα αυτά δεν έμειναν απαρατήρητα από τον Λειχοπίνακα, ένα ποντίκι που καθόταν κοντά στη λίμνη. Ειδοποιεί τους υπόλοιπους ποντικούς και μετά από έναν οργισμένο λόγο του βασιλιά Τρωξάρτη, οι ποντικοί αρματώνονται και ετοιμάζονται για μάχη. Οι βάτραχοι συνειδητοποιούν πως οι ποντικοί είναι έτοιμοι για επίθεση και συγκαλούν συμβούλιο, για να καταλάβουν τον λόγο της επίθεσης. Ο αγγελιαφόρος των βατράχων αποκάλυψε πως οι ποντικοί επιθυμούν πόλεμο εξαιτίας της πράξης του Φυσίγανθου. Ο βασιλιάς των βατράχων αρνήθηκε την ανάμειξή του στο συμβάν και απέδωσε τον πνιγμό του Ψιχάρπαγα στην επιθυμία του να μιμηθεί τον τρόπο που κολυμπούν οι βάτραχοι. Κατηγόρησε τους ποντικούς ότι αμαύρωσαν το όνομά του με αυτόν τον τρόπο και καλεί τους βατράχους να πολεμήσουν.
Παράλληλα, στον Όλυμπο συγκαλείται συμβούλιο των θεών από τον Δία, προκειμένου να αποφασιστεί η στάση των θεών στον πόλεμο. Η Αθηνά παίρνει τον λόγο και προτείνει την ουδετερότητα των αθανάτων, καθώς τονίζει πως και οι ποντικοί και οι βάτραχοι είναι τόσο ενοχλητικοί, που αρνείται να υποστηρίξει οποιαδήποτε πλευρά. Οι θεοί συμφωνούν και αποφασίζουν να κρατήσουν ουδέτερη στάση. Το παραπάνω γεγονός διακωμωδεί το συμβούλιο των θεών της Ιλιάδας, στο οποίο ο Δίας διατάζει να μην αναμειχθούν οι θεοί στον πόλεμο.
Με τις δύο πλευρές παραταγμένες και πλήρως οπλισμένες, η μάχη ξεκινάει. Ακολουθούν περιγραφές των θανάτων και από τα δύο στρατόπεδα, αρκετά παρόμοιες με εκείνες των θανάτων των πολεμιστών του Τρωικού Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της βατραχομυομαχίας που εξελίσσεται, είναι ξεκάθαρη η υπεροχή των ποντικών. Ο Δίας, παρακολουθώντας τον πόλεμο, λυπάται τους βατράχους και θεωρεί χρέος του να τους σώσει από τον αφανισμό. Ο Άρης δηλώνει πως τόσο ο ίδιος όσο και η Αθηνά είναι ανήμποροι να σταματήσουν τον πόλεμο. Μάλιστα, ο θεός του πολέμου δηλώνει πως μόνο ο πατέρας του μπορεί να δώσει λύση. Τότε ο Δίας ρίχνει έναν κεραυνό και τρομάζει προσωρινά ποντικούς και βατράχους, ωστόσο, δεν αποτρέπει τη συνέχιση του πολέμου. Πρέπει να βρεθεί τρόπος να σταματήσει ο πόλεμος, προτού εξολοθρευτούν οι βάτραχοι. Τότε ο Δίας στέλνει καβούρια, τα οποία, με την ιδιαίτερη εμφάνισή τους και τις δαγκάνες τους, τρομοκρατούν τους ποντικούς, τρέποντάς τους σε φυγή και σώζοντας τους βατράχους. Ο ήλιος δύει και η βατραχομυομαχία λαμβάνει τέλος.
Ο συγγραφέας φαίνεται μέσα από την αφορμή του πολέμου, δηλαδή την επιθυμία των επιτιθέμενων για εκδίκηση, να διακωμωδεί τα εκδικητικά κίνητρα των Αχαιών στον Τρωικό Κύκλο. Το κωμικό στοιχείο μπορεί, επίσης, να εντοπιστεί στα ονόματα των ποντικών και των βατράχων, καθώς στην πλειοψηφία τους σχετίζονται με τη διατροφή των ποντικών (π.χ. Αρτοφάγος, Σαλαμοφάης) και την αγάπη των βατράχων για τους βάλτους (π.χ. Καλαμίσιος, Λιμνίσιος). Υιοθετεί βασικά στοιχεία της ομηρικής γραφής, όπως το προοίμιο και τη θεϊκή παρέμβαση, ενώ αρκετοί στίχοι της έχουν εμφανείς ομοιότητες με εκείνους της Ιλιάδας. Έτσι, η Βατραχομυομαχία συγκεντρώνει σημαντικά χαρακτηριστικά της παρωδίας, οδηγώντας σε μια επιτυχημένη διακωμώδηση του πιο γνωστού πολεμικού έπους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Φιλολογική Ομάδα Κάκτου (2005), Ομηρικά-Επικός Κύκλος, Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος
- hs-augsburg.de, Η Βατραχομυομαχία. Διαθέσιμο εδώ
