Του Μενέλαου Γιώτη,
Η Πτώση της Wall Street
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι χώρες οι οποίες συμμετείχαν σε αυτόν είχαν να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές του επιπτώσεις. Η κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής τα αμέσως επόμενα χρόνια είχε αρχίσει να βελτιώνεται με έναν αρκετά γρήγορο ρυθμό. Πιο συγκεκριμένα, η Αμερική είχε φτάσει να είναι σε κατάσταση ευημερίας μέχρι τα τέλη του έτους 1929. Η ραγδαία άνοδος των τιμών του χρηματιστηρίου προσέφεραν στους Αμερικανούς πολίτες το αίσθημα της σιγουριάς και εμπιστοσύνης. Ειδικά το έτος 1925, τον Σεπτέμβρη, οι τιμές έφτασαν στο ψηλότερο σημείο. Λόγω αυτού του κλίματος, οι πολίτες αρχίζαν να δανείζονται τεράστια ποσά από τις τράπεζες, με σκοπό να «παίξουν» στο χρηματιστήριο. Η πραγματικότητα, ωστόσο, ήταν τελείως διαφορετική. Τέτοια, που ελάχιστοι καταφέραν να προβλέψουν και να προειδοποιήσουν ότι επρόκειτο για μια χρηματιστηριακή φούσκα, έτοιμη να εκραγεί και χωρίς κανένας να μπορεί να εκτιμήσει στο ελάχιστο τις καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία, αλλά κυρίως για την κοινωνία και τους πολίτες.
Είχε φτάσει 28 Οκτωβρίου του 1929 και είχε ήδη ξεκινήσει η πτώση των τιμών των μετοχών του χρηματιστηρίου που ήταν ιδιαίτερα ραγδαία και απρόβλεπτη. Γυρνώντας μερικές μόλις μέρες πίσω, 24 Οκτωβρίου, καταγράφτηκε ότι 13 εκατομμύρια μετοχές είχαν αλλάξει χέρια, πράγμα που θεωρήθηκε αριθμός ρεκόρ εκείνη την εποχή. Αμέσως μετά, οι «σημαντικοί παίκτες» σε μια ύστατη προσπάθεια να συγκρατήσουν την πτώση, άρχισαν να επενδύουν στα λεγόμενα “Blue Chips”, που θεωρούνταν τα «καλά χαρτιά». Μια τακτική που είχε θεωρηθεί αποτελεσματική σε μια πιο ήπια χρηματιστηριακή κρίση του 1907, όχι όμως αυτήν τη φορά. Την επόμενη μέρα, Τρίτη 29 Οκτωβρίου 1929, η Wall Street μην μπορώντας να συγκρατήσει την πτώση των τιμών και να απορροφήσει τη ζημιά, καταρρέει ολοκληρωτικά και με πάταγο. Ένας τεράστιος αριθμός τραπεζών είχαν να διαχειριστούν ανεπανόρθωτα προβλήματα ρευστότητας και, μόλις λίγες μέρες μετά, δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να κηρύξουν πτώχευση, ενώ εκατομμύρια πολίτες είχαν ξεκληριστεί οικονομικά.
Στις αρχές του νέου έτους, η Wall Street έδειξε ορισμένα σημάδια ανάκαμψης, όμως, αμέσως μετά οι τιμές των μετοχών κατρακύλησαν εκ νέου.
Συνοπτικά, οι επιπτώσεις από το μεγάλο Κραχ ενδεικτικά, με βάση τα νούμερα, ήταν οι εξής:
- Πάνω από 12.000.000 Αμερικανοί πολίτες έχασαν τις δουλειές τους και έμειναν άνεργοι.
- Πάνω από 12.000 πολίτες έχαναν τις δουλειές τους ημερησίως.
- Πάνω 20.000 επιχειρηματίες κήρυξαν πτώχευση.
- Πάνω από 1600 τράπεζες πτώχευσαν.
- 1 στους 20 γεωργούς αναγκάστηκαν να αφήσουν τη γη τους και να φύγουν από τον τόπο τους, με σκοπό να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη.
- Πάνω από 23.000 έφτασαν στο χειρότερο σημείο, να αυτοκτονήσουν.
NEW DEAL: Μία νέα αρχή
Ήταν καλοκαίρι του 1932, όταν ο τότε κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, Franklin Roosevelt, ανακοινώθηκε από το Δημοκρατικό Κόμμα ως ο επικρατέστερος, για να είναι ο υποψήφιος Πρόεδρος για τις επερχόμενες εκλογές του ίδιου έτους. Μάλιστα, οι πρώτες δηλώσεις που συνόδεψαν την ανακοίνωση της υποψηφιότητάς του ήταν: “I pledge you, I pledge myself, to a new deal for the American people”, δηλαδή «Σας υπόσχομαι, υπόσχομαι τον εαυτό μου, σε μια νέα συμφωνία για τον αμερικανικό λαό». Το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν ένας θρίαμβος για τον Roosevelt και τους Δημοκρατικούς, επικρατώντας των Ρεμπουμπλικανών του απερχόμενου Προέδρου, Hoover. Οι Δημοκρατικοί συγκέντρωσαν 57,4% έναντι 39,6% των Ρεμπουμπλικανών, με 472 εκλέκτορες και 59 αντίστοιχα. Επίσης, ακόμα πιο εμφαντικό ήταν ότι ο Roosevelt επικράτησε σε 42 από τις 48 Πολιτείες.
Η προσπάθεια του νέου προέδρου, για να βγάλει τη χώρα του από την ύφεση, ξεκίνησε αμέσως μετά την ορκωμοσία του, τον Μάρτιο του 1933. Το New Deal μπήκε σε εφαρμογή. Ήταν ένα εξαιρετικά φιλόδοξο πρόγραμμα ευρείας αναδιάρθρωσης και αναμόρφωσης της αμερικανικής οικονομίας. Η κρατική παρέμβαση στις αγορές αποτέλεσε έναν από τους βασικούς άξονες του σχεδίου αυτού. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε την αύξηση των δημοσίων δαπανών, με στόχο την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Έτσι, το κράτος θα έπαιζε έναν καθοριστικό ρυθμιστικό ρόλο για τη λειτουργία των αγορών και των τραπεζών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κρατηθούν σταθερά τα εισοδήματα, να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, να χορηγηθούν επιδόματα στις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και να πραγματοποιηθούν πολλά δημόσια έργα. Επιπλέον και πολύ σημαντικό, το δολάριο αποδεσμεύτηκε από τον λεγόμενο «κανόνα του χρυσού».
Ο ρόλος του John Maynard Keynes στο New Deal
Οι Κεϋνσιανές θεωρίες, αλλά και ο Keynes προσωπικά, έπαιξαν τον πιο καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του μεγάλου αυτού σχεδίου. Η προσέγγιση του μεγάλου αυτού οικονομολόγου της γενιάς του ξεκάθαρη με τα εξής μέτρα. Αρχικά, η μεταρρύθμιση, όσον αφορά τον Χρυσό, είχε ως στόχο στο να αποκτήσει η κυβέρνηση μέσω του κράτους τον έλεγχο στη διαμόρφωση της αξίας του νομίσματός τους. Επιπλέον, κάνοντας αυτό, καταπολεμήθηκε η ανεργία και, έτσι, η οικονομία τονώθηκε σε μεγάλο βαθμό. Και τέλος και ιδιαίτερα σημαντικό, μειώθηκαν τα επιτόκια δανεισμού.
Επομένως, σήμερα μπορούμε να πούμε πως το New Deal ήταν, είναι και θα είναι σημείο αναφοράς για την καταπολέμηση παρόμοιων οικονομικών κρίσεων. Δεν παύει, ωστόσο, να είναι, παράλληλα, μια ιστορική και προσωπική δικαίωση της εφαρμογής των εμβληματικών θεωριών του J. M. Keynes.
Κριτική προσέγγιση
Η οικονομική κρίση που προκάλεσε το μεγάλο Κραχ του 1929 είχε πράγματι απρόβλεπτες οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες. Ήταν, όμως, και μια ηχηρή προειδοποίηση για τις καπιταλιστικές οικονομίες. Το πρώτο μάθημα ήταν ότι η αγορά δεν δίνει ποτέ τη σωστή για την κοινωνία οικονομική λύση σε περίοδο μεγάλων οικονομικών κρίσεων. Το δεύτερο μάθημα ήταν ότι η κατάρρευση του χρηματιστηρίου ανάγκασε τους «βαρόνους» των μεγάλων επιχειρηματικών κύκλων να κάνουν κάποια βήματα πίσω και να παραδεχτούν τη μερική αποτυχία του συστήματος των αγορών. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στα κράτη να σχεδιάσουν εκ νέου τα χρηματιστηριακά συστήματα, κάνοντάς τα πιο ανθεκτικά.
Σε μια σύγκριση με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008, τα κράτη και οι κυβερνήσεις δεν την αντιμετώπισαν με τον ίδιο τρόπο. Στην κρίση αυτή, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ ακολούθησαν μια άλλη στρατηγική σε σχέση με αυτή του 1929. Με τις Νεοφιλελεύθερες πολιτικές να έχουν ηγεμονεύσει σε Αμερική και Ευρώπη, με το που ξέσπασε η κρίση του 2008, οι χώρες που δεν είχαν τη δυνατότητα να απορροφήσουν τη ζημιά, εξαναγκάζονταν από εξωτερικούς παράγοντες (όπως π.χ. Ε.Ε., ΝΔΤ,G7 κλπ) να εφαρμόσουν πολιτικές λιτότητας. Με λίγα λόγια, οι πολιτικές λιτότητας ανάγκαζαν τις κυβερνήσεις των χωρών να παίρνουν μέτρα, όπως μειώσεις μισθών και συντάξεων, μεγάλες μειώσεις στις δημόσιες δαπάνες, αυξήσεις των φόρων.
Δηλαδή, αντιμετώπιζαν την κρίση με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο από αυτόν που προτάθηκε από το New Deal. Τα αποτελέσματα αυτών των πολιτικών ήταν και είναι ιδιαίτερα καταστροφικά τόσο για την κοινωνία όσο, τελικά, και για την οικονομία. Χαρακτηριστικές συνέπειες ήταν η περαιτέρω φτωχοποίηση των μικρών και μεσαίων στρωμάτων, η ραγδαία αύξηση της ανεργίας, το άνοιγμα της ψαλίδας των ανισοτήτων και, σε πολλές περιπτώσεις, μεγάλες μειώσεις του Α.Ε.Π., μετατρέποντας την κρίση από προσωρινή σε αυτοτροφοδοτούμενη.
Οπότε, όπως με την κρίση του 1929, πήραμε σημαντικά μαθήματα για το πώς να δημιουργήσουμε καλύτερες δομές στην οικονομία, έτσι τώρα που τελείωσε και αυτή η οικονομική κρίση, επιβάλλεται να μάθουμε από τα λάθη μας και μην επιτρέψουμε στο μέλλον, σε μια νέα κρίση, να κάνουμε τα ίδια εγκληματικά για την κοινωνία και τους λαούς λάθη. Με λίγα λόγια, η οικονομική ανάκαμψη πρέπει να συμπορεύεται με την κοινωνία και όχι να την εξοντώνει, για να ευημερούν απλά οι αριθμοί. Διότι πίσω από τα νούμερα κρύβεται μια ολόκληρη κοινωνία και την ίδια κοινωνία πρέπει να έχουμε ως προτεραιότητα να κρατήσουμε όρθια, για να μπορέσει να δημιουργήσει στο παρόν και στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η Χρηματιστηριακή Κρίση του 1929, Σαν Σήμερα. Διαθέσιμο εδώ
- 90 χρόνια από το κραχ του 1929: Τι μάθαμε (λάθος); Ναυτεμπορική. Διαθέσιμο εδώ
- President Franklin Delano Roosevelt and the New Deal, Library of Congress. Διαθέσιμο εδώ
- Το Κραχ Του ’29, Το New Deal Και Ο Keynes, Power Politics. Διαθέσιμο εδώ
