Του Νικόλαου Τσελέντη,
Είναι αναντίρρητο γεγονός ότι η αποικιοκρατία επωμίζεται μεγάλο μερίδιο ευθύνης για το πώς διαμορφώθηκε η κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα των λαών που βρέθηκαν υπό ξένο ζυγό. Βέβαια, ούτε η μαζική απελευθέρωση των υπόδουλων οντοτήτων, γνωστή με τον όρο «αποαποικιοποίηση», πραγματοποιήθηκε πάντοτε με ευνοϊκούς όρους, καθώς οι Ευρωπαίοι δυνάστες επεδίωξαν, μέχρι την τελευταία στιγμή, να αντισταθούν ή να διατηρήσουν κάποια επιρροή κατά την αποχώρησή τους. Το απότοκο αυτής της πρακτικής ήταν η χάραξη «βιαστικών» συνόρων και η αυθαίρετη ένωση των κοινοτήτων, λόγω της αδιαφορίας για τη φυλετική, θρησκευτική και πάσης φύσεως ποικιλομορφία τους, δημιουργώντας ένα ασταθές περιβάλλον για τα νεοσύστατα κράτη. Μια ιδιάζουσα περίπτωση που αντιμετώπισε εξαρχής αναρίθμητους σκοπέλους για τη συγκρότηση ενιαίου κράτους εντοπίζεται στο Κέρας της Αφρικής και απαντά στο όνομα «Σομαλία», με το έτερον ήμισύ της, τη «Σομαλιλάνδη», να εκφράζει επί δεκαετίες τη θέλησή της να αποσχιστεί.
Η έριδα μεταξύ Σομαλίας και Σομαλιλάνδης έχει τις ρίζες της στο 1960, όταν δηλαδή απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από τους κατακτητές τους. Το βορειοδυτικό τμήμα της περιοχής (η σημερινή Σομαλιλάνδη), το οποίο αποτέλεσε βρετανικό προτεκτοράτο για μια ογδοηκονταετία, ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο στις 26 Ιουνίου 1960 και λίγες ημέρες αργότερα, την 1η Ιουλίου, η υπόλοιπη Σομαλία, από τα βορειοανατολικά προς τα νότια, απέταξε οριστικά την ιταλική παρουσία από τα εδάφη της. Τότε, τέθηκε επί τάπητος η ιδέα της σύστασης μια Ομοσπονδίας Σομαλικών Κρατών, η οποία θα ένωνε όλα τα διαφορετικά στοιχεία των πληθυσμών, μέσω ενός δημοψηφίσματος. Ο πολυπληθέστερος Νότος υποστήριξε την ένωση και διαμόρφωσε ουσιαστικά το αποτέλεσμα, ενώ ο Βορράς εξέφρασε την αντίρρησή του, δίχως να κατορθώνει κάτι. Μάλιστα, ακολούθησε μια απόπειρα πραξικοπήματος από τους αξιωματούχους της Σομαλιλάνδης (1961), σε μία απέλπιδα κίνηση να διατηρήσουν την αυτονομία τους, αλλά ο στρατός της Σομαλίας αντέδρασε άμεσα, τούς έθεσε υπό την κυριαρχία της σομαλικής πρωτεύουσας, Mogadishu, και τερμάτισε οριστικά τις όποιες βλέψεις τους.
Παρόλο που η ενωμένη Σομαλία ικανοποίησε την πλειοψηφία των πολιτών, παραγκωνίζοντας τους «αντιρρησίες» του Βορρά, το πολίτευμά της ήταν φύσει σαθρό και η δυσανασχέτηση μεγεθύνθηκε τα προσεχή έτη. Έτσι, το 1969, μία ομάδα μαρξιστών – λενινιστών στρατιωτικών του Νότου, υπό την καθοδήγηση του Υποστράτηγου Mohamed Siad Barre, ανέτρεψε τον νόμιμα εκλεγμένο Πρόεδρο Abdirashid Shermarke και επέβαλλε κομμουνιστική δικτατορία στην αποκαλούμενη «Σομαλική Λαοκρατική Δημοκρατία». Λαμβάνοντας δε την πολύτιμη αρωγή της Σοβιετικής Ένωσης, ο Barre δημιούργησε έναν πανίσχυρο στρατό και έναν μηχανισμό ασφαλείας, ικανό να καταστείλει όλους τους πιθανούς αντιπάλους του. Όταν άρχισε να φθίνει η δυναμική της Μόσχας και η έκβαση του Ψυχρού Πολέμου να «γέρνει» προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, το δικτατορικό καθεστώς εναρμονίστηκε με τις κατευθυντήριες γραμμές της κραταιάς υπερδύναμης, προκειμένου να μπορέσει να διαχειριστεί τις φυγόκεντρες τάσεις ορισμένων αξιωματούχων – όπερ και εγένετο. Σε μία από τις πιο ειδεχθείς πράξεις της, το 1988, η κυβέρνηση του Mogadishu βομβάρδισε ανηλεώς τις πόλεις Hargeisa και Bur’o στον Βορρά, αφού οι αντάρτες τις είχαν εντάξει στη σφαίρα επιρροής τους, αλλά δίχως κάποιο νόημα.
Η κατάρρευση του διπολικού συστήματος, το 1991, επέφερε την αμετάκλητη πτώση του καθεστώτος Barre και παράλληλα ιδρύθηκαν ολοένα και περισσότερα αντάρτικα κινήματα, τα οποία βύθισαν τη χώρα σε έναν αιμοσταγή εμφύλιο. Η πρωτεύουσα κατέστη το επίκεντρο των πολεμικών επιχειρήσεων, με τις φυλές να μάχονται για την κατάληψη της εξουσίας, ενώ στον Βορρά οι πρεσβύτεροι, που έχαιραν του τοπικού σεβασμού, συνεργάστηκαν με τους ηγέτες των πολιτοφυλακών και κατεύνασαν τα πλήθη, προχωρώντας στη μεγάλη διάσκεψη φυλών στο Bur’o, όπου συμφωνήθηκε η ανεξαρτησία της Σομαλιλάνδης, εντός των ορίων του πρώην βρετανικού προτεκτοράτου, στις 18 Μαΐου 1991. Σε αυτήν την αυτοανακηρυχθείσα οντότητα, το Εθνικό Κίνημα της Σομαλίας (Somali National Movement – SNM), υποστηριζόμενο από μέλη της φυλής Isaaq, αναδείχθηκε στην ισχυρότερη δύναμη, ορκίζοντας μια μεταβατική κυβέρνηση στη νέα πρωτεύουσα, Hargeisa.
Αφότου ανέκυψαν κι άλλες αψιμαχίες μεταξύ των φατριών της Σομαλιλάνδης, το 1993 πραγματοποιήθηκε μια ακόμη διάσκεψη των φυλών, αντικείμενο της οποίας ήταν η παγίωση της ειρήνης και η θέσπιση ενός εθνικού χάρτη. Ο εν λόγω χάρτης χρησιμοποιήθηκε ως προσωρινό Σύνταγμα και αποκρυστάλλωνε το όραμα της νέας οντότητας, που επιθυμούσε τον σαφή διαχωρισμό των τριών εξουσιών (δικαστικής, νομοθετικής, εκτελεστικής) και την εισαγωγή ενός διθάλαμου Κοινοβουλίου, αποτελούμενο από τη Βουλή των Πρεσβυτέρων (παρόμοια με τη Βουλή των Λόρδων της Αγγλίας) και τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Τα ανωτέρω αποτέλεσαν ουσιαστικά τη βάση για την υβριδική πολιτική τάξη πραγμάτων, που ενσωμάτωσε τα παραδοσιακά σομαλικά και δυτικά στοιχεία της πολιτικής, ενώ εγγυήθηκε τη σταθερότητα της Σομαλιλάνδης για τα επόμενα χρόνια. Τέλος, ο Πρόεδρος Haji Ibrahim Egal εκδίωξε το SNM από την κυβέρνησή του, αν και ο ίδιος ήταν μέλος της φυλής Isaaq, και μέσω δημοψηφίσματος, το 2001, εγκαθίδρυσε τον πολυκομματισμό, εγκαινιάζοντας μια εποχή μεστής δημοκρατίας στη Σομαλιλάνδη.
Ποια η στάση της διεθνούς κοινότητας;
Η de facto ανεξαρτησία της Σομαλιλάνδης το 1991 δεν πέρασε προφανώς απαρατήρητη από τη διεθνή κοινότητα. Εν πολλοίς, θεωρήθηκε ως μία αντίδραση στην ανασφάλεια εντός του σομαλικού κράτους, το οποίο πάσχιζε να βρει τις ισορροπίες του και να μεταβεί σε ένα πολίτευμα που θα εκπροσωπεί τα συμφέροντα των διαφόρων φυλών. Για τον λόγο αυτό, οι Η.Π.Α. και η Ευρωπαϊκή Ένωση όχι μόνο δεν αναγνωρίζουν τη μονομερή πράξη της Σομαλιλάνδης αλλά συνεργάζονται για τη σταθεροποίηση της Σομαλίας – κίνηση ιδιαίτερα ευεργετική για την Ιταλία που είναι κατά της απόσχισης λόγω των αποικιακών δεσμών με το νότιο τμήμα της χώρας. Στη Μαύρη Ήπειρο, η Αίγυπτος υποστηρίζει σθεναρά την ενωμένη Σομαλία, μιας και θα λειτουργεί ως αντίβαρο στην Αιθιοπία, με την οποία ενυπάρχει ένας έντονος ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση του Νείλου, και η πλειονότητα των αραβικών κρατών δηλώνει πως είναι προτιμότερη μια ενωμένη, ισχυρή σουνιτική Σομαλία στο Κέρας. Αξίζει να σημειωθεί πως ο πιο σημαντικός παράγοντας που εμποδίζει όλες τις αφρικανικές χώρες να αναγνωρίσουν τη Σομαλιλάνδη είναι η αποφασιστικότητα της Αφρικανικής Ένωσης, ισχυριζόμενη ότι τα αποικιοκρατικά σύνορα δεν δύνανται να αλλάξουν (μοναδικές τρανταχτές εξαιρέσεις η Ερυθραία και το Νότιο Σουδάν).
Στον αντίποδα, η Δημοκρατία της Κίνας, γνωστή ως Ταϊβάν, μόλις τον Αύγουστο του 2020 εγκαινίασε ένα γραφείο αντιπροσώπευσης στη Σομαλιλάνδη, με την αφρικανική δημοκρατία να προβαίνει σε αντίστοιχη ενέργεια έναν μήνα αργότερα. Πέραν του συμβολικού χαρακτήρα, ελέω του κοινού αισθήματος απομόνωσης που βιώνουν οι δύο οντότητες, εκείνο το γεγονός υπήρξε το εφαλτήριο για τη σύναψη πολλών συμφωνιών συνεργασίας, σε τομείς όπως η αλιεία, η γεωργία, οι τηλεπικοινωνίες και ο εμβολιασμός κατά του κορωνοϊού. Μάλιστα, φέτος, συναντήθηκαν για πρώτη φορά οι Υπουργοί Εξωτερικών της Ταϊβάν και της Σομαλιλάνδης, στο πλαίσιο της εμβάθυνσης της διμερούς τους σύμπραξης σε περαιτέρω ζητήματα. Βέβαια, η ταχεία ανάπτυξη του λιμανιού Berbera της Σομαλιλάνδης και η χρήση της Ειδικής Οικονομικής της Ζώνης για επενδύσεις έχουν οδηγήσει πολλές αλλοδαπές εταιρείες στην οικονομική προσέγγιση της αφρικανικής οντότητας, προερχόμενες από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Μ. Βρετανία, την Ολλανδία και την πανταχού παρούσα Τουρκία.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Μέσα στη δίνη της πανδημίας των τελευταίων τριών ετών και την οικονομική καταβαράθρωση της παγκόσμιας αγοράς, η Σομαλιλάνδη δεν στάθηκε αλώβητη. Υπέστη βαριά τραύματα, τα οποία οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στη διεθνή της απομόνωση, δίχως όμως να κάνει ολική οπισθοδρόμηση. Ειδικότερα, διεξήγαγε ελεύθερες εκλογές το 2021 και η αλλαγή της εξουσίας έγινε ομαλά, έχοντας παρόντες παρατηρητές από την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη στιγμή που η Σομαλία βίωνε ένα déjà vu της μακροχρόνιας κρίσης της. Επομένως, αυτή η αξιοθαύμαστη οντότητα που πράττει ήδη σαν ανεξάρτητο κράτος, προάγοντας τη δημοκρατία, τι πρέπει να κάνει για να θεωρηθεί ισάξιος «παίκτης» της διεθνούς σκακιέρας; Τριάντα ένα χρόνια μετά και το ερώτημα παραμένει…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why not recognize independent Somaliland?, The World, διαθέσιμο εδώ
- Somaliland: 30 Years of De Facto Statehood, and No End In Sight, ISPI Online, διαθέσιμο εδώ
- Somaliland, an unrecognised state, is winning friends abroad, The Economist, διαθέσιμο εδώ
- When is a nation not a nation? Somaliland’s dream of independence, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Σομαλιλάνδη: Ένα κυρίαρχο κράτος – όαση σταθερότητας αξιώνει διεθνή αναγνώριση!, DefencePoint.gr, διαθέσιμο εδώ
