Του Ιωάννη Α. Γκαντούνα,
Οι εξετάσεις αίματος αποτελούν, στις μέρες μας, ένα χρήσιμο εργαλείο της ιατρικής πρακτικής, καθώς προσφέρουν μία πρώτη, γενική εικόνα της υγείας του οργανισμού μας για μία δεδομένη στιγμή. Αποτελούν μία εξέταση ρουτίνας, όπως συζητήσαμε και στο Α΄ μέρος, στο παρόν Β΄ μέρος θα δούμε τις υπόλοιπες κύριες κατηγορίες εξετάσεων που μπορεί να πραγματοποιήσει κανείς σε ένα διαγνωστικό κέντρο, ενώ στο τέλος θα αναφερθούμε στο εάν ο εργαστηριακός έλεγχος μπορεί να βοηθήσει στην ανίχνευση θετικών κρουσμάτων του SARS-CoV-2.
5. Ηπατικό πάνελ: Ο εργαστηριακός έλεγχος της ηπατικής λειτουργίας εξετάζει διάφορες παραμέτρους, όπως ένζυμα, πρωτεΐνες και άλλες ουσίες που παράγονται στο ήπαρ. Μερικές σημαντικές τιμές που περιλαμβάνονται είναι:
– Η λευκωματίνη (ή αλβουμίνη), η σημαντικότερη πρωτεΐνη στο πλάσμα του αίματος (αποτελεί το 60% των πρωτεϊνών του πλάσματος). Συντίθεται αποκλειστικά στο συκώτι και συνεισφέρει στη μεταφορά της χολερυθρίνης, των λιπαρών οξέων, των φαρμάκων, των ορμονών και άλλων ουσιών που είναι αδιάλυτες στο νερό.
-Η αλκαλική φωσφατάση (ALP), ένα ένζυμο που συναντάται σε πολλούς ιστούς, αλλά κυρίως στους οστεοβλάστες που συμμετέχουν στο σχηματισμό νέων οστών. Αυξημένα επίπεδα ALP εντοπίζονται συχνά κατά τη διάρκεια περιόδων ανάπτυξης των οστών (σε παιδιά και εφήβους), σε ηπατικές νόσους κ.α. Η ALP θεωρείται, επίσης, δείκτης νεοπλασματικής δραστηριότητας αφού αυξάνεται στην περίπτωση οστεοσαρκώματος καθώς και στον καρκίνο του μαστού ή του προστάτη, με μεταστάσεις στα οστά.
-Η χολερυθρίνη, η οποία είναι το προϊόν του καταβολισμού της αίμης (βρίσκεται στην αιμοσφαιρίνη και τη μυοσφαιρίνη). Όταν τα επίπεδα της στο αίμα αυξάνονται, το δέρμα και το λευκό μέρος των ματιών αποκτούν κίτρινη χροιά. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται ίκτερος.
-Η γ-γλουταμινική τρανσφεράση (γ-GT), ένα ένζυμο που παίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά αμινοξέων και αποτελεί τον πλέον ευαίσθητο διαγνωστικό δείκτη των παθήσεων του ήπατος.
-η αμινοτρανσφεράση της αλανίνης (ALT ή SGPT).
-η αμινοτρανσφεράση του ασπαραγινικού (AST ή SGOT).
Οι δύο τελευταίες τρανσαμινάσες είναι ηπατικά ένζυμα που αυξάνονται στον ορό του αίματος όταν υπάρχει καταστροφή των ηπατικών κυττάρων. Τα επίπεδα της ALT σχετίζονται με την ποσότητα λίπους στο σώμα και το φύλο, συνεπώς η φυσιολογική τιμή συνεκτιμάται με βάση αυτά. Αυξημένα επίπεδα τρανσαμινασών μπορεί να υποδηλώνουν λήψη κάποιου φαρμάκου με ηπατοτοξική δράση, οξεία ιογενή ηπατίτιδα, αλκοολική ή αυτοάνοση ηπατίτιδα, καρκίνο (μαστού, μικροκυτταρικού πνεύμονα, λέμφωμα, μελάνωμα, μυέλωμα) και πολλά άλλα.
6. Θυρεοειδικό πάνελ: Ο θυρεοειδής αδένας είναι ο μεγαλύτερος ενδοκρινής αδένας του ανθρώπινου σώματος. Οι ορμόνες που εκκρίνει παίζουν ρόλο στη ρύθμιση πολλών σωματικών λειτουργιών. Ο τύπος αυτός των εξετάσεων ελέγχει πόσο καλά παράγει και αντιδρά ο θυρεοειδής σε συγκεκριμένες ορμόνες, όπως:
-η τριωδοθυρονίνη (Τ3)
-η θυροξίνη (Τ4)
-η θυρεοειδοτρόπος ορμόνη (TSH)
Η T3 και η T4 (θυρεοειδικές ορμόνες) από κοινού ρυθμίζουν φυσιολογικές διεργασίες, όπως ο καρδιακός ρυθμός, η θερμοκρασία του σώματός, η σωματική ανάπτυξη, η ανάπτυξη των νευρώνων, η ρύθμιση του ενεργειακού μεταβολισμού κ.α. Τα μη φυσιολογικά επίπεδα αυτών των ορμονών μπορεί να υποδηλώνουν πολλές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα διαταραχές ανάπτυξης του θυρεοειδούς και μη φυσιολογικά επίπεδα ορμονών φύλου (τεστοστερόνης ή οιστρογόνων). Από την άλλη, η παραγωγή και η απελευθέρωση των θυρεοειδικών ορμονών ρυθμίζεται από την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH), η οποία παράγεται στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης και διεγείρει με τη σειρά της την έκκριση των Τ4 και Τ3. Για περισσότερες πληροφορίες για τον θυρεοειδή αδένα και τις παθήσεις του μπορείτε να ανατρέξετε εδώ.
7. Δοκιμές πήξης αίματος: Η πήξη είναι μια κρίσιμη διαδικασία για το σώμα. Οι δοκιμές αυτές μετρούν πόσο καλά πήζει το αίμα και πόσο χρόνο χρειάζεται αλλά μπορούν, ακόμα, να αποτρέψουν από την αιμορραγία σε περίπτωση τραυματισμού, χειρουργικής επέμβασης κ.λπ. Οι δοκιμές πήξης περιλαμβάνουν:
-τη δοκιμή χρόνου προθρομβίνης (PT – Prothrombin Time) και
-τη διεθνή κανονικοποιημένη αναλογία (INR – International Normalized Ratio).
Η INR μαζί με το PT είναι οι εξετάσεις που ελέγχουν την πήξη του αίματος και συγκεκριμένα το εξωγενές μονοπάτι που περιλαμβάνει τους παράγοντες I (Ινωδογόνο), ΙΙ (Προθρομβίνη), V (προακελερίνη), VII (προκονβερτίνη), και X (παράγοντας Stuart-Prower). Όσο υψηλότερος είναι ο PT ή η INR τόσο μεγαλύτερος χρόνος απαιτείται για να πήξει το αίμα και υπάρχει αυξημένος κίνδυνος αιμορραγίας (από τη μύτη, τα ούλα ή εμετός με αίμα). Οι εξετάσεις πήξης του αίματος χρησιμοποιούνται, επίσης, για την παρακολούθηση ατόμων που λαμβάνουν φάρμακα για τη μείωση του κινδύνου θρομβώσεων. Η βαρφαρίνη και η ηπαρίνη είναι παραδείγματα τέτοιων φαρμάκων.
8. Διάφορες άλλες εξετάσεις: Μία εξέταση που πραγματοποιείται συχνά σε διαγνωστικά κέντρα είναι η δοκιμή C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP). Η CRP παράγεται στο ήπαρ, όταν οι ιστοί στο σώμα μας φλεγμαίνουν. Τα υψηλά επίπεδα CRP υποδηλώνουν φλεγμονή από διάφορες αιτίες, όπως: βακτηριακή ή ιογενή λοίμωξη, αυτοάνοσες ασθένειες (π.χ. λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα), αυξημένο κίνδυνο καρδιακής νόσου, φλεγμονή που σχετίζεται με τον διαβήτη, φλεγμονή που σχετίζεται με τραυματισμό ή με το κάπνισμα, καρκίνο κ.α. Επιπλέον, οι διαγνωστικές εξετάσεις για τον διαβήτη είναι εξαιρετικά σημαντικές και περιλαμβάνουν εξετάσεις γλυκόζης νηστείας (FPG), γλυκόζης αίματος μετά το γεύμα και γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c). Το τεστ HbA1c αξιολογεί την ποσότητα γλυκόζης στο σώμα και γίνεται κυρίως για την παρακολούθηση του ελέγχου του σακχάρου ενός διαβητικού ασθενούς. Ακόμα, το ειδικό προστατικό αντιγόνο ή PSA είναι μία εξέταση που απευθύνεται σε άνδρες, συνήθως μετά την ηλικία των 50 ετών, για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. PSA είναι μία, παραγόμενη από τον προστάτη, πρωτεΐνη, η οποία εκκρίνεται στο σπέρμα, συμβάλλοντας στη ρευστοποίησή του και στην απελευθέρωση των σπερματοζωαρίων στη μήτρα της γυναίκας.
Εργαστηριακός έλεγχος και Covid-19: Το … +1 της εποχής μας
Οι συνήθεις δείκτες αιματολογικών εξετάσεων είναι ευαίσθητοι σε πολλές παθολογικές αλλαγές, οι οποίες μπορεί να βοηθήσουν στη διάγνωση, όπως επισημάναμε και παραπάνω. Όμως, τι ακριβώς ισχύει για τον ιό που άλλαξε τις ζωές μας τα δύο τελευταία χρόνια; Ο κύριος τρόπος εξακρίβωσης ενός θετικού κρούσματος είναι το PCR (μοριακό) τεστ. Ωστόσο, η μεγάλη ζήτηση λόγω της παγκόσμιας εξάπλωσης του ιού, ανέδειξε τους περιορισμούς αυτού του τύπου διάγνωσης σε μεγάλη κλίμακα. Η εν λόγω τεχνική απαιτεί πιστοποιημένα εργαστήρια, ακριβό εξοπλισμό και εκπαιδευμένο προσωπικό. Αυτοί οι περιορισμοί γίνονται ακόμη πιο έντονοι σε χώρες με περιορισμένους πόρους, όπως οι αναπτυσσόμενες χώρες. Επομένως, υπάρχει η ανάγκη εναλλακτικών για τον γρήγορο εντοπισμό ασθενών με SARS-CoV-2, προκειμένου να αποτραπεί η μετάδοση του ιού.
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ορισμένες αιματολογικές παράμετροι μεταβλήθηκαν σε ασθενείς με COVID-19. Συγκριτική ανάλυση των εργαστηριακών αποτελεσμάτων 207 ασθενών που υποβλήθηκαν σε PCR τεστ, μετά την εισαγωγή τους στα επείγοντα με συμπτώματα COVID-19, έδειξε στατιστικά σημαντικές διαφορές στα επίπεδα των: λευκών αιμοσφαιρίων, CRP, AST, ALT και LDH (η αφυδρογονάση του γαλακτικού), σε σύγκριση με άτομα που βρέθηκαν αρνητικά στο μοριακό τεστ. Έρευνες έδειξαν πως τα λευκά αιμοσφαίρια σε ασθενείς με COVID-19 ήταν μειωμένα. Επιπλέον, βρέθηκαν υψηλά επίπεδά CRP, τρανσαμινασών (AST/ALT) και LDH. Η συσχέτιση μεταξύ των CRP και LDH με τον COVID-19 μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η LDH είναι δείκτης βλάβης των πνευμόνων και ο COVID-19 μολύνει κυρίως τις κατώτερες αναπνευστικές οδούς προκαλώντας φλεγμονή, με αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων της CRP.
Χρησιμοποιώντας το PCR τεστ ως πρότυπο, σχεδόν το 70% των ασθενών θα μπορούσαν να επιβεβαιωθούν ως θετικοί ή αρνητικοί στην COVID-19 με βάση τις αιματολογικές τους παραμέτρους. Έτσι, μια απλή εξέταση αίματος μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό ψευδώς θετικών ή/και αρνητικών PCR τεστ, αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε φτωχές χώρες ως μία φθηνή εναλλακτική για τον εντοπισμό κρουσμάτων.
Συμπερασματικά, μέσα σε δύο άρθρα είδαμε πολλές από τις εξετάσεις που μπορεί να πραγματοποιήσει κάποιος σε ένα διαγνωστικό κέντρο είτε αυτές είναι αιματολογικές είτε βιοχημικές είτε ορμονολογικές. Κάθε εξέταση γίνεται για συγκεκριμένο λόγο και στοχεύει στην αξιολόγηση της λειτουργίας ενός συγκεκριμένου οργάνου ή ιστού. Πολλές φορές μία τιμή από μόνη της δεν προσφέρει κάποια σημαντική πληροφορία. Όμως, πολλές εξετάσιμες τιμές σε συνδυασμό, μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στην παρακολούθηση ή/και στην έγκαιρη διάγνωση μίας ασθένειας, με σκοπό την ταχύτερη δυνατή εκκίνηση της κατάλληλης αγωγής ή θεραπείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hall JE, Ιατρική Φυσιολογία, 12η Έκδοση, (2013), Αθήνα, Επιστημονικές Εκδόσεις Παρισιανού
- Complete blood count (CBC), mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Marshall WJ, Bangert SK, Clinical Chemistry, 6th Edition, (2011), New York, Elsevier Ltd.
- Ferrari D, Motta A, Strollo M, Banfi G, Locatelli M, (2020), Routine blood tests as a potential diagnostic tool for COVID-19. Clin Chem Lab Med, 58(7): 1095-99. Διαθέσιμο εδώ
- What You Need to Know About Blood Testing, medlineplus.gov. Διαθέσιμο εδώ
- All About Blood Tests, healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- Lu G, Wang J, (2020), Dynamic changes in routine blood parameters of a severe COVID-19 case. Clinica Chimica Acta, 508: 98-102. Διαθέσιμο εδώ
- Blood Tests, nhlbi.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Αιματολογικές εξετάσεις, peptiko.gr. Διαθέσιμο εδώ
