Του Μάριου-Πέτρου Δελατόλα,
Είναι αρκετές οι φορές, όπου η μελέτη της ιστορίας μας επιφυλάσσει περίεργες εκπλήξεις. Μαθαίνουμε από τα χρόνια του δημοτικού την ιστορία του προδότη Εφιάλτη, ο οποίος πρόδωσε το μυστικό πέρασμα των Θερμοπυλών στους Πέρσες. Άξιο απορίας είναι γιατί δεν μαθαίνουμε ποτέ εκείνες τις περιπτώσεις, όπου το ίδιο το κράτος πρόδωσε πολίτες του. Ο παραπάνω χαρακτηρισμός ίσως είναι «βαρύς», μα αποτελεί την σκληρή πραγματικότητα. Μία χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του νεαρού αεροπόρου Νικόλα Ακριβογιάννη.
Γεννημένος το 1929 στην Θεσσαλονίκη την είχε αγαπήσει ως ιδιαίτερη πατρίδα του. Από μικρό παιδί είχε τεράστια αγάπη για την πατρίδα και αυτό είναι αποδεδειγμένο από τις πράξεις του. Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής ο Ακριβογιάννης ήταν μέλος της ΕΠΟΝ, νεολαίας του ΕΑΜ. Σημαντικό είναι να πούμε, πως στην ΕΠΟΝ δεν ήταν καταταγμένοι μόνο κομμουνιστές αλλά και αρκετοί φιλελεύθεροι ή ακόμα και απλοί «ανένταχτοι» πατριώτες.
Είχε δύο μεγάλες αγάπες, το θέατρο και την αεροπορία. Είχε παίξει μάλιστα και στην ταινία «Δύο Κόσμοι», το 1949, όπου πρωταγωνιστούσε και ο Αλέκος Αλεξανδράκης. Για να μπορεί να ενσαρκώσει πιο ρεαλιστικά τον ρόλο του αεροπόρου, ήθελε να καταταγεί και στην πολεμική αεροπορία. Την πρώτη φορά απέτυχε, το 1948.
Η ζωή αλλά και η μοίρα του άλλαξαν ριζικά την περίοδο που στην Ελλάδα βρισκόταν ο πρώτος σταθμάρχης της CIA, Τομ Καραμεσίνης. Ο τελευταίος είχε αναλάβει την στρατολόγηση Ελλήνων πρακτόρων, με σκοπό την αντιμετώπιση του λεγόμενου «κομμουνιστικού κινδύνου». Βρισκόμαστε εξάλλου στην Ελλάδα του Ψυχρού Πολέμου, όπου το παρακράτος αρχίζει να κυριαρχεί στο στράτευμα και στην ρητορική ξεχειλίζει η αντικομουνιστική υστερία. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν και στα προηγούμενα 2 άρθρα της ίδιας ιστορικής περιόδου για τον «Ι.Δ.Ε.Α», καθώς και για την «Δίκη των Αεροπόρων».
Ο Καραμεσίνης, λοιπόν, τον στρατολόγησε και η αγάπη του Ακριβογιάννη για την Ελλάδα σε συνδυασμό με την γοητεία που αισθανόταν για τον κόσμο των κατασκόπων, αλλά και το ποσό των 1.000.000 δραχμών ανά μήνα, που ήταν η αμοιβή του, τον έκαναν να δεχτεί πολύ πρόθυμα την προσφορά. Εκπαιδευόταν στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης, με το κωδικό όνομα G1 και μάθαινε ό,τι χρειαζόταν να γνωρίζει ένας κατάσκοπος. Αρχικά, οφείλεις να γνωρίζεις άψογα τον εχθρό σου, γι’ αυτόν τον λόγο διδάχτηκε θεωρητικά τον μαρξισμό και τον λενινισμό. Επιπλέον, διδασκόταν και το οικονομικό σύστημα της ΕΣΣΔ, καθώς και των χωρών-δορυφόρων της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, δεν θα ήταν δυνατόν να λείπουν και οι στρατιωτικές εκγυμνάσεις και ασκήσεις.
Η CIA τον έπεισε να ξαναδώσει εξετάσεις στην αεροπορία, όπου τη δεύτερη φορά πέρασε στην σχολή έφεδρων χειριστών της αεροπορίας. Σε αυτό το σημείο ξεκινά, πρακτικά, η μεγάλη προδοσία.
Του ανακοίνωσαν πως είναι απαραίτητο να μεταβεί σε μια στρατιωτική απόρρητη αποστολή, υψίστης ασφαλείας και προτεραιότητας για χάρη της πατρίδας. Ο Ακριβογιάννης ήταν γνήσιος πατριώτης και το ελάττωμά του ήταν η αφέλεια που τον διέκρινε. Στο εσωτερικό, το στρατιωτικό παρακράτος είχε ήδη ξεκινήσει να υφαίνει την υπόθεση των αεροπόρων, με σκοπό να εκδιώξει από το στράτευμα ό,τι δημοκρατικό υπήρχε εκείνη την περίοδο. Το μεγαλύτερο πιόνι τους ήταν ο νεαρός αεροπόρος.
Η αποστολή του ήταν να παραστήσει τον κομμουνιστή, να κλέψει ένα αεροσκάφος και να διαφύγει στην Αλβανία. Από εκεί να αναζητήσει την επαφή με μέλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, που είχαν διαφύγει στο Ανατολικό μπλοκ και να τους παραδώσει πληροφορίες. Τέλος, μέσω της κλοπής αεροσκάφους από εχθρικό έδαφος, να γυρίσει πίσω στην Ελλάδα για να ολοκληρωθεί η αποστολή του. Ακόμα και ο πιο αισιόδοξος αντιλαμβανόταν πως το σχέδιο χαρακτηρίζεται με μια λέξη: Αυτοκτονία!
Δυστυχώς δεν γίνεται να περιγραφεί αλλιώς. Προς το τέλος της εκπαίδευσής του, είχε αρχίσει να το αντιλαμβάνεται και εκείνος. Προσπάθησε με πολλούς τρόπους να αποφύγει την αποστολή. Μέχρι και ψεύτικη ανεπάρκεια έδειξε, οι ψυχολογικές πιέσεις που δέχτηκε σε συνδυασμό με τις απειλές για την οικογένεια του, δεν του άφησαν άλλη επιλογή. Για να καταλάβουμε καλύτερα την κατάσταση, οφείλουμε να κοιτάξουμε με προσοχή το καθεστώς Χότζα στην Αλβανία, καθώς και την διάρθρωση του διεθνούς συστήματος. Αρχικά, μιλάμε για το πιο σκληρό σταλινικό καθεστώς του Ψυχρού Πολέμου (μετά την ΕΣΣΔ), στο οποίο οι ελευθερίες ήταν μηδαμινές. Παράλληλα, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν ξεκινήσει μια παρατεταμένη προσπάθεια να τοποθετήσουν κατασκόπους στο έδαφος της Αλβανίας, με σκοπό να δημιουργήσουν εσωτερικές αναταραχές που θα προκαλέσουν την πτώση του καθεστώτος. Όλες οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν και στο τέλος εγκαταλείφθηκαν.
Στις 7 Απριλίου 1954 ο Ακριβογιάννης, υποτιθέμενα, έκλεψε ένα εκπαιδευτικό αεροσκάφους τύπου “Harvard”, έχοντας πρακτικά ελάχιστες ώρες πτήσης. Μόλις 84 ώρες με εκπαιδευτή δίπλα του και μόλις 4 ώρες μόνος του! Κατάφερε και προσγειώθηκε με ασφάλεια στους Αγίους Σαράντα, για να ξεκινήσει την αποστολή του. Ο διοικητής των Τμημάτων Ασφαλείας των Αγίων Σαράντα, Quatip Dervishi έφτασε αμέσως στο σημείο και ο Ακριβογιάννης οδηγήθηκε στην ανάκριση. Τα τμήματα της Αλβανικής αντικατασκοπείας, που είχαν εκπαιδευτεί στην ΕΣΣΔ, δεν πίστεψαν την ιστορία του Έλληνα πιλότου και τον οδήγησαν στα κρατητήρια της αντικατασκοπείας, στο τμήμα 3011, όπου βασανίστηκε πολύ άγρια. Ο Ακριβογιάννης δεν λύγιζε, προσπάθησε και έστειλε επιστολές στον Χότζα για να κάνει πιο πειστικό το αφήγημά του αλλά μάταια. Οι επιστολές δεν έφτασαν ποτέ.
Στις 6 Απριλίου 1953, μετά από συνεχή βασανιστήρια που δεν τα χωρά ο ανθρώπινος νους, τον οδήγησαν στο νοσοκομείο. Στο διάστημα που ήταν φυλακισμένος έκανε 3 απόπειρες αυτοκτονίας, αλλά και αρκετές απεργίες πείνας. Τον Αύγουστο του 1953 τον έστειλαν σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Lushnjë (Λούσνια) της Αλβανίας. Εκεί ήταν σε μια συνεχή παρακολούθηση, μαζί με άλλους Έλληνες κρατούμενους.
Μια μέρα λοιπόν, ενημερώθηκε από κάποιους συγκρατούμενούς του για την κατάσταση στην Ελλάδα, με τη δίκη των αεροπόρων που ουσιαστικά χτίστηκε πάνω σε εκείνον. Οι εφημερίδες και η κοινή γνώμη στην Ελλάδα τον είχαν για στυγνό προδότη, με την ανοχή της πολιτικής εξουσίας. Σε εκείνο το σημείο, κατάλαβε πως η εξουσία της ίδιας του της χώρας τον είχε προδώσει. Φυσιολογικά, λοιπόν, αποφάσισε να δράσει, οργανώνοντας μια μυστική οργάνωση μέσα στο στρατόπεδο αποτελούμενη από 3 άτομα, με σκοπό να βρουν τρόπο να δραπετεύσουν. Ο ένας ήταν ο «Μήτσος», Πελοποννήσιος καθηγητής, αιχμάλωτος του ΔΣΕ. Ο άλλος ήταν ο κερκυραίος Σπύρος Παγιατάκης, που το 1949 καταδικάστηκε για ληστεία σε τράπεζα. Μετά την αποφυλάκιση του διέφυγε στην Αλβανία.
Ο Ακριβογιάννης προδόθηκε για άλλη μια φορά. Η απόδραση οργανώθηκε με προσοχή σχεδόν σε κάθε λεπτομέρεια. Τα κατάφεραν, απέδρασαν από το στρατόπεδο της Lushnjë, όμως ο επονομαζόμενος «Μήτσος» ήταν πληροφοριοδότης, πράκτορας των Αλβανών και είχε προδώσει από πριν όλες τις πληροφορίες, με αποτέλεσμα οι 3 άνδρες να συλληφθούν λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά. Σε αυτό το σημείο ακόμα και ο ίδιος ο Ακριβογιάννης κατάλαβε πως όλα τελείωσαν.
Επιχείρησε μια ύστατη φορά να παραπλανήσει τις αλβανικές αρχές, όμως το δίλημμα του φυλακισμένου είναι αμείλικτο. Ο έτερος κρατούμενος, ο Παγιατάκης ομολόγησε τα πάντα και έριξε όλη την ευθύνη στον Ακριβογιάννη, δηλώνοντας πιστός στον Χότζα. Μετά από αλλεπάλληλες προδοσίες και βασανιστήρια ο Ακριβογιάννης, έχοντας πλέον χάσει κάθε ίχνος ελπίδας, είπε την αλήθεια. Πλέον δεν υπήρχε γυρισμός.
Οι δύο άνδρες παραπέμφθηκαν σε δίκη στο Στρατοδικείο της Κορυτσάς στις 24 Ιουνίου 1954. Η ποινή για τον Ακριβογιάννη ήταν ο θάνατος. Ο νεαρός αυτός ήρωας εκτελέστηκε προδομένος στις 16 Αυγούστου 1954 στο Berat. Όταν τυπικά του ζήτησαν να πει τις τελευταίες του λέξεις, εκείνος με στεντόρεια φωνή βροντοφώναξε αγέρωχος «Ζήτω η Ελλάδα».
Ήταν ένας νεαρός που θυσίασε την ζωή του για την πατρίδα του, και όχι απλά δεν τον τίμησαν, αλλά για πολλές δεκαετίες το όνομά του κουβαλούσε την στίγμα του προδότη. Επισήμως, ακόμα δεν έχει αποκατασταθεί η μνήμη του και βεβαίως δεν επιστράφηκαν ποτέ τα οστά του στην Ελλάδα. Έχουν γραφτεί αρκετά πράγματα για το συγκεκριμένο περιστατικό. Αυτό που επιτέλους πρέπει να γίνει, είναι η αποκατάσταση του ονόματος αυτού του ήρωα. Όσο για εμάς τους υπόλοιπους τι μπορούμε να κάνουμε; Μονάχα να μαθαίνουμε και να μην ξεχνάμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΕΡΤ Α.Ε. (2017), Η Μηχανή του Χρόνου – Υπόθεση Ακριβογιάννη. Ο πιλότος που εκτελέστηκε ως κατάσκοπος, youtube.com. Διαθέσιμο εδώ
- Στούκας, Μιχάλης (2019), Νίκος Ακριβογιάννης: Ο «φυγάς Ίκαρος» στην Αλβανία που βασανίστηκε και εκτελέστηκε από το καθεστώς Χότζα, protothema.gr. Διαθέσιμο εδώ
