Του Άγγελου Γονιδέλη,
Τον Σεπτέμβριο του 1839, οι δυο απομακρυσμένοι κόσμοι της Δύσης και της Ανατολής συγκρούονται βίαια για πρώτη φορά, στον Πρώτο Πόλεμο του Οπίου μεταξύ της Βρετανικής και της Κινεζικής Αυτοκρατορίας (δείτε το σχετικό άρθρο εδώ). O πόλεμος, που διεξήχθη λόγω εμπορικών διαφωνιών, θα λήξει με τη Συνθήκη της Nanking, αλλά οι διάφορες των δυο πλευρών δε θα επιλυθούν ικανοποιητικά, οδηγώντας τα δυο κράτη σε έναν δεύτερο, μεγαλύτερο και πιο καταστροφικό πόλεμο.
Η ηττημένη Κίνα, αμέσως μετά τη Συνθήκη της Nanking, εξωθείται από τις Η.Π.Α και τη Γαλλία σε παρόμοιες εξευτελιστικές συνθήκες, αποδυναμώνοντας περισσότερο την Κεντρική Κυβέρνηση. Ο εξευτελισμός της Κίνας, σε συνδυασμό με τη διάδοση δυτικών ιδεών, σύντομα οδηγεί σε επαναστατικά κινήματα σε όλη την Αυτοκρατορία, με κυριότερη την Επανάσταση των Taiping, η οποία πρόκειται να προκαλέσει μεγάλη καταστροφή. Ταυτόχρονα, το Παλάτι παραβιάζει τις δυτικές συνθήκες, χειροτερεύοντας τις δυτικο-κινεζικές σχέσεις. Η υπεραιωνόβια αυτοκρατορία είναι ευάλωτη και οι υπόλοιπες δυνάμεις ετοιμάζονται να την εκμεταλλευτούν.
Στην άλλη πλευρά του πλανήτη, η νικήτρια Βρετανία συνεχίζει την ανοδική της πορεία. Ωστόσο, οι βικτοριανές ανάγκες της για τσάι, μετάξι και πορσελάνη, όλα προϊόντα κινέζικής παραγωγής, αυξάνονται με ακόμα πιο γρήγορους ρυθμούς, αποσταθεροποιώντας το εμπορικό ισοζύγιο με την Κίνα για άλλη μια φορά. Η Συνθήκη της Nanking, στον βαθμό στον οποίο τηρείται, δεν ικανοποιεί τις βρετανικές ανάγκες, με τους Άγγλους να ζητούν αναδιαπραγμάτευση της συνθήκης. Οι Κινέζοι αποφεύγουν να απαντήσουν καθαρά, ενώ αρνούνται τη νομιμοποίηση του οπίου, πλήττοντας το εμπόριό του. Ωστόσο, για τους Βρετανούς το όπιο είναι το μόνο αγγλικό αγαθό με υψηλή ζήτηση στην κινεζική αγορά, επομένως και σημαντικό κομμάτι στην εμπορική ισορροπία μεταξύ των δυο κρατών. Οι Βρετανοί πλέον αναζητούν την κατάλληλη αφορμή για να επιβληθούν οριστικά στην Κίνα.
Η αφορμή θα έρθει τον Οκτώβριο του 1856, όταν ο Κινέζος Κυβερνήτης της Canton, Ye Mingchen, κατάσχει το πλοίο Arrow, του οποίου το κινεζικό πλήρωμα κατηγορείται για πειρατεία. Ο Ye το έπραξε στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει την αναρχία στην επαρχία του, που εντείνεται λόγω της Επανάστασης των Taiping. Ο Βρετανός εκπρόσωπος, Harry Parkes, φιλοπόλεμος και με έντονα αντικινεζικά αισθήματα, απαίτησε την απελευθέρωση του πληρώματος, αλλά και δημόσια απολογία από τον Ye. Όταν ο τελευταίος απελευθέρωσε μόνο ένα μέρος του πληρώματος, τα βρετανικά πλοία ξεκίνησαν τον βομβαρδισμό της Canton.
Ωστόσο, η κήρυξη πολέμου θα καθυστερήσει. Οι Βρετανοί είναι απασχολημένοι με επαναστάσεις στην Ινδία, ενώ στις εκλογές του 1857 το φιλοπόλεμο και αντιπολεμικό μπλοκ θα διαγωνιστούν σε ένα τεταμένο αγώνα για τη νίκη. Βέβαια, όπως και στον Πρώτο, έτσι και στο Δεύτερο Πόλεμο του Οπίου, η προπαγάνδα των φιλοπόλεμων, επικαλούμενη τη βαρβαρότητα των Κινέζων και το καθήκον των δυτικών να τους «εκπολιτίσουν», κερδίζει. Η Βρετανία ανοίγει διπλωματικές συζητήσεις με τη Γαλλία, τη Ρωσία και τις H.Π.Α για συντονισμένη εισβολή στην ανατολική Αυτοκρατορία. Από αυτές, μόνο η Γαλλία, επικαλουμένη την εκτέλεση ενός Γάλλου ιεραπόστολου στην Κίνα, δέχεται, με τις άλλες δυο να τηρούν ουδετερότητα.
Οι Βρετανοί, υπό την ηγεσία του Λόρδου James Elgin (γιου του γνωστού σε εμάς Thomas Elgin), και οι Γάλλοι φθάνουν στην Canton, την οποία καταλαμβάνουν την 1η Ιανουάριου του 1858. Έπειτα, όπως και στον προηγούμενο πόλεμο, κινούνται βόρεια, βομβαρδίζοντας παράκτιες πόλεις, προς το Πεκίνο. Τον Μάιο φθάνουν και καταστρέφουν τα οχυρά Taku, που προστατεύουν την κινεζική πρωτεύουσα από θαλάσσιες προσεγγίσεις. Έτσι, οι Κινέζοι αναγκάζονται να συμφωνήσουν στην υπογραφή της Συνθήκης της Tianjin. Σύμφωνα με αυτή, μεταξύ άλλων, δέκα κινεζικές πόλεις, πολλές από τις οποίες με λιμάνι στον μεγάλο Yangtze Ποταμό, θα άνοιγαν σε δυτικούς εμπόρους, ενώ η Αγγλία, η Γαλλία, η Ρωσία και οι Η.Π.Α θα επιτρεπόταν να έχουν πλέον μόνιμες πρεσβείες μέσα στο Πεκίνο. Επίσης, θα προστατεύονταν οι χριστιανοί ιεραπόστολοι στην Κίνα και η κίνηση δυτικών εμπόρων θα νομιμοποιούνταν σε κάθε μέρος της Κίνας, με τον κάθε έμπορο να υπάγεται μόνο στο νομικό σύστημα της χώρας του. Τέλος, η φορολόγηση ξένων αγαθών δε θα καθοριζόταν πλέον από την Κίνα, αλλά από τους δυτικούς. Όπως είναι κατανοητό, η Κίνα χάνει σχεδόν τον πλήρη έλεγχο του εμπορίου της, μεγάλο μέρος της αυτονομίας της και εν τέλει, της τιμής της.
Όμως, η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Όπως και στον πρώτο πόλεμο, οι Κινέζοι δεν είναι πρόθυμοι να υποκύψουν και απλώς καθυστερούν. Όταν, τον Ιούνιο του 1859, οι δυτικοί πρέσβεις έρχονται στα οχυρά Taku, που επιστράφηκαν στους Κινέζους, οι τελευταίοι τούς αρνούνται τη διέλευση προς το Πεκίνο. Σύντομα, οι αγγλογαλλικές δυνάμεις συγκεντρώνονται έξω από αυτά και ετοιμάζονται για μάχη. Οι Κινέζοι, όμως, υπό την ηγεσία του Μογγόλου Sengge Rinchen, υποτιθέμενου απογόνου του Genghis Khan, είναι προετοιμασμένοι. Οι Σύμμαχοι, με εσφαλμένη αίσθηση ασφάλειας, προσεγγίζουν την υδάτινη οδό των οχυρών, μα αδυνατούν να την ξεμπλοκάρουν. Με τα πλοία τους στάσιμα, ο Rinchen αποκαλύπτει την ενέδρα του. Γρήγορα, κινεζικά κανόνια σημαδεύουν με ακρίβεια τον συνωστισμένο Συμμαχικό Στόλο, προκαλώντας σοβαρές απώλειες. Η συμμαχική απόβαση στις κινεζικές θέσεις αποτυγχάνει παταγωδώς, με τους στρατιώτες να κολλάνε στις λασπώδεις όχθες και τους Κινέζους να τους αποδεκατίζουν. Οι Σύμμαχοι γρήγορα υποχωρούν πριν καταστραφεί ολόκληρος ο στόλος. Οι Κινέζοι μόλις είχαν την πρώτη τους νίκη έναντι των δυτικών.
Όμως, η ντροπιαστική ήττα μόνο ενισχύει την αποφασιστικότητα των Αγγλογάλλων. Συγκεντρώνοντας νέες δυνάμεις, στις 14 Αυγούστου 1860, επιτίθενται ξανά, ισοπεδώνοντας τα οχυρά. Οι Κινέζοι πάλι προτείνουν διπλωματική επίλυση του προβλήματος, ωστόσο, στη συνάντησή τους, απαγάγουν τους δυτικούς διπλωμάτες. Οι Σύμμαχοι, εξοργισμένοι, προελαύνουν προς την αρχαία πόλη του Πεκίνου. Φτάνοντας σε αυτό νωρίς τον Οκτώβριο του 1860, οι Σύμμαχοι καταλαμβάνουν μέρος της πόλης. Το Καλοκαιρινό Παλάτι του Αυτοκράτορα πέφτει στα χέρια τους και ακολουθούν τρεις μέρες λεηλασίας και βανδαλισμού. Τα λάφυρα από το Καλοκαιρινό Παλάτι εκτίθενται ακόμα και σήμερα σε πολλά μουσεία του κόσμου, με την Κίνα να απαιτεί τον επαναπατρισμό τους.
Οι Κινέζοι, ανίκανοι πλέον να προστατεύσουν την ίδια τους την πρωτεύουσα, απελευθερώνουν τους αιχμάλωτους διπλωμάτες, όσους επέζησαν από τα βασανιστήρια, και στο Συνέδριο του Πεκίνου υπογράφουν αμέσως τη Συνθήκη της Tianjin και νομιμοποιούν το εμπόριο του οπίου. Λίγο αργότερα, οι «ουδέτεροι» Ρώσοι κερδίζουν ένα μεγάλο τμήμα της εξωτερικής Μαντζουρίας από την Κίνα, δημιουργώντας τα σημερινά ρωσοκινεζικά σύνορα.
Η Αυτοκρατορία της Κίνας πλέον έχει μπει στην πορεία για το τέλος της. Μετά τη λήξη του πολέμου, η Κίνα θα αναγκαστεί να ζητήσει τη βοήθεια των Αγγλογάλλων για να καταστείλει την καταστροφική Επανάσταση των Taiping, που θα της κοστίσει περίπου 20 εκατομμύρια απώλειες. Τα χειρότερα για την Κίνα, όμως, έρχονται. Για τον επόμενο αιώνα, θα συνεχίσει να αποδυναμώνεται, ωσότου διασπαστεί, αφήνοντάς την ευάλωτη στη γενοκτονική μανία της Ιαπωνίας, που θα εκδηλωθεί με απάνθρωπο μένος στον πόλεμο του 1936-1945. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι τα πάθη του κινεζικού λαού ακόμη συνεχίζονται, με αυτόν «ασφαλισμένο» στο τέλειο κλουβί που είναι η σημερινή Κίνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hayes, J. P., The Opium Wars in China. Asia Pacific Foundation of Canada, Asia Pacific Curriculum.
- Lovell, J. (2011), The Opium War: Drugs, Dreams and the Making of China, Basingstoke/Oxford, Picador.
- Stewart, T., The Second Opium War. Από την ιστοσελίδα Historic UK. Διαθέσιμο εδώ.
- The Battle of Pei-Ho. Άρθρο των New York Times. Διαθέσιμο εδώ.
