Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Αν ζητηθεί από κάποιον να ονομάσει έναν διάσημο ζωγράφο, δύσκολα θα πάει το μυαλό του στον Toulouse-Lautrec. Κι όμως, αν η συζήτηση πάει προς το εντυπωσιακό και σκανδαλώδες Παρίσι των αρχών του 20ού αιώνα, σίγουρο είναι ότι κάποιος θα σκεφτεί τον συγκεκριμένο καλλιτέχνη. Με μια ανατρεπτική προσωπικότητα, που συχνά προκαλούσε αντιδράσεις, ο Henri de Toulouse-Lautrec (που, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, είχε το ακόμη μεγαλύτερο πλήρες όνομα, Henri-Marie-Raymonde de Toulouse-Lautrec-Monfa), άφησε το χαρακτηριστικό του στίγμα στο Παρίσι του 1900 και την ιστορία της τέχνης.
Ο Henri de Toulouse-Lautrec, άμεσος απόγονος μιας αριστοκρατικής οικογένειας χιλίων ετών, γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1864, στο Albi της Γαλλίας, από τους Alphonse-Charles και Adèle Zoë. Ο Henri άρχισε να ζωγραφίζει σε μικρή ηλικία και βρήκε τις τέχνες μια απόδραση από τη στοργική αλλά υπερπροστατευτική οικογένειά του.
Το 1878, ο Toulouse-Lautrec υπέστη κάταγμα του μηριαίου οστού, ενώ έναν χρόνο αργότερα έσπασε και το άλλο του πόδι. Αν και επέζησε, τα οστά των ποδιών του δεν επουλώθηκαν σωστά, με αποτέλεσμα ενώ το υπόλοιπο σώμα του αναπτύχθηκε κανονικά, εκείνα να παραμείνουν όπως ήταν κατά την περίοδο του κατάγματος. Η περιπέτεια της υγείας του και ότι ποτέ δεν μπόρεσε να αναρρώσει, αποδίδεται πλέον και στο γεγονός ότι οι γονείς του ήταν πρώτα ξαδέρφια. Ο επώδυνος τραυματισμός του νεαρού Henri έμελλε, όμως, να είναι καθοριστικός για την ενασχόλησή του με τη ζωγραφική. Περνώντας ατελείωτες ώρες καθηλωμένος στο κρεβάτι, μπόρεσε να εξελίξει την τεχνική του και να αποκομίσει χρήματα από την πώληση έργων του.
Το 1884, ο Toulouse-Lautrec εγκαταστάθηκε στη Μονμάρτρη, μια περιοχή στο βόρειο Παρίσι, όπου και παρέμεινε, εκτός από σύντομες επισκέψεις στην Ισπανία, όπου θαύμαζε τα έργα του El Greco (1541-1614) και του Diego Velasquez (1599-1660). Στην Αγγλία επισκέφτηκε τον διάσημο συγγραφέα Oscar Wilde (1854-1900), τον οποίο μάλιστα ζωγράφισε με κάπως εκδικητική στάση, καθώς είχε ενοχληθεί από τη συμπεριφορά του φιλάρεσκου Ιρλανδού –ο οποίος, βέβαια, είχε ίσως κάποια δικαιολογία για την κακή του διάθεση, διότι την περίοδο εκείνη εξελισσόταν το σκάνδαλο που έμελλε να τον καταστρέψει. Στην Αγγλία, ο Toulouse-Lautrec γνώρισε και τον ζωγράφο James McNeil Whistler (1834-1903). Κάποια περίοδο, ζούσε κοντά στον ζωγράφο Edgar Degas (1834–1917), τον οποίο εκτιμούσε πάνω από όλους τους άλλους σύγχρονους καλλιτέχνες και από τον οποίο επηρεάστηκε. Από το 1887 και μετά, το στούντιό του ήταν στην οδό Caulaincourt δίπλα στο τυπογραφείο Goupil.
Οι δύο πιο άμεσες επιρροές στην τέχνη του Toulouse-Lautrec ήταν η ιαπωνική μεταξοτυπία, όπως φαίνεται στις λοξές γωνίες και τις πεπλατυσμένες μορφές του, και ο Degas, από τον οποίο προήλθε η κεκλιμένη προοπτική, οι φιγούρες και η χρήση χωρισμάτων στον πίνακα για να διαχωρίσει τον θεατή από τη ζωγραφισμένη σκηνή και να τον κάνει να νιώσει ότι ρίχνει κλεφτές ματιές στους χαρακτήρες, όπως στο “At the Moulin Rouge”. Αρχικά, ο Lautrec σπούδασε με διδάσκοντες τον León Bonnat και τον Fernand Cormon, που ειδικεύτηκαν στην ακαδημαϊκή και παραδοσιακή τέχνη και αναγνωρίστηκαν ως δύο από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της εποχής τους. Ωστόσο, επηρεάστηκε πολύ από το έργο του Manet, του Degas, του Van Gogh και της ιαπωνικής ζωγραφικής με ξύλο. Το Ukiyo-e, που σημαίνει «εικόνες του πλωτού κόσμου», συχνά απεικόνιζε σκηνές θεάτρου και άλλους χώρους αναψυχής στην ιαπωνική κουλτούρα. Η απλότητα της φόρμας που χρησιμοποιείται σε αυτές τις εκτυπώσεις από ξύλο μπορεί να φανεί στην προτίμηση του Lautrec για ευκρινή περιγράμματα, έντονα χρώματα και μια εικονογραφία που μοιάζει επίπεδη.
Στην κοινή συνείδηση, ο Toulouse-Lautrec έχει μείνει ιδιαίτερα γνωστός για τη συνεργασία του με το διαχρονικά διάσημο (ή και διαβόητο) καμπαρέ Moulin Rouge. Το 1889, το πρωτοεμφανιζόμενο τότε καμπαρέ προσέλαβε τον ζωγράφο για προωθητικές αφίσες. Σε πολλές από αυτές που έχουν διασωθεί, φαίνεται ότι ο Toulouse-Lautrec έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις μορφές των χορευτριών, πράγμα που δε συνηθιζόταν τότε σε αυτόν τον τύπο αφίσας. Οι αφίσες του Toulouse-Lautrec της δεκαετίας του 1890 τον καθιέρωσαν ως τον πατέρα της σύγχρονης αφίσας μεγάλης κλίμακας. Από τις πιο αξιόλογες αφίσες του ήταν αυτές που διαφημίζουν την εμφάνιση διαφόρων ερμηνευτών στα καμπαρέ της Μονμάρτρης, όπως η τραγουδίστρια May Belfort, η γυναίκα-κλόουν Cha-U-Kao και η Loïe Fuller των Folies-Bergère.
Η σχέση του Toulouse-Lautrec με τον υπόκοσμο της εποχής δεν άρχιζε και δεν τελείωνε στις αφίσες του Moulin Rouge. Λόγω της αναπηρίας του, που φαινόταν από το ιδιαίτερα μικρό του ανάστημα (1,52 μ.), αισθανόταν συχνά ανεπιθύμητος από την «υψηλή κοινωνία» στην οποία είχε γεννηθεί και μεγαλώσει. Παρόλα αυτά, ήταν ένας πολύ κοινωνικός άνθρωπος που έκανε εύκολα γνωριμίες. Οι γνωστοί του κάλυπταν ένα ευρύτατο φάσμα από διακεκριμένους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων μέχρι τους θαμώνες και τις εργαζόμενες των καμπαρέ του Παρισιού, θέματα τα οποία ήταν και συχνά παρόντα στην τέχνη του. Όπως φαίνεται από έργα σαν το “At the Moulin Rouge”, ο κόσμος αυτός ήταν συναρπαστικός για τον καλλιτέχνη, ο οποίος δεν προσπάθησε να τον ωραιοποιήσει, αλλά τον ερμήνευσε μέσα από τα δικά του μάτια και έδειξε ανθρώπινα πρόσωπα με αδυναμίες που καλούν τους ίδιους τους θεατές του πίνακα να τα ερμηνεύσουν.
Το τέλος του Toulouse-Lautrec ήταν μάλλον άδοξο για έναν άνθρωπο που είχε καταφέρει για τόσα χρόνια να ανταπεξέλθει σε όλες τις δυσκολίες που βρήκε μπροστά του, χωρίς να χάσει τη διάθεσή του για επικοινωνία με τους ανθρώπους. Το 1899, ο ζωγράφος κατέρρευσε, λόγω του εθισμού του στην υπερκατανάλωση αλκοόλ, και η μητέρα του τον εισήγαγε σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα. Τα σημάδια ανάκαμψης που έδειξε ήταν μόνο εκλάμψεις μέσα στη γενικότερα κακή κατάσταση της σωματικής και ψυχικής του υγείας, φεύγοντας τελικά από τη ζωή σαν σήμερα, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1901.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Henri de Toulouse-Lautrec Biography, notablebiographies.com, διαθέσιμο εδώ.
- 7 Things You Didn’t Know About Henri Toulouse-Lautrec, artsandculture.google.com, διαθέσιμο εδώ.
