Της Άντζελας Γκρέκου,
Guernica
Πολύ συχνά αναρωτιόμαστε για τη σχέση της ίδιας της πολιτικής με τη δημιουργία καλλιτεχνικών έργων. O Pablo Picasso είχε αναφέρει πως η τέχνη δεν είναι διακόσμηση αλλά πρέπει να είναι όπλο για τη μάχη. Με αυτή την έκφραση ο ίδιος ο Ισπανός καλλιτέχνης μας παραπέμπει στο διάσημο έργο του “Guernica”, ένα έργο ορόσημο για τη φρικαλεότητα του Ισπανικού Εμφύλιου Πολέμου. H Guernica συμβολίζει τις τραγωδίες του πολέμου και τα δεινά που προκαλεί, ιδιαίτερα στον άμαχο πληθυσμό. Αυτό το έργο έχει αποκτήσει την υπόσταση ενός μνημείου, καθιστώντας μια διαρκή υπενθύμιση των τραγωδιών του πολέμου, ενός αντιπολεμικού συμβόλου και μιας ενσάρκωσης της ειρήνης.
Μέσα από το παράδειγμα της Guernica διακρίνουμε ότι η τέχνη δεν αποτελεί μόνο μια αναφορά σε μια άμεσα προσδιορισμένη πολιτική κατάσταση. Αποδεδειγμένα θα λέγαμε πως η τέχνη αποτελεί ένα μέσο, έναν τρόπο έκφρασης που είτε εκπροσωπεί τον ίδιο τον καλλιτέχνη (συναισθηματικό φορτίο) είτε μια κοινωνική κατάσταση, όπως έναν πόλεμο. Ωστόσο, θα ήταν ακόμη πιο εύστοχο να εντοπίσουμε μια πιο σύγχρονη εκδοχή της τέχνης ως καινοτόμο μέσο ευαισθητοποίησης για τα σημαντικά κοινωνικά ζητήματα που μας απασχολούν.
Non Violence
Αρχικά, το πρώτο έργο που μπορεί να αντικατοπτρίσει ένα διαχρονικό κοινωνικό ζήτημα είναι το Non Violence. Αυτό το δεμένο όπλο, απλώς με τίτλο Non-Violence, δημιουργήθηκε για πρώτη φορά από τον Σουηδό καλλιτέχνη Carl Fredrik Reuterswärd μετά τη δολοφονία του John Lennon το 1980. Τα πρώτα χρόνια, όντας τοποθετημένο απέναντι από το σπίτι του Lennon στη Νέα Υόρκη, το γλυπτό μεταφέρθηκε στην έδρα του ΟΗΕ, ζητώντας ειρήνη και μη βία. Από τότε, ωστόσο, έχει γίνει σύμβολο του συνεχιζόμενου αγώνα για τη μη βία και τον έλεγχο των όπλων παγκοσμίως, που χρησιμεύει ως σύμβολο του έργου «Μη βία», ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που υποστηρίζει την κοινωνική αλλαγή μέσω του προγράμματος πρόληψης της βίας. Υπάρχουν επί του παρόντος 16 αντίγραφα του αγάλματος σε όλο τον κόσμο, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στη Σουηδία.
Untitled refugee life jacket installation
Ο Κινέζος καλλιτέχνης Ai Weiwei παρουσίασε 14.000 μεταχειρισμένα σωσίβια που φορούσαν προηγουμένως πρόσφυγες που ταξίδεψαν από την Τουρκία στο ελληνικό νησί της Λέσβου. Ο καλλιτέχνης, ελπίζοντας να αναδείξει τη σοβαρότητα της τρέχουσας προσφυγικής κρίσης, έδεσε τα εντυπωσιακά πορτοκαλί γιλέκα με τους πυλώνες του Konzerthaus Berlin για να δώσει την προσοχή του κοινού. Η εγκατάσταση έκανε το ντεμπούτο της στο Βερολίνο τον Φεβρουάριο του 2016 έξω από την αίθουσα συναυλιών στην πλατεία Gendarmenmarkt του Βερολίνου.
The Za’atari Project
Το έργο Za’atari είναι μια συνεχής σειρά δημόσιων τοιχογραφιών τέχνης που προσελκύουν Σύριους πρόσφυγες, ειδικά παιδιά, με σκοπό να κάνουν τα στρατόπεδα προσφύγων λιγότερο στείρα και πιο φιλόξενα. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια μέσω μιας συνεργασίας με αρκετούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, ο καλλιτέχνης Joel Artista ταξίδεψε στο στρατόπεδο προσφύγων Za’atari στην Ιορδανία για να βοηθήσει να «φέρει ζωή» στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Πολλές από τις τοιχογραφίες απεικονίζουν βασικές καθημερινές δραστηριότητες, όπως η πρόσβαση στο νερό και η υγιεινή. Ο Artista μέσα από τη δικιά του ματιά αναφέρει πως η ζωγραφική είναι μία από τις λίγες δομημένες δραστηριότητες για τα προσφυγόπουλα, κάτι που τους δίνει παρηγοριά, καθώς δεν είναι τίποτα δεδομένο στη ζωή τους.
All Hands On Deck
Ο καλλιτέχνης Damon Davis μαζί με τον ακτιβιστή Michael Skolnik μετά τον θάνατο του Michael Brown[1] δημιούργησε το All Hands On Deck για την αντιμετώπιση της φυλετικής ανισότητας. Το ζευγάρι αποφάσισε να αντιμετωπίσει το ζήτημα της αστυνομικής βίας μέσω της τέχνης, δημοσιεύοντας όσους βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του ακτιβισμού και καλώντας τις κοινότητες που επηρεάστηκαν σε δράση. O Davis έβγαλε φωτογραφίες ακτιβιστών που συμμετείχαν σε διαδηλώσεις του Ferguson, εκπροσωπώντας εκείνους που «δομούν» το τρέχον κίνημα της φυλετικής δικαιοσύνης. Τα χέρια τους φωτογραφήθηκαν με χειρονομία «χέρια ψηλά, μην πυροβολήσεις», ένα σύμβολο που έγινε εμβληματικό μετά τον θάνατο του Michael Brown. Οι αφίσες αφισοκολλήθηκαν σε κτίρια γύρω από τον Ferguson κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων μετά την αθώωση του Ντάρεν Γουίλσον στον θάνατο του Μπράουν.
Stop Telling Women To Smile
Αυτές οι απλές αφίσες δημιουργήθηκαν από την καλλιτέχνιδα της Νέας Υόρκης Tatyana Fazlalizadeh και φέρουν ένα μεγάλο μήνυμα για έναν τύπο αδικίας λόγω φύλου που αντιμετωπίζουν τακτικά οι γυναίκες: παρενόχληση στον δρόμο. Η σειρά των αφισών, που ονομάζεται Stop Telling Women To Smile σε σχέση με ένα κοινό catcall ξεκίνησε το φθινόπωρο του 2012 και συνεχίζεται από την καλλιτέχνιδα. Οι δημοσιευμένες αφίσες διαθέτουν πορτρέτα γυναικών μαζί με ένα απόσπασμα που μεταδίδει τις εμπειρίες τους σε σχέση με την παρενόχληση στο δρόμο. Η Fazlalizadeh ελπίζει ότι οι λεζάντες μιλούν απευθείας στους παραβάτες, τοποθετώντας τις αφίσες έξω σε δημόσιους χώρους, όπου συμβαίνει παρενόχληση.
Μέσα από τα παραπάνω έργα εντοπίζουμε το ισχυρό μήνυμα πίσω από το κάθε υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί από τον ή την καλλιτέχνιδα. Δεν θα μπορούσα να επικεντρωθώ μόνο σε κάποιο ρεύμα. Αντ’ αυτού επέλεξα να αναφερθώ σε λιγότερο δημοφιλή έργα που αργότερα όχι μόνο ευαισθητοποίησαν αλλά λόγω αυτών δημιουργήθηκαν οργανώσεις για την αντιμετώπιση της κοινωνικής αδικίας που πλήττει τον κόσμο μας. Έτσι, από την αναφορά μου στο δημοφιλέστερο έργο του Picasso, που συμβολίζει τα δεινά του πολέμου, μέχρι και στα παραπάνω πέντε projects παρατηρείται η συμβολή της τέχνης όχι μόνο ως μέσο αισθητικής αλλά και ως «όπλο για τη μάχη», τη μάχη απέναντι στην κοινωνική αδικία, είτε αυτή είναι ο σεξισμός, ο πόλεμος, ο ρατσισμός αλλά και κάθε μορφή βίας. Παρά τον σημαντικό ρόλο της τέχνης ως μέσο έκφρασης, η σχέση της με την πολιτική αποτελεί ένα αρκετά περίπλοκο ζήτημα που καλύπτει πολλές διαστάσεις της ίδιας της πολιτικής.
Βιβλιογραφία
- Feher, Ferenc, Ziarek, Krzysztof (2006), Τέχνη και Ριζοσπαστικότητα (Λούκατς, Χαίντεγκερ, Αντόρνο), μτφρ, Γρ. Λυκιαρδόπουλος, εκδ.Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα.
- Το πολιτικό στη Σύγχρονη Τέχνη (2008), επιμ. Γιάννης Σταυρακάκης, Κωστής Σταφυλάκης, Εκκρεμές, Αθήνα.
- Επίσημη ιστοσελίδα The Za’atari Project, διαθέσιμη εδώ
- Επίσημη ιστοσελίδα All Hands on Deck, διαθέσιμη εδώ
[1] Στις 9 Αυγούστου 2014, ο Michael Brown Jr., ένας 18χρονος μαύρος, σκοτώθηκε θανάσιμα από τον 28χρονο αστυνομικό της, Ντάρεν Γουίλσον, στην πόλη Φέργκιουσον του Μισσούρι, προάστιο του Σαιντ Λούις
