Της Παναγιώτας Προβατά,
Με αφορμή την 10η Δεκεμβρίου, την παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αξίζει να υπενθυμίσουμε τα σημαντικότερα χρονικά σημεία στην ιστορία και στην εξέλιξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως πολλοί μπορεί να γνωρίζουμε η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συστηματοποιήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου του 1948, με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η οποία υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στο Παρίσι. Για να φτάσουμε όμως στη συγκεκριμένη Διακήρυξη, η ανθρωπότητα είχε δοκιμαστεί πολλές φορές, οι άνθρωποι είχαν υποφέρει κάθε είδους βασανιστήρια και απάνθρωπη μεταχείριση. Χρειάστηκαν δύο σφοδρότατοι παγκόσμιοι πόλεμοι, με αποκορύφωμα τον 2ο, για να υιοθετηθεί μια τόσο σημαντική Διακήρυξη. Αυτή ήταν αποτέλεσμα της αποφασιστικότητας της διεθνούς κοινότητας να μην επαναληφθούν ποτέ ξανά στο μέλλον η αγριότητα και η κτηνωδία που προκάλεσε ο φονικός αυτός πόλεμος με τα 60 εκατομμύρια νεκρούς.
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί μια εξαγγελία αρχών, δεν έχει νομική ισχύ, ούτε τη μορφή διεθνούς σύμβασης που επικυρώνεται από τα κράτη. Η συμμετοχή και μόνο, ενός κράτους στον ΟΗΕ συχνά θεωρείται ως σιωπηρή αποδοχή της Διακήρυξης. Αποτελείται από το προοίμιο και 30 άρθρα, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Πολλές χώρες έχουν ενσωματώσει άρθρα της Διακήρυξης στο Σύνταγμα τους και στη νομοθεσία τους. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα που κάθε άτομο έχει από τη στιγμή της γέννησης του, μόνο και μόνο επειδή είναι άνθρωπος, είναι δηλαδή σύμφυτα με την ανθρώπινη ύπαρξη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνουν τα αστικά, τα πολιτικά, τα κοινωνικά και τα οικονομικά δικαιώματα, μερικά από τα οποία και σημαντικότερα είναι το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην ελευθερία και στη ελευθερία της έκφρασης, το δικαίωμα στην εργασία, στην ιατρική περίθαλψη, στην εκπαίδευση και την ισότητα ενώπιον του νόμου. Τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πανανθρώπινα ισχύουν για όλους και προσπαθούν να εξασφαλίσουν την ισότητα ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, χρώματος, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού. Στα ανθρώπινα δικαιώματα δε χωράει κανενός είδους διάκριση.
Πριν όμως από την καθιέρωση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είχαν υπάρξει και άλλες διακηρύξεις, οι οποίες όμως ίσχυαν μόνο σε εθνικό επίπεδο και υιοθετούνταν από την κάθε χώρα ξεχωριστά. Ο όρος «ανθρώπινα δικαιώματα» πρωτοεμφανίστηκε στην Δυτική Ευρώπη τον 17ο αιώνα και ήταν απόρροια μιας πολιτικής και κοινωνικής εξέλιξης. Αφετηρία των διακηρύξεων ήταν η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Bill of Rights) του 1689, όταν το αγγλικό κοινοβούλιο τερμάτισε την ελέω θεού βασιλεία και καθιέρωσε την ελεύθερη εκλογή των μελών του. Το συνταγματικό αυτό κείμενο περιόρισε τα βασιλικά προνόμια και επισφράγισε την ανωτερότητα του νόμου έναντι του βασιλιά. Ακολούθησαν η Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας της 4ης Ιουλίου 1776 και οι Διακηρύξεις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη της Γαλλικής Επανάστασης (1789 και 1793). Τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα προστάτευαν και τα πρώτα Συντάγματα των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση ο Λένιν συνέταξε την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Εργαζομένων και του Εκμεταλλευόμενου Λαού, που δημοσιεύτηκε στις 16 Ιανουαρίου 1918. Σε αυτήν δεν γινόταν αναφορά στα ατομικά και θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, που υποχωρούν υπέρ του κοινωνικού συνόλου και των συλλογικών δικαιωμάτων.
Είναι σαφές πως έχουν γίνει πολλές προσπάθειες και αγώνες για να καταλήξουμε στην σημαντικότατη αυτή διακήρυξη της 10ης Δεκεμβρίου του 1948. Τα ανθρώπινα δικαιώματα βασίζονται στην αρχή του σεβασμού της ελευθερίας και της προσωπικότητας του ατόμου. Βασική τους αφετηρία είναι η θεώρηση ότι κάθε άτομο είναι λογικό και ηθικό ον που αξίζει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό και αξιοπρέπεια από τους γύρω του. Παρά την ύπαρξη της οικουμενικής διακήρυξης, στον κόσμο συνεχίζουν να υπάρχουν καταστάσεις που πλήττουν βάναυσα και ανεπανόρθωτα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, εξευτελίζουν τον άνθρωπο και εν γένει καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό γιατί ακόμα και σήμερα ο κόσμος μαστίζεται από διαμάχες και πολέμους, ολοκληρωτικά καθεστώτα που καταπατούν κάθε είδους ελευθερία των ατόμων, ανισότητα, φτώχεια και πείνα που στερούν από τους ανθρώπους που τα βιώνουν όλα αυτά το δικαίωμα στη ζωή, σε μια αξιοπρεπή ζωή. Πολλές οργανώσεις ανά τον κόσμο έχουν και κινητοποιηθεί για να προστατεύσουν τους ανθρώπους που βρίσκονται σε εμπόλεμες ζώνες και τους ανθρώπους που ζουν σε χώρες μαστιζόμενες από φτώχεια, το σίγουρο όμως είναι ότι θα πρέπει να υπάρξουν πολλοί αγώνες ακόμα για να γίνουν σεβαστά στο έπακρο τα ανθρώπινα δικαιώματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα 30 κατοχυρωμένα και αναφαίρετα Ανθρώπινα Δικαιώματα σύμφωνα με τον ΟΗΕ, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, amnesty.gr, διαθέσιμο εδώ
