Υπάρχει σωστή πλευρά της Ιστορίας;

Με αφορμή τη συνεχιζόμενη αιματοχυσία στη Γάζα, η αντιπαράθεση μεταξύ Κυβέρνησης και Αντιπολίτευσης στη χώρας μας αφορά τη στάση της Ελλάδας στο ζήτημα της καταδίκης ή μη της τακτικής του Ισραήλ. Η κυβέρνηση προσπαθεί να λειτουργήσει με τρόπο που να μην υπάρξει ρήγμα στη στρατηγική μας σχέση με το Ισραήλ, η αντιπολίτευση την καλεί να σταθεί «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας». Υπάρχει όμως;

Με ποια κριτήρια ορίζεται η σωστή πλευρά της Ιστορίας; Ορισμένοι χρησιμοποιούν το κριτήριο της ηθικής, σύμφωνα με το οποίο η ορθή τοποθέτηση έναντι των γεγονότων συνίσταται στη συνέπεια με αρχές που οι ίδιοι θεωρούν υπέρτερες συγκυριακών καταστάσεων. Οι «ορθόδοξοι» κομμουνιστές στέργουν, κατά κόρον, στη συγκεκριμένη θεώρηση. Έτσι, η αποτυχία τους όπου κυβέρνησαν να φέρουν τα πρακτικά αποτελέσματα που η θεωρία τους υπόσχεται δεν αναιρεί το γεγονός ότι βρέθηκαν «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας», καθότι έμειναν πιστοί στις αρχές. Άλλοι παράγοντες προκάλεσαν την αποτυχία τους κι όχι η αδυναμία της ιδεολογίας τους να εφαρμοστεί σε συνθήκες πραγματικής διακυβέρνησης και να παράξει αυτά που ευαγγελίζεται. Το ίδιο ισχύει και στις πολιτικές ή/και στρατιωτικές ήττες που τους στέρησαν τη δυνατότητα να κυβερνήσουν. Ήταν «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας» και η αποτυχία οφείλεται σε άλλους παράγοντες.

Άλλοι έχουν ως κριτήριο την εκ των υστέρων «δικαίωση» των απόψεών τους. Επί παραδείγματι, όσοι ήταν εξ αρχής υπέρ της παραχώρησης του ονόματος «Μακεδονία» και της ικανοποίησης των λοιπών σκοπιανών αιτημάτων, διαλαλούν ότι βρίσκονταν πάντα «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας», δεδομένου ότι τελικά η ελληνική κυβέρνηση όντως υποχώρησε από την πλειοψηφική απορριπτική θέση. Άλλοι πάλι επικαλούνται αξίες, οι οποίες στη συλλογική συνείδηση και στο επίπεδο της «κρατικής ιδεολογίας» θεωρούνται πανανθρώπινες, όπως η δικαιοσύνη, η ισότητα, ο σεβασμός στα δικαιώματα του ανθρώπου, η περιβαλλοντική συνείδησης κ.ο.κ.

Παραβλέπουν, όμως, όλοι οι θιασώτες της «σωστής πλευράς της Ιστορίας», ορισμένες βασικές μεταβλητές. Καταρχάς, η Ιστορία γράφεται από τους νικητές. Όχι κατ’ ανάγκην από αυτούς που κέρδισαν στο πεδίο της μάχης, αλλά από αυτούς που κατόρθωσαν να ελέγξουν, με οποιονδήποτε τρόπο, τις θέσεις εκείνες που διαμορφώνουν τις κυρίαρχες αναγνώσεις των ιστορικών γεγονότων. Αυτοί είναι που ορίζουν, κατά κύριο λόγο, τη σωστή και τη λανθασμένη πλευρά της Ιστορίας. Αν ο Άξονας είχε κερδίσει τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εύλογα μπορεί κάποιος να υποθέσει ότι η Δύση θα εμφορείτο από διαφορετικές αξίες από αυτές που κυριαρχούν σήμερα. Από την άλλη, η Γερμανία δύο φορές αιματοκύλησε την υφήλιο και τις δύο συνετρίβη στρατιωτικά, αλλά σταδιακά, μετά το 1945, πέρασε στην πλευρά των νικητών, καθότι τους ήταν απαραίτητη στον Ψυχρό Πόλεμο που μόλις ξεκινούσε. Σε σημείο, μάλιστα, που έφτασε λίγες δεκαετίες μετά τα εγκλήματα και τη συντριβή της να αποτελεί την πρώτη οικονομική δύναμη της Ευρώπης και να καθορίζει η ίδια την κυρίαρχη ιδεολογία της Ε.Ε. Παρομοίως, αν η ΕΣΣΔ κέρδιζε τον Ψυχρό Πόλεμο, πιθανότατα οι ιδέες που αντιπροσώπευε θα είχαν καταστεί κυρίαρχες. Επομένως, η «σωστή πλευρά της Ιστορίας» θα ήταν η αντίθετη από τη σημερινή.

Στα ελληνικά παραδείγματα, αν οι ημετέρες κυβερνήσεις είχαν κινηθεί διαφορετικά κατά τις δεκαετίες που προηγήθηκαν της Συμφωνίας των Πρεσπών, ενδεχομένως να μην είχαμε συρθεί στη συγκεκριμένη συμφωνία. Αν η Ελλάδα είχε περάσει στο Ανατολικό Μπλοκ, είτε δια της Συμφωνίας της Γιάλτας, είτε διά της στρατιωτικής επικράτησης κομμουνιστικών δυνάμεων στο πλαίσιο του Εμφυλίου Πολέμου, οι κυρίαρχες ιδέες και αξίες θα ήταν διαφορετικές. Για μισό αιώνα περίπου και μέχρι το 1974, κυρίαρχη στην Ελλάδα ήταν η ιδέα της «εθνικοφροσύνης», υπό τον ορισμό που της έδινε κυρίως η Δεξιά. Μεταπολιτευτικά, κυρίαρχη κατέστη η αριστερόστροφη θεώρηση της διακυβέρνησης και της Ιστορίας. Ποιοι βρίσκονταν ,άραγε, «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας»; Πέραν της σχετικότητας στην ιστορική προσέγγιση, που υπαγορεύεται από ιδεολογικές απόψεις, συγκυρίες, ισορροπίες δυνάμεων, ακόμη κι από την τύχη, ορισμένες φορές, δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι η Ιστορία, ως επιστημονικό αντικείμενο, έχει δυναμική. Νέα στοιχεία μπορεί να έρθουν στο φως και να προσδώσουν διαφορετικές διαστάσεις στα ιστορικά γεγονότα.

Κάποιος ο οποίος υποστήριξε τη Χ θέση, θεωρώντας ότι συντάσσεται βάσει των τότε γνωστών στοιχείων, με τη «σωστή πλευρά της Ιστορίας», μπορεί αν γνώριζε τότε τα νέα στοιχεία να συντασσόταν με την αντίθετη. Δεν είναι τυχαίο ότι όσοι βαυκαλίζονται ότι βρίσκονται πάντα «στη σωστή πλευρά της Ιστορίας», είναι κυρίως αυτοί οι οποίοι καταγγέλλουν τον «ιστορικό αναθεωρητισμό» που τους ξεβολεύει και αμφισβητεί τα ιερά και τα όσιά τους. Αυτό όμως δεν συνεπάγεται με την ειλικρινή πρόθεση εξακρίβωσης της σωστής ιστορικής πλευράς και συνακόλουθης υποστήριξής της. Συνιστά ιδεοληπτική εμμονή να επιβεβαιωθεί αυτό που έχουν προαποφασίσει. Δεύτερον, κατά την άσκηση διακυβέρνησης, η Ιστορία, εργαλείο στα χέρια όσων βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας και προσλαμβάνει ανάλογο περιεχόμενο.

Για την πλειοψηφία των μεταπολεμικών κυβερνήσεων μέχρι και τη Μεταπολίτευση, το ΕΑΜ ήταν συμμορία. Για τις κυβερνήσεις από το 1981 κι εντεύθεν, το ΕΑΜ ήταν εθνική αντιστασιακή ομάδα. Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, η ρεαλιστική προσέγγιση της έννοιας του εθνικού συμφέροντος, επιβάλλει τη συνεργασία με δυνάμεις που κατά τα άλλα βρίσκονται στην απέναντι πλευρά, αναφορικά στο επίπεδο των ιδεών περί σωστού και λάθους. Ο Καρδινάλιος Ρισελιέ, καίτοι επίσκοπος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ως Πρωθυπουργός της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου, χρηματοδότησε τους Σουηδούς προτεστάντες εναντίον των Ρωμαιοκαθολικών Αψβούργων, γιατί αυτό επέβαλε το συμφέρον της χώρας του. Προφανώς, εξακολουθούσε να θεωρεί ότι οι προτεστάντες ήταν στη λάθος πλευρά της Ιστορίας.

Σήμερα, οι μεγαλύτερες δημοκρατίες του πλανήτη συμμαχούν και συνεργάζονται ποικιλοτρόπως με αριστερούς και δεξιούς αιμοσταγείς δικτάτορες, που ουδεμία σχέση έχουν με όλες τις αρχές που ομνύει η Δύση. Παρομοίως, κοσμικότατες χώρες ουδέν πρόβλημα έχουν στη συνεργασία τους με θεοκρατικά καθεστώτα. Η σκληρή αλήθεια είναι ότι η «σωστή πλευρά της Ιστορίας» για κάθε κυβέρνηση, είναι η πλευρά που εξασφαλίζει την καλύτερη προαγωγή των εθνικών της συμφερόντων. Το πως αυτά ορίζονται και το κατά πόσον η ανάγνωσή τους γίνεται με κριτήρια μακροπρόθεσμης προοπτικής κι ευρύτερης θεώρησης, είναι προφανώς άλλο μεγάλο κεφάλαιο.

Εν τέλει, ουδείς μπορεί να απαντήσει με ασφάλεια ποια είναι η «σωστή πλευρά της Ιστορίας». Όποιος ισχυρίζεται ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια επ’ αυτού είναι ιδεοληπτικός, ανεύθυνος, ημιμαθής. Όσοι ασκούν εξουσία οφείλουν να αποφασίζουν με κριτήριο το συμφέρον της Πατρίδας, έχοντας βαθιά γνώση της Ιστορίας, ατενίζοντας το παρόν και το μέλλον της Ελλάδας σε βάθος χρόνου και σε εντός του ευρύτερου πλαισίου. Οι υπόλοιποι ας διαβάσουμε Ιστορία με επίγνωση της δυναμικής της και το κριτικό πνεύμα.