Της Μαρίας Μπότη,
Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας — ή, πιο σωστά, της υπερπληροφόρησης. Από τη στιγμή που ξυπνάμε και πιάνουμε το κινητό μας, μέχρι τα τελευταία scroll στο κρεβάτι λίγο πριν τον ύπνο, η καθημερινότητά μας κατακλύζεται από πληροφορία. Ειδήσεις, ειδοποιήσεις, email, άρθρα, βίντεο, reels, tweets, podcasts, push notifications — ένας ανεξάντλητος «ωκεανός» δεδομένων. Σε έναν κόσμο όπου το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα και οι πλατφόρμες ειδήσεων δε σταματούν ποτέ να παράγουν και να διαχέουν περιεχόμενο, ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν αόρατο εχθρό: το infobesity. Ο όρος προέρχεται από τις λέξεις “information” (πληροφορία) και “obesity” (παχυσαρκία) — για να περιγράψει τη νοητική κόπωση και την ψυχική υπερφόρτωση από την υπερκατανάλωση πληροφορίας.
Ο όρος “infobesity” εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά οι ρίζες του εντοπίζονται ακόμα πιο πίσω, στην εποχή της πληροφορικής επανάστασης και της εξάπλωσης των ψηφιακών μέσων. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά σε ακαδημαϊκά και επιχειρηματικά περιβάλλοντα για να περιγράψει τη δυσκολία στη λήψη αποφάσεων λόγω υπερβολικών πληροφοριών. Σήμερα, όμως, το infobesity έχει περάσει από τα meeting rooms στις καθημερινές μας ζωές.
Πρόκειται για ένα σύγχρονο φαινόμενο που δεν επηρεάζει το σώμα, αλλά το μυαλό. Εκατομμύρια άνθρωποι ξυπνούν και κοιμούνται με το κινητό στο χέρι, καταναλώνοντας ασταμάτητα ειδήσεις, ειδοποιήσεις, memes, emails και αναρτήσεις. Η πληροφορία, ενώ κάποτε ήταν πολύτιμη και δυσεύρετη, έχει γίνει τώρα ένα ατελείωτη που μας αφήνει πιο συγχυσμένους παρά ενημερωμένους. Το αποτέλεσμα; Δυσκολία συγκέντρωσης, αδυναμία εστίασης, ψυχική κόπωση, άγχος και αίσθηση «πνιξίματος». Αναμφίβολα, η πληροφορία, σε λογικά πλαίσια, είναι δύναμη. Μας βοηθά να κατανοήσουμε τον κόσμο, να εκπαιδευτούμε, να πάρουμε σωστές αποφάσεις και να εξελιχθούμε ως κοινωνία. Πλέον, οποιοσδήποτε με σύνδεση στο διαδίκτυο μπορεί να έχει πρόσβαση σε επιστημονικές μελέτες, μαθήματα, ειδήσεις και ανάλυση σε πραγματικό χρόνο.
Ωστόσο, το infobesity αναδεικνύει την αρνητική όψη αυτής της εξέλιξης. Η υπερβολική ποσότητα πληροφορίας οδηγεί συχνά σε γνωστική παράλυση: όταν καλούμαστε να αποφασίσουμε, δυσκολευόμαστε να φιλτράρουμε τι είναι ουσιώδες και τι περιττό. Επιπλέον, η συνεχής ροή ειδήσεων και δεδομένων προκαλεί άγχος, υπερδιέγερση και μια αίσθηση ότι δεν προλαβαίνουμε να τα μάθουμε όλα, ενώ ο εγκέφαλός μας δεν έχει προσαρμοστεί εξελικτικά για να επεξεργάζεται τόσες πληροφορίες ταυτόχρονα.
Οι συνέπειες του infobesity είναι πολυδιάστατες. Από πλευράς ψυχικής υγείας, οι ειδικοί επισημαίνουν αύξηση φαινομένων όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η αϋπνία και η δυσκολία συγκέντρωσης. Όταν ο εγκέφαλος βομβαρδίζεται από notifications, ειδοποιήσεις, headlines και συνεχή multitasking, μειώνεται η ικανότητα για βαθιά σκέψη, δημιουργικότητα και ουσιαστική μάθηση.
Σε κοινωνικό επίπεδο, το infobesity ενισχύει το φαινόμενο των «πληροφοριακών φούσκων», όπου οι άνθρωποι καταναλώνουν μόνο πληροφορίες που ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις τους. Αυτό περιορίζει τον διάλογο, οξύνει τις πολιτικές και κοινωνικές αντιπαραθέσεις και οδηγεί σε μεγαλύτερη πόλωση.
Το infobesity δεν αντιμετωπίζεται με απόλυτη αποχή από την πληροφορία —κάτι πρακτικά αδύνατο και ανεπιθύμητο— αλλά με στρατηγικές εκπαίδευσης. Ειδικοί προτείνουν τη χρήση εργαλείων για περιορισμό των ειδοποιήσεων, την απομάκρυνση από οθόνες για ορισμένες ώρες της ημέρας, καθώς και την ανάπτυξη της «ψηφιακής νοημοσύνης»: της ικανότητας να φιλτράρουμε, να αξιολογούμε και να απορρίπτουμε τις πληροφορίες που δε μας είναι χρήσιμες.
Οι οργανισμοί και οι εταιρείες, επίσης, καλούνται να αναπτύξουν κουλτούρα υπεύθυνης πληροφορίας: λιγότερα emails, πιο στοχευμένες ενημερώσεις, συνειδητή χρήση εργαλείων επικοινωνίας. Παράλληλα, η εκπαίδευση —από το σχολείο έως το πανεπιστήμιο— πρέπει να ενσωματώσει πρακτικές που διδάσκουν στους νέους πώς να «ζουν με την πληροφορία» χωρίς να πνίγονται από αυτή.
Το μέλλον του infobesity εξαρτάται από την ικανότητά μας να διαχειριστούμε την ίδια τη γνώση. Η τεχνητή νοημοσύνη, τα έξυπνα φίλτρα περιεχομένου και οι νέες μορφές προσωπικής οργάνωσης ίσως αποτελέσουν εργαλεία ισορροπίας. Αλλά τελικά, ο ανθρώπινος παράγοντας —η επίγνωση και η πρόθεση— παραμένει καθοριστικός.
Σε έναν κόσμο που απαιτεί συνεχώς την προσοχή μας, ίσως η πραγματική επανάσταση να είναι η σιωπή. Όχι η άγνοια, αλλά η επιλεκτική ενημέρωση. Η ικανότητα να πατάμε «παύση», να δίνουμε χώρο στη σκέψη και να ξαναβρίσκουμε την ουσία μέσα στον θόρυβο. Το infobesity είναι εδώ, και δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Όσο η τεχνολογία προχωρά, τόσο η πληροφορία θα πολλαπλασιάζεται. Το στοίχημα είναι αν θα την αφήσουμε να μας κυβερνά ή αν θα μάθουμε να την κυβερνάμε εμείς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Infobesity:Meaning,Symptoms , Effects and Prevention, euroschoolindia.com, διαθέσιμο εδώ
