Της Μαριλίνας Πολυνού,
Η εκούσια δικαιοδοσία αποτελεί έναν ιδιαίτερο κλάδο του δικονομικού δικαίου, ο οποίος ρυθμίζει διαδικασίες που δεν αποσκοπούν στην επίλυση ιδιωτικών διαφορών, αλλά στην παροχή δικαστικής προστασίας σε περιπτώσεις που απαιτείται παρέμβαση του δικαστηρίου για τη ρύθμιση ή διασφάλιση εννόμων σχέσεων. Διακρίνεται ουσιωδώς από την τακτική διαδικασία, που αφορά την επίλυση διαφορών μεταξύ αντιδίκων με αντίθετα συμφέροντα. Συγκεκριμένα, στην τακτική διαδικασία η δικαστική κρίση εκφέρεται επί αντικρουόμενων ισχυρισμών και αποδεικτικών μέσων, ενώ στο θεσμό της εκούσιας δικαιοδοσίας ο ρόλος του δικαστή είναι περισσότερο εγγυητικός και διαχειριστικός σε σχέση με μία έννομη κατάσταση.
Σύμφωνα με τον κώδικα πολιτικής δικονομίας, οι υποθέσεις της εκούσιας δικαιοδοσίας υπάγονται στις ειδικές διατάξεις του άρθρου 739 και επόμενα. Για να καταλάβουμε καλύτερα το συγκεκριμένο θεσμό, ας δούμε ενδεικτικά παραδείγματα εφαρμογής του:
-
Αποδοχή ή αποποίηση της κληρονομίας
-
Υιοθεσία, παρένθετη μητρότητα
-
Θέση προσώπου υπό δικαστική συμπαράσταση
-
Κήρυξη ατόμου σε αφάνεια
-
Έκδοση άδειας για δικαιοπραξίες που αφορούν ανηλίκους ή πρόσωπα υπό προστασία.
Μια βασική διάκριση των υποθέσεων του θεσμού αυτού είναι ο διαχωρισμός τους σε γνήσιες και μη γνήσιες. Γνήσιες είναι οι υποθέσεις που προβλέπονται από τον Κπολδ ή από άλλες διατάξεις στις οποίες υπάρχει καθοριστική λειτουργία του δικαστή (κήρυξη ατόμου σε αφάνεια κ.λπ.). Αντίθετα, μη γνήσιες είναι οι υποθέσεις εκείνες, οι οποίες λόγω της ευελιξίας των διατάξεων της εκούσιας δικαιοδοσίας, υπάγονται σε αυτή τη διαδικασία ενώ κανονικά θα υπάγονταν στην αμφισβητούμενη δικαιοδοσία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι διαφορές ανάμεσα στους εταίρους μίας ομόρρυθμης εταιρίας που υπάγονται στην εκούσια δικαιοδοσία, ενώ στην πραγματικότητα οι περιπτώσεις αυτές σχετίζονται με την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία. Αυτό συμβαίνει, διότι, στην εκούσια δικαιοδοσία περιορίζεται η αρχή της διαθέσεως, η αρχή της συγκεντρώσεως, η αρχή της τήρησης της προδικασίας, ενώ ταυτόχρονα κυριαρχεί το ανακριτικό σύστημα. Με άλλα λόγια πρόκειται για μία πιο απλή και σύντομη διαδικασία.
Τα βασικότερα χαρακτηριστικά της εκούσιας δικαιοδοσίας είναι τα εξής:
-
Υποχωρεί το σύστημα συγκέντρωσης. Αυτό φαίνεται από τη δυνατότητα προβολής νέων ισχυρισμών έως και την περάτωση της τελευταίας συζήτησης στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο. Δεν υπάρχει δηλαδή ένα προκαθορισμένο χρονικό σημείο όπου πρέπει να προβάλλονται και να ολοκληρώνονται όλα τα δικονομικά δεδομένα.
-
Σε ορισμένες περιπτώσεις υποχωρεί το σύστημα διάθεσης (διαδικαστική αυτονομία των διαδίκων) διότι παρέχεται η δυνατότητα και στο δικαστήριο να κινήσει αυτεπαγγέλτως τη διαδικασία.
-
Υποχωρεί η αρχή της συζητήσεως με την καθιέρωση του ανακριτικού συστήματος
-
Η προδικασία δεν τηρείται πάντα πλήρως (δυνατότητα μεταβολής του αιτήματος).
-
Δυνατότητα παρέμβασης του εισαγγελέα, όταν απαιτείται προστασία δημοσίου συμφέροντος ή ανηλίκων.
-
Μέσα από το άρθρο 758 Κπολδ φαίνεται ότι παρακάμπτεται ο δεσμευτικός χαρακτήρας της απόφασης με την ανάκληση ή μεταρρύθμιση της απόφασης για να προσαρμόζεται αυτή στις εκάστοτε μεταβαλλόμενες συνθήκες. Παράδειγμα: ένας άνθρωπος κηρύχθηκε σε αφάνεια. Μετά από κάποια χρόνια εμφανίστηκε. Δε δύναται λοιπόν να παραμείνει σε αφάνεια. Επομένως, η απόφαση που τον κήρυξε σε αφάνεια θα ανακληθεί.
Στην αμφισβητούμενη δικαιοδοσία, οι διάδικοι καθορίζονται από τον ενάγοντα με βάση την αρχή της διαθέσεως. Παράλληλα ενδέχεται και τρίτα πρόσωπα να καταστούν διάδικοι. Στην περίπτωση της εκούσιας δικαιοδοσίας, λόγω της φύσης της, δεν υπάρχει εναγόμενος ή καθ’ ου η αίτηση. Επομένως, η ιδιότητα του διαδίκου από άλλα πρόσωπα, εκτός από τον αιτούντα, αποκτάται με τους εξής διαφορετικούς τρόπους:
1)Μέσω υποβολής αιτήσεως του ενδιαφερομένου
2) Μετά από διαταγή-κλήτευση του δικαστηρίου
3) Με προσεπίκληση είτε διαδίκου είτε αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο
4) Ο προσθέτως ή ο κύριος παρεμβαίνων. Στην εκούσια δικαιοδοσία όμως πρόσθετη παρέμβαση ασκείται μόνο υπέρ του αιτούντος (σε αντίθεση με την αμφισβητούμενη δικαιοδοσία). Αν ασκηθεί παρέμβαση για την απόρριψη της αίτησης αυτή είναι κύρια και όχι πρόσθετη.
5) Όταν από το νόμο ορίζεται ότι πρέπει να κλητευθεί ορισμένος διάδικος
6) Ο εισαγγελέας στις περιπτώσεις που προβλέπεται (750, 760 Κπολδ)
7) Εκ των υστέρων, αυτός που ασκεί τριτανακοπή.
Οι διάδικοι έχουν δικαίωμα άσκησης ενδίκων μέσων κατά της απόφασης που θα εκδοθεί. Όσοι δεν είναι διάδικοι είναι τρίτοι, με αποτέλεσμα αν έχουν έννομο συμφέρον να έχουν δικαίωμα να ασκήσουν τριτανακοπή, με την άσκηση της οποίας καθίστανται εκ των υστέρων διάδικοι.
Εν κατακλείδι, η εκούσια δικαιοδοσία αποτελεί έναν ουσιώδη θεσμό του πολιτικού δικονομικού δικαίου, ο οποίος διαφοροποιείται ουσιαστικά από τη συνήθη διαδικασία της αντιδικίας. Μέσω της ευελιξίας της διαδικασίας και της δυνατότητας αυτεπάγγελτης ενέργειας του δικαστηρίου, επιτυγχάνεται η εξισορρόπηση της ανάγκης για νομική ασφάλεια με την ανάγκη για κοινωνική προστασία. Η εκούσια δικαιοδοσία δεν υπηρετεί την επίλυση συγκρούσεων, αλλά λειτουργεί ως εργαλείο πρόνοιας και φροντίδας, συμβάλλοντας στην εύρυθμη λειτουργία της δικαιοσύνης και του κράτους δικαίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Νικόλαος Λεοντής, Εγχειρίδιο Εκούσιας Δικαιοδοσίας, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2018
