Του Μάριου Δεστούνη,
Το ζήτημα του ασύλου και της μετανάστευσης έχει αποτελέσει πρόβλημα για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εδώ και πολλά έτη. Η μεταναστευτική κρίση του 2015 – 2016 κατέδειξε όλα τα κενά και τις παθογένειες του συστήματος.
Αρχικά, το σύστημα του Δουβλίνου, το οποίο είναι υπεύθυνο για τον καταμοιρασμό ευθυνών στις χώρες, αναφορικά με την εξέταση των αιτήσεων ασύλου, δέχτηκε κριτική, διότι χώρες όπως η Ελλάδα και η Ιταλία λύγισαν υπό τον «όγκο» των μεταναστευτικών ροών. Μετά το ξέσπασμα του ρωσοουκρανικού πολέμου και, σε συνδυασμό με τη συνέχιση των ροών από τη Βόρεια Αφρική, την Τουρκία και τη Μέση Ανατολή, το μεταναστευτικό ζήτημα επανήλθε. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι η Ιταλία έχει μια λίστα αναμονής προς εξέταση περί των 80.000 αιτήσεων ενώ, ταυτόχρονα, παρατηρείται η άδικη κατανομή των προσφύγων, με παράδειγμα την Κύπρο όπου, το 2022, εξετάστηκαν 22.000 αιτήσεις, ενώ στην Ουγγαρία μόλις 45!
Φυσικά και τα δεδομένα αυτά δημιουργούν έντονες τριβές, εντός της Ευρώπης, μεταξύ των χωρών. Οι νότιες χώρες επωμίζονται το βάρος, ενώ ο βοράς… σφυράει αδιάφορα και κινητοποιήθηκε άμεσα μόνο για την περίπτωση των Ουκρανών, επιδεικνύοντας μια αλληλεγγύη που, παραδείγματος χάριν για τους Σύριους, δεν έδειξαν. Ταυτόχρονα, η άνοδος της Άκρας Δεξιάς, που έχει ως επίκεντρο στην ατζέντα της το μεταναστευτικό, ανησυχεί την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως, δημιουργείται η ανάγκη ενίσχυσης και αλλαγής του μεταναστευτικού συστήματος και, ταυτόχρονα, ο πολιτικός περιορισμός της Άκρας Δεξιάς.
Αυτό επιχειρείται μέσω του νέου Μεταναστευτικού Συμφώνου. Η πρόταση έγινε από την Κομισιόν το 2020, όμως ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2024. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει τη δυσκολία των διαπραγματεύσεων μεταξύ των χωρών, ώστε να φτάσουν σε συμφωνία. Μάλιστα, παρά την υιοθέτησή του, η Ουγγαρία και η Πολωνία δηλώνουν απρόθυμες να το ακολουθήσουν. Είναι αλήθεια ότι το νέο σύμφωνο σκληραίνει ακόμα περισσότερο τη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης. Στόχος του είναι να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά, αλλά και αποτρεπτικά. Αυτό συμβαίνει, διότι κεντρικός πυλώνας του είναι το νέο σύστημα αλληλεγγύης, μεταξύ των χωρών. Οι χώρες, μετά την εφαρμογή του νέου συμφώνου, θα είναι υποχρεωμένες να εξετάζουν το λιγότερο 30.000 αιτήσεις, ανά έτος. Εάν δεν το επιθυμούν, μπορούν να συνδράμουν με πόρους για τη δημιουργία υποδομών ή να καταβάλουν οικονομική ενίσχυση, ύψους €20.000 για κάθε απορριφθέν άτομο, προς τη χώρα που εν τέλει το δέχτηκε.
Για να τηρηθούν τα ανωτέρω, φυσικά, η Κομισιόν θα πρέπει να είναι έτοιμη να επιβάλει κυρώσεις σε χώρες που δεν τα τηρούν ή τα παραβιάζουν, διότι, σε αντίθετη περίπτωση, το σύστημα αλληλεγγύης που επιχειρεί να δημιουργήσει θα καταλήξει σε φιάσκο. Η αποτροπή βασίζεται στο γεγονός πως η Ένωση θα εφαρμόσει ταχύτερες επιστροφές στα άτομα, τα οποία κρίνεται ότι δεν δικαιούνται άσυλο, ενώ βρίσκονται ακόμη στα σύνορα. Στα τελευταία, πλέον, οι έλεγχοι θα είναι πολύ πιο αυστηροί και αποτελεσματικοί, διότι οι αρχές θα έχουν στη διάθεσή τους τη νέα έκδοση του συστήματος Eurodac, το οποίο θα τους παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, ώστε να εξετάζουν κατάλληλα τις αιτήσεις.
Πρέπει, βέβαια, να έχουμε κατά νου ότι το νέο σύστημα δε θα λύσει μαγικά όλα τα προβλήματα. Αρχικά, το μεταναστευτικό δεν είναι ένα πρόβλημα που επιδέχεται λύσεις, αλλά ένα φαινόμενο που χρήζει αποτελεσματικής διαχείρισης. Οι μεταναστευτικές ροές υπήρχαν, υπάρχουν και είναι δεδομένο ότι θα υπάρχουν, ιδιαίτερα σε περιόδους αναταραχής και έκρηξης βίας, όπως τη σήμερον ημέρα. Πρέπει, λοιπόν, να δοθεί λύση σε ένα κεντρικό σημείο τριβής μεταξύ των χωρών, διότι Ευρωπαϊκή Ένωση σημαίνει ότι όλα αντιμετωπίζονται από κοινού. Στην περίπτωση του μεταναστευτικού, φυσικά, κάτι τέτοιο δε γινόταν. Το νέο σύμφωνο, επιπλέον, έρχεται σε μια περίοδο που η Ευρώπη έχει βιώσει και βιώνει την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, από χώρες όπως η Τουρκία και η Λευκορωσία. Βέβαια, εξαιτίας της αυστηροποίησης του μεταναστευτικού πλαισίου, πολλές φωνές εκφράζουν δυσαρέσκεια. Χαρακτηρίζουν το νέο σύμφωνο ως επικίνδυνο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ευρωπαϊκές αξίες, καθώς και ως μια στροφή προς την Ακροδεξιά. Το εάν αυτές οι απόψεις περιλαμβάνουν την οποιαδήποτε δόση αλήθειας, θα φανεί κατά την εφαρμογή του. Το σίγουρο είναι ότι η Ευρώπη είχε ανάγκη από ενιαία πολιτική διαχείρισης του φαινομένου, το οποίο, αν αφήνονταν ανεξέλεγκτο, θα κατέληγε να αποτελεί «αγκάθι» για την ίδια.
Το νέο σύμφωνο, στην πραγματικότητα, δεν είναι μια προσπάθεια αποτροπής όλων των μεταναστών, αλλά όσων έρχονται χωρίς να δικαιούνται άσυλο, εκμεταλλευόμενοι την πιο χαλαρή στάση της Ένωσης. Αυτοί που δικαιούνται άσυλο είναι όσοι κρίνεται ότι, αν επιστραφούν στη χώρα τους, θα βρεθούν σε κίνδυνο, είτε λόγω διωγμού περί πεποιθήσεων ή προτιμήσεων είτε διότι η εκάστοτε χώρα βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση. Η Ένωση παρείχε, και θα συνεχίσει να παρέχει, προστασία σε αυτά τα άτομα. Όμως, τα δίκτυα διακινητών, και τα τεράστια κέρδη που εκείνα αποκομίζουν, εκμεταλλεύονται τη στάση της Ένωσης, μεταφέροντας οποιονδήποτε θέλει να εισέλθει εντός της Ένωσης. Η καταπολέμησή τους αποτελεί τον άλλο κεντρικό στόχο του νέου συμφώνου, επιχειρώντας να καταστήσει την ανθρώπινη διακίνηση μη κερδοφόρα, εφόσον οι έλεγχοι θα είναι αυστηροί και τα άτομα, που γνωρίζουν ότι δεν πληρούν τα κριτήρια, δε θα έχουν, πλέον, την ελπίδα να καταφέρουν να περάσουν τα σύνορα και να μείνουν στην Ένωση, έστω και παράνομα. Παράνομα, διότι τα στατιστικά δείχνουν ότι μόνο ένα 15%, όσων κρίνονται ότι πρέπει να επιστραφούν, επιστρέφονται στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα το υπόλοιπο ποσοστό να μένει στην Ευρώπη χωρίς χαρτιά. Αυτό το δεδομένο, επίσης, εξηγεί την αυστηροποίηση στο ζήτημα των επιστροφών.
Εν κατακλείδι, η Ένωση σίγουρα έκανε ένα σημαντικό βήμα στο ζήτημα, φτάνοντας σε συμφωνία. Σίγουρα, δεν μπορούμε να περιμένουμε απόλυτη επιτυχία του συστήματος. Αυτό που πρέπει να εξασφαλιστεί είναι ότι ναι μεν το σύστημα «σκληραίνει», αλλά σε καμία περίπτωση δε θα επιτρέπεται και δε θα περνά ατιμώρητη η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μεταναστών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Pact on Migration and Asylum, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- EU passes asylum and migration pact after eight years of deadlock, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
