Του Μάρκου Ζουζούνη,
Όταν, το καλοκαίρι του 2019, ο «λευκός καπνός» της Συνόδου Κορυφής σήμανε την επιλογή της Ursula von der Leyen, ως νέας Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, λίγοι Ευρωπαίοι γνώριζαν το όνομα και, ακόμη λιγότεροι, την πολιτική προσωπικότητα της νέας Προέδρου. Η μέχρι τότε Γερμανίδα Υπουργός Άμυνας και εσωκομματική σύμμαχός της Angela Merkel, είχε προταθεί με πρωτοβουλία του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron, ως μια συμβιβαστική λύση για την ηγεσία της Κομισιόν. Και αυτό, παρά το γεγονός πως η ίδια δεν είχε συμμετάσχει ούτε ως υποψήφια στις πρότερες Ευρωεκλογές. Γεγονός που πιθανώς δεν της «συγχώρησαν» τα κόμματα της Ευρωβουλής, καθώς η υποψηφιότητά της κατάφερε να εγκριθεί με οριακή πλειοψηφία, μόλις εννέα ψήφων.
Η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Κομισιόν ξεκίνησε την πορεία της στην ευρωπαϊκή σκηνή, εν πολλοίς, ως «άγνωστο μέγεθος». Αλλά, αν αυτή ήταν άγνωστη στις Βρυξέλλες, οι Βρυξέλλες σίγουρα δεν ήταν άγνωστες για την ίδια. Γεννήθηκε το 1958 στη βελγική πρωτεύουσα, όπου ο πατέρας της, Ernst Albrecht, υπηρετούσε ως ένας εκ της πρώτης γενιάς των Ευρωπαίων γραφειοκρατών. Αργότερα, σπούδασε ιατρική, αλλά ακολούθησε τα πατρικά χνάρια στην πολιτική, διατελώντας Υπουργός επί σειρά ετών στις κυβερνήσεις Merkel, προτού επιλεγεί για το ανώτατο ευρωπαϊκό αξίωμα.
Η «ατζέντα» της Επιτροπής von der Leyen έμοιαζε γεμάτη εξ αρχής: Brexit, Trump, κλιματική αλλαγή· χωρίς κανείς να συνυπολογίσει τις κρίσεις που θα αναδύονταν στη συνέχεια. Κατά γενική ομολογία, όμως, η ίδια αποδείχτηκε ιδιαίτερα ενεργή στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις μάλλον νωχελικές θητείες των προκατόχων της. Μία από τις πρώτες της ενέργειες, στην ηγεσία της Κομισιόν, ήταν η επίλυση του ακανθώδους ζητήματος της μελλοντικής σχέσης της Ένωσης με το Ηνωμένο Βασίλειο, στον απόηχο του Brexit. Σε αυτό το πεδίο, η πρόοδος ήταν ταχεία, καθώς η σχετική συμφωνία υπογράφηκε από την ίδια και τον τότε Βρετανό Πρωθυπουργό, Boris Johnson, τον Ιανουάριο του 2020.
Και μετά ήρθε ο Covid. Η πρώτη κρίση στη θητεία της Ursula von der Leyen σίγουρα συνέλαβε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εξαπίνης. Παρ’ όλα αυτά, η αντίδραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπό την von der Leyen, αποδείχτηκε μάλλον ευεργετική. Τόσο με την εξασφάλιση της κοινής προμήθειας εμβολίων κατά της Covid-19, όσο και με τη θέσπιση του Ταμείου Ανάκαμψης για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας, η ίδια κατάφερε, σε μεγάλο βαθμό, να διατηρήσει την εσωτερική συνοχή του ευρωπαϊκού μπλοκ. Τι και αν αυτό προκάλεσε την έντονη δυσαρέσκεια των συμπατριωτών της, στην Γερμανία;
Όμως, οι προκλήσεις δε σταμάτησαν εκεί. Όταν, τον Φεβρουάριο του 2022, ο Πρόεδρος Putin ανακοίνωνε της έναρξη της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησής» του στην Ουκρανία, οι περισσότεροι δυτικοί ήταν τουλάχιστον απαισιόδοξοι για τις δυνατότητες της ουκρανικής άμυνας και την έκβαση του πολέμου. Εν τη απουσία του κοινού άξονα Παρισιού-Βερολίνου, όμως, η ίδια η Πρόεδρος της Επιτροπής ανέλαβε να συντονίσει την ευρωπαϊκή στήριξη στους αμυνόμενους Ουκρανούς, έστω και σε συμβολικό, αρχικά, επίπεδο.
Μεταξύ των άλλων νομοθετικών πρωτοβουλιών της Επιτροπής von der Leyen συγκαταλέγονται αυτές για τη ρύθμιση της ψηφιακής οικονομίας, όσο και για τη δικαιότερη κατανομή προσφύγων και μεταναστών, μεταξύ των 27 κρατών-μελών. Παρά ταύτα, η απόφαση που θα δημιουργούσε αργότερα τα περισσότερα πολιτικά προβλήματα, τόσο στην Κομισιόν, όσο και στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, δεν ήταν άλλη από το “European Green Deal”. Η απόφαση αυτή υιοθετήθηκε υπό την πίεση της κεντρώας συμμαχίας της von der Leyen, στην Ευρωβουλή. Έμελλε, όμως, να «ξεσηκώσει» την οργή των αγροτών σε όλο το μπλοκ, οι οποίοι θεωρούσαν ότι το κόστος της πράσινης μετάβασης μετακυλίεται άδικα στις πλάτες τους.
Η δυσθυμία αυτή επιβεβαιώνεται, αν μελετήσει κανείς την πρόσφατη ευρωπαϊκή δημοσκόπηση της Ipsos για το Euronews. Στο δείγμα από 18 κράτη-μέλη, μόλις το 37% των ερωτηθέντων είχε θετική άποψη για το έργο της Επιτροπής von der Leyen, ενώ το 63% είτε ήταν αρνητικά διακείμενο προς τη Γερμανίδα Πρόεδρο, είτε δεν είχε άποψη. Από τις 18 χώρες του δείγματος, η Κομισιόν κατάφερε να συγκεντρώσει πλειοψηφούσες θετικές γνώμες σε μόλις τρεις: την Πορτογαλία (61%), τη Δανία (54%) και την Ισπανία (53%).
Αυτά τα αποτελέσματα, και σίγουρα η διαφαινόμενη άνοδος της Άκρας Δεξιάς στις δημοσκοπήσεις, έχουν οδηγήσει την Πρόεδρο von der Leyen σε μια εμφανή στροφή προς τα δεξιά. Αρχικά, «έριξε νερό στο κρασί της» ως προς τα αιτήματα των αγροτών, σχετικά με την πράσινη μετάβαση. Αλλά αυτή η στροφή έγινε εμφανέστερη με την παρουσίαση του μανιφέστου του Ε.Λ.Κ. και, κατ’ επέκταση, της Ursula von der Leyen, για το μεταναστευτικό. Μερικές από τις κύριες πολιτικές που φιγουράρουν εκεί είναι ο τριπλασιασμός της δύναμης της Frontex, αλλά και η διαχείριση των αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες, εκτός Ε.Ε..
Φτάνοντας στην εκλογική μάχη του προσεχούς Ιουνίου, έχει φροντίσει, αυτή τη φορά, να αποσοβήσει μία από τις βασικές επικρίσεις εναντίον της. Έχοντας καταφέρει να εξασφαλίσει το χρίσμα του κεντροδεξιού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, ως “Spitzenkandidat” (:επικεφαλής υποψήφια), επιχειρεί να εξουδετερώσει το στίγμα μια προέδρου δοτής μέσω παρασκηνιακών deal. Και αυτό, παρά τη δυσαρέσκεια μερίδας του Ε.Λ.Κ. προς το πρόσωπό της, ακόμη και από το ίδιο της το κόμμα, το γερμανικό C.D.U. Πλέον, θα κριθεί απ’ ευθείας από τις ψήφους των Ευρωπαίων πολιτών, τουλάχιστον θεωρητικά.
Η είσοδό της, όμως, στον «στίβο» των Ευρωεκλογών, συνοδεύεται αναπόφευκτα από το δίλημμα των συμμαχιών. Με την προαναφερθείσα άνοδο της Ακροδεξιάς, η Ursula von der Leyen βρέθηκε αντιμέτωπη με το ερώτημα σχετικά με μια πιθανή συνεργασία της, με κάποιο από τα κόμματα αυτά. Κατά τη διάρκεια του debate των επικεφαλής των Ευρωομάδων, στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας, η Πρόεδρος της Κομισιόν απέκλεισε κάθε ενδεχόμενο συνεργασίας με το πιο ακραίο από τα ακροδεξιά κόμματα, το “Identity and Democracy” (I&D), που απαρτίζεται, μεταξύ άλλων, από το γερμανικό AfD και το κόμμα της Marine Le Pen. Αντίθετα, εμφανίστηκε πιο διαλλακτική στην πιθανότητα συνεργασίας με το πιο μετριοπαθές E.C.R. (European Conservatives & Reformists), της Giorgia Meloni. Όπως ήταν φυσικό, μια τέτοια προοπτική προκάλεσε την έντονη αποδοκιμασία τόσο των νυν συμμάχων της Προέδρου στο S&D (Socialists and Democrats), όσο και της Ευρωομάδας των Πρασίνων.
Παρά τις όποιες παρασκηνιακές ζυμώσεις, τις φημολογούμενες συμμαχίες και την ονοματολογία των επίδοξων δελφίνων, στο τέλος της ημέρας, οι Ευρωπαίοι πολίτες θα είναι αυτοί που θα κρίνουν τη θητεία της Ursula von der Leyen, στην Προεδρία την Επιτροπής, τα τελευταία πέντε χρόνια, αλλά και θα διαμορφώσουν τους συσχετισμούς ως προς την παραμονή της ή μη, για τα επόμενα πέντε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hussein Kassim, The von der Leyen Commission: An Early Assessment στο Olivier Costa & Steven Van Hecke (eds.), The EU Political System After the 2019 European Elections (Palgrave Macmillan / Cham / 2023), σελ. 169 – 193, διαθέσιμο εδώ
- Von der Leyen’s Commission not winning most European hearts and minds, polling suggests, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- Von der Leyen’s pitch for 5 more years: Yes to farmers, no to the far right, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Von der Leyen opens the door to Europe’s hard right, Politico, διαθέσιμο εδώ
