Της Αναστασίας Κούρλα,
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, το 1825, ο Ιμπραήμ Πασάς ως επικεφαλής στρατιάς Αιγυπτίων κατευθύνθηκε στην Πελοπόννησο, ως αρωγός των Οθωμανών, με στρατό περίπου 35.000 ανδρών. Οι Ρουμελιώτες με αρχιστράτηγό τους τον Γεώργιο Κουντουριώτη δεν επέδειξαν σθεναρή αντίσταση, λόγω της επιθυμίας του Κουντουριώτη να κατακτήσει το φρούριο της Πάτρας. Το ελληνικό κράτος δεν είχε, ακόμη, δημιουργηθεί, με αποτέλεσμα σε κάθε επιχείρηση αντιμετώπισης του εχθρού να λείπει η οργάνωση. Έτσι, με την απουσία ανώτατης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά και λόγω της γλίσχρας οικονομικής κατάστασης των επαναστατημένων Ελλήνων, δόθηκε η ευκαιρία επίθεσης. Παράλληλα, το επισιτιστικό πρόβλημα της περιοχής οδήγησε στην κατάληψη της Αρκαδίας από τον Ιμπραήμ Πασά.
Ακολούθησαν πολλές αιχμαλωσίες αμάχων και πυρπολήσεις χωριών. Ο Ιμπραήμ πέρασε τα σύνορα της Νότιας Κυνουρίας (Αρκαδία) και έφτασε στα χωριά Γεράκι και Καρίτσα (Λακωνία), τα οποία αποδεκάτισε. Στη συνέχεια, βρήκε το επόμενο χωριό, τον Βρονταμά. Οι κάτοικοι του χωριού, έχοντας πληροφορηθεί για την εμφάνισή του στις γειτονικές περιοχές, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, παίρνοντας μαζί λιγοστές προμήθειες και όσα ήταν απαραίτητα για τη διαβίωσή τους. Προχώρησαν, λοιπόν, προς το Παλαιομονάστηρο.
To Παλαιομονάστηρο απέχει 6 περίπου χιλιόμετρα από τον Βρονταμά. Χτίστηκε κατά τους βυζαντινούς χρόνους περίπου το 1.100 μ.Χ., στη διάρκεια της δυναστείας των Κομνηνών, με την εξωτερική του όψη να μοιάζει με σπηλιά. Ο κεντρικός ιερός ναός ήταν τρισυπόστατος, αφιερωμένος στη Θεοτόκο, στον Άγιο Νικόλαο και στον Μεγαλομάρτυρα Νικήτα. Οι τοιχογραφίες που διασώζονται μας μαρτυρούν την εποχή. Αποτέλεσε μοναδικό καταφύγιο για τους 400 Βρονταμίτες, υπό την καθοδήγηση του ιερέα Δημήτρη Παπαδημητρίου και του οπλαρχηγού Ιωάννη Καραμπά.
Μόλις ο Ιμπραήμ κατέφθασε κι αντίκρυσε το άδειο χωριό, εμφανέστατα απογοητεύτηκε. Οι ολίγοι ηλικιωμένοι και οι βαριά άρρωστοι που είχαν απομείνει, καθώς δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν τους υπολοίπους, βυθίστηκαν στη σιωπή και δεν πρόδωσαν τους συγχωριανούς τους, παρά τα όποια βασανιστήρια. Οι Τούρκοι, ξεκινώντας τις περιπολίες, τους εντοπίζουν. Πιθανότητα, οι ντόπιοι Τούρκοι μαρτύρησαν την ύπαρξη του μοναστηριού στον στρατό. Έτσι, οι στρατιώτες περικυκλώνουν το μοναστήρι και προσπαθούν να τους πείσουν για μια συμφωνία, με απώτερο σκοπό να παραδοθούν. Οι Βρονταμίτες απτόητοι ψάλλουν ύμνους προς τον Θεό και αψηφούν τον φόβο. Το οχυρό τους ήταν τοποθετημένο σε ύψωμα, κάνοντας ευκολότερη την αντίστασή τους.
Ο Ιμπραήμ είχε στα αλήθεια δυσκολευτεί, ώσπου ένας στρατηγός της στρατιάς του, δύο μέρες μετά, παρατηρώντας ενδελεχώς τον βράχο, εντοπίζει ένα σημείο, όπου δεν ήταν αρκετά παχύ. Αποφασίζουν, λοιπόν, να το ανατινάξουν. Τα ξημερώματα της 15ης Σεπτεμβρίου η φωτιά «έσβησε» κάθε ίχνος ζωής. Ολοκαύτωμα! Το θειάφι και το μπαρούτι κατέστρεψαν τα πάντα. Ωστόσο, οι Τούρκοι δεν ικανοποιήθηκαν. Μπαίνουν στον ναό και βεβηλώνουν τις εικόνες του. Για να σιγουρευτούν για τον οριστικό θάνατο των Βρονταμιτών, δεν διστάζουν να κόψουν τα αυτιά όλων των θυμάτων. Έψαχναν με μανία ανάμεσα στα πτώματα τους «ξεσηκωτές», τον παπά-Δημήτρη και τον Καραμπά. Όταν τους βρήκαν, ο ιερέας ήταν νεκρός και ο οπλαρχηγός ετοιμοθάνατος. Ο Ιμπραήμ ζητά να τον φέρουν μπροστά του και του προσφέρει τα δέοντα για να απαρνηθεί την πίστη του. Εκείνος απαντά φωνάζοντας τη λέξη «ΕΛΛΑΔΑ» και ξεψυχά. Η δημοτική παράδοση δημιούργησε το κάτωθι τραγούδι:
« Τρία πουλάκια κάθονται στής Κρίτσοβας τή ράχη,
τώνα τηράει τό Βρονταμά καί τάλλο τό ποτάμι,
τό τρίτο τό καλύτερο μοιρολογάει καί λέει:
– Θέ’ μου καί τί γίνηκαν οι δόλιοι οι Βρονταμίτες;
Μάϊδε σέ γάμο φαίνονται, μάϊδε σέ πανηγύρι,
μόν’ πήγαν κι αποκλείστηκαν μέσα στό Μοναστήρι.
Μπραήμ Πασάς επέρασε, Μπραήμ Πασάς τούς λέει:
– Βγάτε νά προσκυνήσετε, τήν εκκλησιά ν’ αφήστε!
Καί κείνοι τ’ απαντήσανε καί κείνοι τ’ απαντάνε:
– Αϊστε καί σείς κι η πίστη σας, μουρτάτες νά χαθείτε,
οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δέν προσκυνάνε,
Καλλιό ‘χομε τό κάψιμο, παρά νά σκλαβωθούμε.»
Το 1958 το ελληνικό κράτος ανακήρυξε το Παλαιομονάστηρο ως ιστορικό μνημείο. Τρία χρόνια μετά ορίστηκε η 15η Σεπτεμβρίου ως τοπική εθνική εορτή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σύλλογος Νέων Βρονταμά, Παλαιομονάστηρο Βρονταμά, Διαθέσιμο εδώ
- legacy.cup.gr, Οι αντίπαλες δυνάμεις: η ελληνική πλευρά, Διαθέσιμο εδώ
