Της Ειρήνης Διακρούση,
Μετά τον θάνατό του, ο Σουηδός επιχειρηματίας Άλφρεντ Νόμπελ, το 1896, δήλωσε στην τελευταία του διαθήκη ότι το σύνολο της περιουσίας του που απομένει θα επενδυθεί σε ασφαλείς τίτλους και θα αποτελούσε ένα ταμείο, ο τόκος του οποίου θα διανεμόταν ετησίως με τη μορφή βραβείων σε όσους κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους θα είχαν προσφέρει το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα. Η διαθήκη όριζε τους τομείς που θα απονέμονται τα βραβεία και τα κριτήρια που θα λαμβάνονται υπόψιν από τις αντίστοιχες επιτροπές, κατά την επιλογή των παραληπτών τους.
Οριζόταν πως το Νόμπελ Ειρήνης επρόκειτο να απονεμηθεί στο πρόσωπο που θα έχει κάνει το μεγαλύτερο ή το καλύτερο έργο για τη συμφιλίωση μεταξύ των εθνών, την κατάργηση ή μείωση των μόνιμων στρατών, την οργάνωση και διάδοση συνεδρίων ειρήνης. Το Νόμπελ Ειρήνης θα απονεμόταν από μία επιτροπή πέντε ατόμων, που θα επιλέγονταν από το νορβηγικό Storting (Κοινοβούλιο). Το Storting αποδέχθηκε την ανάθεση τον Απρίλιο του 1897 και η επιτροπή του Νόμπελ Ειρήνης συστάθηκε τον Αύγουστο του ίδιου έτους. Συγχρόνως, στη Σουηδία εξελισσόταν μία δικαστική διαμάχη με μέλη της οικογένειας Νόμπελ, μόλις, όμως, επιλύθηκε, ιδρύθηκε το ίδρυμα Νόμπελ το 1900. Τα πρώτα Βραβεία Νόμπελ απονεμήθηκαν το 1901 και το βραβείο Ειρήνης για εκείνη τη χρονιά μοιράστηκε μεταξύ του Γάλλου Frédéric Passy και του Ελβετού Jean Henry Dunant.
Κάθε βραβείο Νόμπελ αποτελείται από ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα που φέρει μία αναφορά και ένα χρηματικό ποσό, το ύψος του οποίου εξαρτάται από τα έσοδα του Ιδρύματος Νόμπελ. Η τελετή του Νόμπελ Ειρήνης γίνεται ετησίως στο Όσλο στις 10 Δεκεμβρίου, στην επέτειο του θανάτου του Νόμπελ. Τα βραβεία παρακρατούνται ή δεν απονέμονται, όταν δεν μπορεί να βρεθεί άξιος υποψήφιος ή όταν η παγκόσμια κατάσταση εμποδίζει τη συλλογή πληροφοριών που απαιτούνται για να ληφθεί η απόφαση. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, όπου το βραβείο δόθηκε ξανά τα τελευταία χρόνια των πολέμων και τις δύο φορές στον Ερυθρό Στρατό. Βέβαια, το Νόμπελ Ειρήνης έχει συνδεθεί πολλές φορές στην ιστορία του με αμφιλεγόμενες βραβεύσεις, όπως και αμφισβητήσιμες υποψηφιότητες.
Αμφιλεγόμενες Βραβεύσεις
Ο Theodore Roosevelt, πρώην πρόεδρος των Η.Π.Α., ήταν ο πρώτος πολιτικός που τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης το 1906. Έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης για τον διαπραγματευτικό ρόλο που έπαιξε κατά τον Ρώσο-Ιαπωνικό πόλεμο το 1904-1905. Επίσης, έφτασε σε συμφωνία με το Μεξικό, καταφεύγοντας σε διαιτησία. Η νορβηγική αριστερά, ωστόσο, υποστήριξε ότι ο Roosevelt ήταν ένας ιμπεριαλιστής, που ολοκλήρωσε την αμερικανική κατάκτηση των Φιλιππίνων. Οι σουηδικές εφημερίδες έγραψαν ότι η Νορβηγία απένειμε το βραβείο ειρήνης στον Roosevelt, για να κερδίσει ισχυρούς συμμάχους μετά τη διάλυση της ένωσης με τη Σουηδία τον προηγούμενο χρόνο.
Μία ακόμη αμφισβητήσιμη περίπτωση ήταν η απόφαση να απονεμηθεί το 1973 το Νόμπελ Ειρήνης στον Henry Kissinger. Οι επικριτές δήλωσαν πως η εικαζόμενη ανάμειξη του Kissinger ως Υπουργού Εξωτερικών των Η.Π.Α. στην επιχείρηση «Κόνδορας» και στις εκστρατείες βομβαρδισμών των Η.Π.Α. στην Καμπότζη δεν συνάδουν με το βραβείο.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι Le Duc Tho, πολιτικός και διπλωμάτης του Βόρειου Βιετνάμ. Αυτός απέρριψε το μισό βραβείο, το οποίο απονεμήθηκε για τις προσπάθειες τερματισμού του πολέμου του Βιετνάμ, κάτι που δεν πραγματοποιήθηκε ως το 1975.
Ένα παρόμοιο παράδειγμα ήταν η βράβευση του Mikhail Gorbachev το 1990. Ο Gorbachev κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης για τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, βασική του επιδίωξη από τότε που ανέβηκε στην εξουσία το 1985. Μετά από πολλές προσπάθειες, το 1989 σε μία συνάντηση με τον πρόεδρο των Η.Π.Α. George Bush, δήλωσε ότι ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει. Βέβαια, οι επικριτές του προβάλλουν ως κεντρικό επιχείρημα το γεγονός ότι, στην ουσία, ο Gorbachev βραβεύτηκε, επειδή τερμάτισε τη μεταπολεμική κυριαρχία της Σοβιετικής Ένωσης στην Ανατολική Ευρώπη.
Ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα του βραβείου Νόμπελ υπήρξε η βράβευση του Yasser Arafat, ηγέτη της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης το 1994. Μοιράστηκε το βραβείο με τους Ισραηλινούς Yitzhak Rabin και Shimon Peres για το έργο τους σχετικά με τις Συμφωνίες του Όσλο, ένα σύνολο συνθηκών ανάμεσα στο κράτος του Ισραήλ και την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, με τεράστια σημασία για την ειρηνευτική προσέγγιση των δύο εθνών. Υπήρξαν πολλοί επικριτές που υποστήριξαν ότι ο Arafat ήταν επικεφαλής τόσο της Φατάχ όσο και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, που συμμετείχε σε τρομοκρατικές ενέργειες.
Αμφιλεγόμενες υποψηφιότητες
Το 1935 ο Μπενίτο Μουσολίνι προτάθηκε με σαφείς προθέσεις ειρωνείας από Γάλλους και Γερμανούς ακαδημαϊκούς λίγους μήνες πριν εισβάλει στην Αιθιοπία. Επίσης, ο Αδόλφος Χίτλερ προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης μία φορά, το 1939, από ένα μέλος του σουηδικού κοινοβουλίου, τον E.G.C. Brandit. Ο Brandit ποτέ δεν σκόπευε να ληφθεί σοβαρά υπόψη η υποψηφιότητα, καθώς ήταν αφοσιωμένος αντιφασίστας και πρότεινε αυτή την υποψηφιότητα περισσότερο για λόγους άσκησης σατιρικής κριτικής σε πολλούς Σουηδούς βουλευτές, που είχαν προτείνει τον τότε Βρετανό πρωθυπουργό Νeville Chamberlain, υποψηφιότητα την οποία ο Brandit αντιμετώπιζε σκεπτικιστικά. Οι σατιρικές του προθέσεις προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων και η υποψηφιότητα αποσύρθηκε γρήγορα.
Ο Ιωσήφ Στάλιν προτάθηκε δύο φορές για το Νόμπελ Ειρήνης, το 1945 και το 1948, για τις προσπάθειές του να λήξει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ωστόσο, όπως δηλώνει ο Geir Lundestad, Νορβηγός ιστορικός και πρώην γραμματέας της νορβηγικής επιτροπής του Νόμπελ, καμία από τις παραπάνω υποψηφιότητες δεν λήφθηκε στα σοβαρά.
Το 1934, δώδεκα χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής προσέγγισης τον Μουσταφά Κεμάλ για βράβευση με το Νόμπελ Ειρήνης, κίνηση η οποία προκάλεσε τις αντιδράσεις των προσφύγων. Ας μην ξεχνάμε πως το 1930 είχε υπογραφεί το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας, Ουδετερότητας, Συνδιαλλαγής και Διαιτησίας, όπως και η Συμφωνία της Άγκυρας, αποδείξεις της πρόθεσης συμφιλίωσης μεταξύ των δύο χωρών.
Ένα σύμβολο ειρήνης που δεν βραβεύτηκε ποτέ
Ο Mahatma Gandhi προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης, το 1937, το 1938, το 1939 το 1947 και, τέλος, λίγες μέρες πριν τη δολοφονία του, τον Γενάρη του 1948, όμως ποτέ δεν βραβεύτηκε. Η περίπτωση του Gandhi προκάλεσε αντιδράσεις στην παγκόσμια κοινότητα. Ο Νορβηγός καθηγητής, Jacob Worm-Müler, δήλωσε πως: «Είναι (ενν. o Gandhi) ένας αγωνιστής της ελευθερίας και ένας δικτάτορας, ένας ιδεαλιστής και ένας εθνικιστής. Είναι συχνά ένας Χριστός, αλλά μετά, ξαφνικά, ένας συνηθισμένος πολιτικός». Όπως είναι προφανές, ο προβληματισμός αφορούσε κατά πόσο τα ιδεώδη του Gandhi ήταν καθολικά ή κυρίως εθνικά.
Κλείνοντας, σίγουρα στα 121 χρόνια απονομής των βραβείων Νόμπελ έχουν υπάρξει αρκετές αμφιλεγόμενες περιπτώσεις βράβευσης ή υποψηφιότητας συγκεκριμένων προσώπων και οργανισμών. Όμως, σε καμία περίπτωση αυτό δεν μπορεί να μειώσει την αξία των βραβείων Νόμπελ και να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι επικρατεί, σε γενικό βαθμό, μια αντικειμενικότητα ως προς τα πρόσωπα και τους οργανισμούς που βραβεύονται. Τέλος, μην ξεχνάμε πως εκτός από το πρόσωπο του βραβεύεται, αποτελεί μεγάλη τιμή και για τη χώρα του η βράβευσή του, αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Britannica, Nobel Prize Award. Διαθέσιμο εδώ
- Britannica, Nobel Prize Scandals. Διαθέσιμο εδώ
- Mohan, Geeta (2020), Mahatma Gandhi missed Nobel Prize for being too much of a ‘nationalist’, India Today. Διαθέσιμο εδώ
- Phillips, Jack (2011), Henry Kissonger, Time. Διαθέσιμο εδώ
- The Local (2019), Hitler, Mussolini and Michael Jackson: The history of bizzare Nobel Peace Prizes. Διαθέσιμο εδώ
- The Nobel Peace Prize, Facts on the Nobel Peace Prize. Διαθέσιμο εδώ
- The Nobel Peace Prize, History. Διαθέσιμο εδώ
- The Nobel Peace Prize, Michael Gorbachev: Facts. Διαθέσιμο εδώ
- The Nobel Peace Prize, Theodore Roosevelt: Facts. Διαθέσιμο εδώ
- Έθνος (2021), Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ για Νόμπελ Ειρήνης. Διαθέσιμο εδώ
