Του Μάριου Κριτίδη,
Ο πόλεμος μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας, που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2020, άλλαξε τις ισορροπίες στην περιοχή του Καυκάσου, ενώ καταθλιπτικές εικόνες πολέμου μεταδίδονταν από δύο χώρες στα γεωγραφικά περιθώρια της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Δύο μήνες πολέμου ήταν αρκετοί για να «γονατίσουν» την αμυνόμενη Αρμενία, η οποία αποτέλεσε, όπως θα δούμε, τον πραγματικά μεγάλο ηττημένο του πολέμου από κάθε σκοπιά.
Συνοπτικά, το επίκεντρο του πολέμου, το Nagorno-Karabakh αποτελεί μεγάλη ορεινή έκταση στα δυτικά του Αζερμπαϊτζάν και στα σύνορα με την Αρμενία. Η περιοχή αυτή, αν και επίσημα αναγνωρισμένη ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, για αιώνες κατοικείται από Αρμενική πληθυσμιακή πλειοψηφία. Αν και κατά τη διάρκεια της Σοβιετικής Ένωσης δεν υπήρχαν εντάσεις μεταξύ των δύο πληθυσμών, το 1988 ξεκίνησαν οι πρώτες διαμάχες με Αρμενικές διαδηλώσεις κατά της Αζερικής κατοχής του Nagorno-Karabakh. Ο πρώτος πόλεμος διήρκησε μέχρι το 1994, όπου το πλέον ανεξάρτητο Αζερμπαϊτζάν χάνει τον έλεγχο μεγάλης εκτάσεως τον ανατολικών συνόρων του, εδάφη τα οποία περνάνε πλέον στη διοίκηση της Αρμενίας. Το status quo παρέμεινε μέχρι για σχεδόν 30 χρόνια, με τον ερχομό του δεύτερου πολέμου του Nagorno-Karabakh, να ανατρέπει το καθεστώς υπέρ του Αζερμπαϊτζάν.
Ο πόλεμος έληξε απρόοπτα, τον Νοέμβριο του 2020, σε μία φάση του πολέμου, όπου η Αρμενία φαινόταν να οδηγούνταν σε πλήρη ήττα με κίνδυνο να παρουσιάσει σημαντικές απώλειες σε όλη την περιοχή. Λίγο καιρό μετά την απώλεια της πόλης Shusha (η δεύτερη μεγαλύτερη του Nagorno-Karabkh), ο πρόεδρος της Αρμενίας, Nikol Pashinyan, ανακοίνωσε στον προσωπικό του λογαριασμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ότι είναι πολύ κοντά σε συμφωνία ειρήνης με τους ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας. Δεν άργησαν οι υπόλοιποι δύο ηγέτες, ο Ilham Aliyev του Αζερμπαϊτζάν και ο Vladimir Putin της Ρωσίας, να ανακοινώσουν σε επίσημη τηλεοπτική μετάδοση την επιτυχία των τριμερών διαλόγων για ειρήνη. Στις 10 Νοεμβρίου, ξεκίνησε η κατάπαυση πυρός. Οι δύο μεριές αντάλλαξαν αιχμαλώτους και τα σώματα των νεκρών τους, ενώ άρχιζαν να εφαρμόζονται οι προβλέψεις της συνθήκης ειρήνης.
Η συνθήκη ειρήνης προέβλεπε την απόσυρση των Αρμενικών στρατευμάτων από τις περιοχές γύρω από το Nagorno-Karabakh, και την επιστροφή αυτών των περιοχών στην Αζερική κυριότητα, συν κάποια από τα εδάφη (όπως την Shusha) τα οποία κατέλαβε ο Αζερικός στρατός στο Nagorno-Karabakh. Η συνθήκη αυτή καθιστά πλέον το Nagorno-Karabakh μία ανεπίσημη αποσπασμένη περιφέρεια της Αρμενίας, ομοίως με το Nakhchivan, αποσπασμένη περιφέρεια του Αζερμπαϊτζάν, στα νοτιοδυτικά της Αρμενίας. Για την εγγύηση της διατήρησης της ειρήνης, η Ρωσία απέστειλε 2.000 ειρηνοποιούς στην περιοχή του Nagorno-Karabakh, ενώ εξασφάλισε συμφωνία αμυντικής συμμαχίας με την Αρμενία. Είναι προφανές ότι πέρα από τους εμφανείς νικημένους και ηττημένους του πολέμου, σύγκρουση αυτή ευνόησε ακόμα περισσότερο τις μεγάλες δυνάμεις που επενέβησαν στη διαμάχη, συγκεκριμένα τη Ρωσία, που μπόρεσε να ριζώσει περαιτέρω την επιρροή της στην περιοχή του Καυκάσου, καθώς και της Τουρκίας, η οποία ως πιστή σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν βοήθησε με κάθε τρόπο, με την πώληση όπλων και την αεροπορική υποστήριξη, η οποία σχεδόν μονομερώς έκρινε και τον πόλεμο.
Δύο χρόνια μετά τη σύγκρουση που άφησε πίσω της δεκάδες χιλιάδες νεκρούς, το Nagorno-Karabakh, συνεχίζει να αποτελεί «καζάνι που βράζει», παρά τη συμφωνία ειρήνης. Η συνθήκη ειρήνης του Νοεμβρίου του 2020, φαίνεται να γίνεται, όσο περνάει ο καιρός, όλο και πιο εύθραυστη. Ο Αρμενικός λαός ποτέ δεν αποδέχτηκε την ήττα του, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι, όταν έγινε η ανακοίνωση για κατάπαυση του πυρός, το 2020, ο Αρμενικός λαός πλημμύρισε τους κεντρικούς δρόμους της Αρμενικής πρωτεύουσας, Yerevan, για να διαμαρτυρηθεί για την απόφαση αυτή του προέδρου Pashinyan.
Στις εμπόλεμες περιοχές, οι στρατιωτικές συγκρούσεις συνεχίζονται ακόμα με παροδικές περιόδους έξαρσης και κατάπαυσης. Φαίνεται πως τον τελευταίο καιρό, όμως, μπαίνουμε σε μία νέα περίοδο έξαρσης της βίας στις αμφισβητούμενες περιοχές. Συγκεκριμένα, στην γραμμή Lachen (ουδέτερη ζώνη/δρόμος που ενώνει το Nagorno-Karabakh με την υπόλοιπη Αρμενία), ο θάνατος σε ανταλλαγή πυρών ενός Αζέρου στρατιώτη, οδήγησε σε νέες εχθρικές επιχειρήσεις των Αζερικών δυνάμεων, ως αντίποινα. Τα αντίποινα των Αζέρων προκάλεσαν τον θάνατο σε 13 Αρμένιους στρατιώτες, με την κινητικότητα και τις συγκρούσεις στην περιοχή φαινομενικά «απ’ το πουθενά» να αυξάνονται κατακόρυφα, φέρνοντας σε κρίση την εύθραυστη συμφωνία ειρήνης του 2020.
Είναι αβέβαιο κατά πόσο θα έχουμε εκ νέου έξαρση πολέμου μεταξύ των δύο χώρων. Μία τέτοια σύγκρουση, σε αντίθεση με το παρελθόν, θα έχει εμπλεκόμενη και την Ρωσία, η οποία παρά τον Ρωσοουκρανικό πόλεμο, θεωρείται θα μπορούσε ανταπεξέλθει επαρκώς στις απαιτήσεις μίας σύγκρουσης στον Καύκασο, αν και όχι το ιδανικότερο για την Ρωσία σε αυτήν την συγκυρία, προφανώς. Και οι δύο μεριές στη σύγκρουση του Nagorno-Karabakh φαίνεται να μην εγκαταλείπουν τις αξιώσεις τους από την περιοχή αυτήν, αν και οι συγκρούσεις των δύο κρατών περιορίζονται προς το παρόν στους δρόμους που ενώνουν τις εκάστοτε αποσπασμένες περιοχές Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν (Lachen: Nagorno-Karabakh – Αρμενία και ο νέος δρόμος που προβλέπεται από τη Συνθήκη του 2020, όπου θα ενώνει την περιφέρεια Nakhchivan με το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν), η σύγκρουση μπορεί εύκολα να πάρει μορφή πολέμου, όπως έγινε το 2020, με άγνωστες τις συνέπειες για τις δύο πλευρές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What has sparked the latest tensions in Nagorno-Karabakh?, Al Jazeera, Διαθέσιμο εδώ
- The surprising Armenia-Azerbaijan peace deal over Nagorno-Karabakh, explained, VOX, Διαθέσιμο εδώ
