Της Δήμητρας Βαξεβάνη,
Η λήξη του Πελοποννησιακού πολέμου, μιας σύγκρουσης μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών που διήρκεσε 27 χρόνια, σφραγίστηκε με την τελειωτική ήττα των Αθηναίων. Τότε, οι νικημένοι, αναγκασμένοι να υποτάσσονται στις εντολές των νικητών, ξεκίνησαν να γκρεμίζουν τα Μακρά Τείχη της πόλης. Επόμενο βήμα ήταν να μεταβληθεί και το πολίτευμα. Τίτλοι τέλους έπεσαν για τη δημοκρατία, ενώ στην επιφάνεια βγήκε ένα ολιγαρχικό-τυραννικό καθεστώς. Ο Λύσανδρος, ο στρατηγός των Σπαρτιατών, όρισε 30 άνδρες να συντάξουν νέους νόμους με απώτερο σκοπό την επέκταση της σπαρτιατικής ηγεμονίας στην Ανατολική Ελλάδα. Η πολιτική του, όμως, στην ουσία περιόρισε κατά πολύ την ελευθερία των Αθηναίων.
Το νέο πολίτευμα, λοιπόν, απαρτιζόταν από τους «Τριάκοντα» τυράννους που εφάρμοσαν την απολυταρχική τους πολιτική. Ανάμεσα στα καθήκοντά τους ήταν να διορίσουν μια βουλή, που θα πρέσβευε τις αρχές και τις αξίες τους, ενώ παράλληλα θα εξυπηρετούσε και τα δικά τους συμφέροντα. Με αυτόν τον τρόπο θα κυβερνούσαν στην πόλη. Υπήρχαν γραμμένοι σε κατάλογο 3.000 Αθηναίοι πολίτες, οι οποίοι ήταν και οι μόνοι που θα είχαν το δικαίωμα χρήσης όπλου.
Η τακτική των «Τριάκοντα» ήταν κατά βάση να καταδικάζουν σε θάνατο τους δημοκρατικούς, τους απλούς Αθηναίους πολίτες και τους μέτοικους. Με αυτήν την φριχτή πράξη αποσκοπούσαν στη δήμευση των περιουσιών των καταδικασθέντων. Ανάμεσα στους αδικοχαμένους πολίτες ήταν και ο αδερφός του ρήτορα Λυσία.
Ο Κριτίας, που ήταν ίσως από τους πιο βάναυσους τυράννους, υπήρξε κάποτε μαθητής του Σωκράτη. Λέγεται, μάλιστα, ότι τον Κριτία τον φοβούνταν και οι υπόλοιποι 29 άρχοντες. Από την άλλη, στην εξουσία των «Τριάκοντα» πιο μετριοπαθής χαρακτηρίστηκε ο Θηραμένης, ο οποίος βέβαια δεν δίστασε να έρθει μέχρι και σε πολιτική αντιπαράθεση με τον ίδιο τον Κριτία. Η αντιπαράθεση αφορούσε την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στους Αθηναίους. Ο Θηραμένης πρόβαλε ως αίτημα το να έχουν δικαίωμα ψήφου οι πολίτες των τριών ανώτερων κοινωνικών τάξεων, ενώ ο Κριτίας ανένδοτος θεωρούσε ως πρέπον να ψηφίζουν μόνο οι 3.000 που ήταν εγγεγραμμένοι.
Ο Κριτίας με περίσσειο θράσος, μάλιστα, τόνισε ότι οι υπόλοιποι Αθηναίοι, εκτός από το ότι θα ήταν αποκλεισμένοι από τα πολιτικά δικαιώματα, ενδεχομένως σε κάθε τους παραστράτηση τους νόμους θα οδηγούνταν σε εκτέλεση, χωρίς καν να περνούν πρώτα από δίκη. Η αισχρή και βάρβαρη πρόταση του Κριτία πάρα ταύτα ψηφίστηκε από τους υπόλοιπους άρχοντες. Ο Θηραμένης, ωστόσο, αρνούμενος να ψηφίσει έναν τόσο απάνθρωπο νόμο, έστρεψε την προσοχή του Κριτία πάνω του. Η αιτιολογία του Κριτία ήταν ότι εξαιτίας του Θηραμένη πιθανότατα να αμαυρωθεί η ποιότητα και το κύρος του καθεστώτος. Άρα, η μόνη λύση ήταν να τον οδηγήσει σε δίκη. Παρόλο που ο Θηραμένης αντελήφθη την πλεκτάνη που του έστησε ο Κριτίας, ζήτησε άσυλο προσπαθώντας να γλυτώσει. Ήταν όμως ήδη αργά για κάτι τέτοιο. Οι άντρες του Κριτία, αφού τον κλείδωσαν στο δεσμωτήριο, τον υποχρέωσαν να πιει το περίφημο κώνειο.
Επειδή το χρονικό διάστημα 404-403 π.Χ., κατά το οποίο την εξουσία κατείχαν οι «Τριάκοντα» τύραννοι, σημειώθηκαν χιλιάδες εκτελέσεις και τρομοκρατικές ενέργειες, κάποιες δυνάμεις οργάνωσαν αντεπίθεση. Ο Θρασύβουλος, ως δημοκρατικός Αθηναίος στρατηγός, αφού εξορίστηκε στη Θήβα, συγκέντρωσε 70 ομοϊδεάτες άντρες, ώστε να επιτεθούν σαν μια γροθιά εναντίον των ολιγαρχικών. Μάλιστα, αξίζει να τονιστεί ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα πλήθος πολιτών τον ακολούθησε ασπαζόμενο τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Έτσι, σε μια μάχη ο Θρασύβουλος με τους άντρες του σκότωσε τον Κριτία, τον ισχυρό κρίκο των ολιγαρχικών.
Έπειτα, οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες προχώρησαν σε διαπραγματεύσεις, ώσπου αποκαταστάθηκε η δημοκρατία το 404 π.Χ. Φυσικά, ακολούθως, οι τύραννοι εκτελέστηκαν, ώστε να πληρώσουν αδρά για τα κακά που προξένησαν στις αθώες ψυχές. Η συμφιλίωση των Αθηναίων με τους Σπαρτιάτες προέβλεπε γενική αμνηστία. Η χρονιά της αναρχίας, δηλαδή χωρίς κάποιον αρμόδιο άρχοντα να εξουσιάζει, που ακολούθησε ήταν η μεταβατική περίοδος μέχρι να εδραιωθεί σε γερά θεμέλια εκ νέου το δημοκρατικό πολίτευμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κορδάτος, Γ. (1959), Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας, Αθήνα: Εκδόσεις 20ος αιώνας
- Baltrusch, Ernst (2004), Σπάρτη, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμα
