Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης κοινωνίας στον τομέα της αποδοχής και της εύρυθμης συνεργασίας των μελών της είναι αναμφισβήτητα η καταπολέμηση του στίγματος των ψυχικών ασθενειών και η στήριξη όσων συνανθρώπων μας τις αντιμετωπίζουν. Η ορατότητα αυτή, όμως, που με προσπάθεια έχει κατακτηθεί, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται με τη ρομαντικοποίηση της ψυχικής ασθένειας, η οποία βαθμιαία προωθείται από τη σημερινή κουλτούρα, προβάλλεται έντονα από τα media και σε πολλές περιπτώσεις αποδεικνύεται ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Ως «ρομαντικοποίηση» της ψυχικής ασθένειας, κυρίως δε της κατάθλιψης, νοείται η επιτηδευμένη παρουσίαση των συμπτωμάτων της με ένα γοητευτικά μελαγχολικό περίβλημα, η οποία είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με τη σκληρή πραγματικότητα που τα θύματά της βιώνουν. Πρόκειται για μια «ωραιοποιημένη» προβολή του τι σημαίνει ψυχικό πρόβλημα, η οποία άκρως επιφανειακά και στερεοτυπικά ξεδιπλώνει ορισμένες μόνο πτυχές της ψυχικής ασθένειας στο ευρύ κοινό, με κύριο στόχο να κεντρίσει το ενδιαφέρον του.
Το φαινόμενο αυτό, σύμφυτο με την κουλτούρα των ημερών, εκδηλώνεται κυρίως μέσα από τον χώρο της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, της λογοτεχνίας, αλλά και των social media. Έφηβοι πρωταγωνιστές παρουσιάζονται να αντιμετωπίζουν αγχώδεις διαταραχές, καταθλιπτικά και μανιακά επεισόδια, τα οποία προβάλλονται λιγότερο ως καταστάσεις που απαιτούν προσεκτική μεταχείριση και περισσότερο ως μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα τους, που τους κάνουν, μάλιστα, να ξεχωρίζουν από το πλήθος.
Οι χαρακτήρες αυτοί που συναντώνται σε νεανικές κυρίως τηλεοπτικές παραγωγές, τις περισσότερες φορές συγκεντρώνουν τα στερεοτυπικά κι απλοϊκά μόνο συμπτώματα μιας ψυχικής διαταραχής, τα οποία, μάλιστα, δεν φαίνεται να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν. Αντίθετα, τα συμπτώματα αυτά εκθειάζονται σκηνοθετικά με τον πιο λάθος τρόπο, παρουσιάζονται ως ιδιότητες που καθιστούν έναν χαρακτήρα αγαπητό, “cool” και ενδιαφέροντα.
Τελικά, οι ήρωες που αντιμετωπίζουν μια διαταραχή ταυτίζονται με αυτή και νοηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου από αυτή την υπόστασή τους. Το “glorification” (ελλ. εκθειασμός) αυτό της ψυχικής ασθένειας στις μέρες μας θυμίζει τον τρόπο που παρουσιάζονταν στα μέσα λίγες δεκαετίες πριν, στα 90s, τα ζητήματα εξαρτήσεων από αλκοόλ και τοξικές ουσίες, καθώς και την απεικόνισή τους στη μικρή και μεγάλη οθόνη. Σε κάθε περίπτωση, η ρομαντικοποίηση που παρατηρείται σήμερα έχει σημαντική επίδραση τόσο στα άτομα που αντιμετωπίζουν ψυχικές διαταραχές όσο και στους υπολοίπους που παρακολουθούν ως εξωτερικοί παρατηρητές.
Για όσους βρίσκονται αντιμέτωποι με την κατάθλιψη κι άλλες ψυχικές ασθένειες, η ρομαντικοποίηση των τελευταίων, που ισοδυναμεί με τη λανθασμένη απεικόνισή τους, θέτει στο επίκεντρο το ζήτημα της ορθής αντιπροσώπευσης. Η ορατότητα των ψυχικών ασθενειών και η προβολή των ατόμων που τις βιώνουν είναι πολύ σημαντική, όταν όμως γίνεται σωστά. Η στερεοτυπική και υπεραπλουστευμένη παρουσίαση των ζητημάτων ψυχικής υγείας δημιουργεί ακόμα περισσότερη πίεση στα άτομα που, συγκρίνοντας το πώς οι ίδιοι διαχειρίζονται την κατάστασή τους, αισθάνονται ότι μειονεκτούν. Η λειτουργικότητα, που οι τηλεοπτικοί χαρακτήρες πάρα τα προβλήματά τους παρουσιάζουν, διαμορφώνει υψηλές απαιτήσεις, οι οποίες, όμως, είναι δύσκολο να εκπληρωθούν στην πραγματική ζωή.
Ταυτόχρονα, η δίχως εμβάθυνση υπερπροβολή των ψυχικών ασθενειών φαίνεται να μειώνει τη βαρύτητά τους στα ματιά του μέσου θεατή. Βαπτίζοντας, για παράδειγμα, «κατάθλιψη» ορισμένα επεισόδια θλίψης που ένας χαρακτήρας ανά περιόδους και χωρίς διάρκεια φαίνεται να περνά, δίνεται η εντύπωση σε έναν θεατή, που δεν έχει ειδικές γνώσεις ούτε βιωματική εμπειρία, ότι η κατάθλιψη είναι κάτι που μπορεί εύκολα να ξεπεραστεί. Αυτό, κατά συνέπεια, δημιουργεί έντονη επιφυλακτικότητα απέναντι στα άτομα που όντως βιώνουν ψυχικές ασθένειες, εμποδίζει τον περίγυρό τους να καταλάβει τη δυσκολία της συνθήκης και να προσφέρει βοήθεια και οδηγεί συχνά στην περιθωριοποίησή τους.
Ακόμα, όμως, και για τα άτομα που δεν έχουν διαγνωστεί με κάποια ψυχική ασθένεια, η ρομαντικοποίηση επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις. Αφενός, παρουσιάζοντας αγαπημένους χαρακτήρες ως cool, δημοφιλείς κι αρεστούς λόγω της ψυχικής τους ασθένειας, είναι πολύ πιθανόν νεότεροι, ειδικά φανς, να προσπαθήσουν να τους μοιάσουν, μιμούμενοι ακόμα και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. Δεν είναι, επίσης σπάνιο, άτομα που, παρ’ ότι δεν έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη, είναι πιο επιρρεπή σε καταθλιπτικά επεισόδια, να επηρεαστούν ανεπανόρθωτα.
Φυσικά, κάποιος που είναι ψυχικά υγιής δεν θα αποκτήσει κάποια διαταραχή απλώς και μόνο παρακολουθώντας κάποια σειρά, ωστόσο, για άτομα που ήδη έχουν τάση προς αυτή, η επίδραση τέτοιων ερεθισμάτων μπορεί να προβεί καθοριστική. Οπωσδήποτε, σε πολλές περιπτώσεις, η προβολή της ψυχικής ασθένειας ως ιδιότητας που προσδίδει χαρακτήρα και ενδιαφέρον σε ένα πρόσωπο μπορεί να λειτουργήσει αποθαρρυντικά για όσους σκέφτονται να αναζητήσουν βοήθεια, κλείνοντάς τους στον εαυτό τους.
Η ρομαντικοποίηση, επομένως, των ψυχικών ασθενειών ενώ γίνεται με την πρόφαση της εξάλειψης του στίγματος, φαίνεται, τελικά, να οδηγεί με τον ίδιο τρόπο στην καθιέρωση στερεοτύπων και στην απομόνωση. Καθώς, όμως, πρόκειται για μια τάση της εποχής με έντονη παρουσία, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η πραγματικότητα πίσω από την ωραιοποιημένη εικόνα της τηλεόρασης και του κινηματογράφου είναι συχνά πολύ πιο σκληρή κι επώδυνη.
Το ζητούμενο, φυσικά, είναι να αποδεχθούμε τον εαυτό μας όπως είναι, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι πρέπει να θέτουμε εμπόδια στην περαιτέρω προσωπική μας ανάπτυξη και να μην αναζητούμε βοήθεια, όταν την έχουμε ανάγκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Are You Romanticizing Bad Mental Health?, themeadowglade.com, διαθέσιμο εδώ
- Mental Illness: From Stigma To Glorification, edelweissbehavioralhealth.com, διαθέσιμο εδώ
- Depression and struggle are often romanticized – but what does that do to an artist’s wellbeing?. cbc.ca, διαθέσιμο εδώ
