Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αποτελεί τόσο για την Ευρώπη όσο και για την Ελλάδα μια φάση αναβρασμού και αναστατώσεων για όλους. Οι προσωπικές ιστορίες των απλών ανθρώπων σκιαγραφούν μια εποχή κρίσιμη και φωτίζουν πολλές φορές άγνωστες πτυχές των γεγονότων.
Σε αυτό το μήκος κύματος κινείται και το προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του δικηγόρου Στέφανου Σταύρου, Οικογενειακές Ιχνηλασίες, Θεσσαλονίκη, Κατοχή-Εμφύλιος, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Επίκεντρο. Μέσα από τις σελίδες του, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με πραγματικά γεγονότα, που έλαβαν χώρα κυρίως κατά την Κατοχή και στη συνέχεια στον Εμφύλιο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, από την οπτική τριών ανθρώπων, συγγενών του συγγραφέα. Αυτοί είναι ο πατέρας του Τζώρτζης Σταύρου, ο παππούς του, από την πλευρά της μητέρας του, Ιωάννης Βαφειάδης και ο Μανώλης Κονιόρδος, που ήταν ο νονός του. Εκτός, όμως, από τη δράση αυτών των βασικών προσώπων, στις αφηγήσεις εμπλέκονται και άλλοι άνθρωποι, μαζί με τις οικογένειές τους.
Το βιβλίο ξεκινά με μια χρήσιμη εξιστόρηση για την καταγωγή της οικογένειας Σταύρου, που ξεκίνησε από την Κρήτη και ύστερα από διάφορες εμπορικές δραστηριότητες και περιπλανήσεις έφτασε στη Θεσσαλονίκη. Η ίδια παρουσίαση γίνεται και για τις άλλες δύο οικογένειες, των Βαφειάδων και των Κονιόρδων, έτσι ώστε να γίνουν οι απαραίτητες «συστάσεις» στο κοινό για την πορεία και την εν γένει δράση τους.
Έπειτα, παρατίθενται οι ανιδιοτελείς ενέργειες του Ιωάννη Βαφειάδη για την απόκρυψη μιας εξαμελούς φιλικής οικογένειας Εβραίων από τα χέρια των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής, καθώς ο δρόμος προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής. Ο επιστήθιος φίλος τους θα καταφέρει μέσα από τις διασυνδέσεις του να τους στείλει με ασφάλεια στην Αθήνα, έως ότου τελειώσει ο εφιάλτης του πολέμου. Ο Βαφειάδης θα συλληφθεί από τους Γερμανούς, θα υποστεί βασανισμό, θα φυλακιστεί και με κατασκευασμένο κατηγορητήριο (το μόνο που ίσως είχε κάποια βάση ήταν η συμβολή του στην απόκρυψη Βρετανών στρατιωτών και Ελλήνων αντιστασιακών) θα καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά, για καλή του τύχη, η ποινή δε θα εκτελεστεί. Παρόμοια δράση είχε και ο Μανώλης Κονιόρδος, ο οποίος κατόρθωσε να σώσει μια πενταμελή εβραϊκή οικογένεια, στέλνοντάς την σε σπίτια αντιστασιακών Θεσσαλονικέων, για να βρουν καταφύγιο, μαζί με Βρετανούς στρατιώτες.
Ένα ακόμη συμβάν που εξετάζει ο συγγραφέας είναι η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τις κατοχικές δυνάμεις, στα τέλη Οκτωβρίου του 1944 και το πέρασμα της κυριαρχίας στις ομάδες του ΕΑΜ. Περιγράφονται οι τελευταίες στιγμές των Γερμανών στην πόλη και οι προσπάθειες για την αποφυγή των καταστροφών, καθώς, μεταξύ άλλων, στόχευαν να ανατινάξουν το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρισμού, παραλύοντας έτσι ολόκληρη την περιοχή. Η είσοδος των τμημάτων του ΕΑΜ στη Θεσσαλονίκη παραβίαζε τη Συνθήκη της Καζέρτας, που υπογράφηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1944 και έφερνε τους κατοίκους αντιμέτωπους με μια νέα ιστορική φάση.
Με αυτόν τον τρόπο, ξεκινά σταδιακά η εποχή του αδελφοκτόνου Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα κατά το 1946-1949. Για να γίνει κατανοητό το πλαίσιο αυτό, ο συγγραφέας παραθέτει ένα κεφάλαιο, στο οποίο εξηγούνται ορισμένα βασικά γεγονότα για την αρχή και την εξέλιξή του. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην προσωπικότητα του Νίκου Ζαχαριάδη, Γενικού Γραμματέα του Κ.Κ.Ε. την εποχή αυτή και στις επαφές που είχε με τους επικεφαλής των άλλων Κ.Κ. στα Βαλκάνια και τη Σοβιετική Ένωση, με τον Στάλιν και τον Τίτο να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε ήταν η απαγωγή σαράντα ενός μαθητών από την Αμερικανική Γεωργική Σχολή, οι οποίοι οδηγήθηκαν στα βουνά της Μακεδονίας για στρατολόγηση.
Αυτός ο αλληλοσπαραγμός των Ελλήνων, την ώρα που οι λαοί της υπόλοιπης Ευρώπης έβρισκαν σταδιακά τον βηματισμό τους, είχε ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση της ανάπτυξης της χώρας, αλλά για την ίδια την οικογένεια Σταύρου λίγο έλειψε να κοστίσει και ένα μέλος της. Ο λόγος για τον Τζώρτζη, που υπηρετούσε στον Ελληνικό Στρατό ως Ανθυπολοχαγός και κατά τη διάρκεια μιας συμπλοκής κινδύνεψε σε ένα πρώτο επίπεδο να χάσει τη ζωή του και στη συνέχεια το αριστερό του πόδι. Το τέλος της περιπέτειάς του, όμως, ήταν αίσιο, αν και του άφησε ένα είδος αναπηρίας.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε πως και τα τρία πρόσωπα της ιστορίας αυτής υστέρα από το τέλος του Εμφυλίου παρασημοφορήθηκαν από το ελληνικό κράτος, ενώ ο Βαφειάδης τιμήθηκε και από το Αμερικανικό Κράτος, καθώς υπηρέτησε ως προξενικός Γραμματέας στο Προξενείο των Η.Π.Α. στη Θεσσαλονίκη, συμβάλλοντας στην προστασία των αρχείων τους, και ο Κονιόρδος τιμήθηκε από το Ισραηλιτικό Παγκόσμιο Κέντρο για το Ολοκαύτωμα. Οι άνθρωποι αυτοί ποτέ δε διακήρυξαν την προσφορά τους και ενδεχομένως τα γεγονότα αυτά να μη γίνονταν ποτέ ευρέως γνωστά, εάν δε φώτιζε τις ιστορίες τους ο Στέφανος Σταύρου.
Κλείνοντας, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε πως οι ιστορικές πληροφορίες που υπάρχουν στο βιβλίο βασίζονται σε ειδικά πονήματα σχετικά με το εκάστοτε θέμα και στο τέλος παρατίθενται στις βιβλιογραφικές αναφορές, έτσι ώστε να προστρέξει σε αυτές οποίος το επιθυμεί. Το έργο αυτό, εκτός από τα προσωπικά βιώματα των μελών της οικογένειας του συγγραφέα, αποκαλύπτει, με μια προσεγμένη γλώσσα, στον φιλίστορα αναγνώστη πτυχές της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, είτε άγνωστες είτε λιγότερο γνωστές.
