Της Κατερίνας Σφυράκη,
Οι ρυθμοί της σύγχρονης πραγματικότητας αυξάνονται ολοένα και περισσότερο, τα τρέχοντα κοινωνικά πρότυπα αποδομούνται και επαναδομούνται συνεχώς και καθημερινά προσαρμοζόμαστε σε νέα δεδομένα ζωής. Το σύνολο όλων αυτών των στοιχείων μας επιτρέπει να κατανοήσουμε ότι οι συνθήκες αλλάζουν και μαζί τους οφείλουμε να αλλάξουμε κι εμείς, προκειμένου να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία συμπεριληπτική που δεν θα αποκλείει κανέναν λόγω της ιδιαιτερότητάς του, φαινόμενο που δυστυχώς συναντάται συχνά. Μία ομάδα ατόμων που βιώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση μέσα από ποικίλες εκφάνσεις είναι τα άτομα με αναπηρία.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2008), στην προσπάθεια να συμπεριλάβει νέα δεδομένα σχετικά με την «αναπηρία», την προσδιορίζει μέσα από τρεις παραμέτρους: Την μερική ή ολική έκπτωση στις σωματικές λειτουργίες, την μείωση της λειτουργικότητας σε καθημερινές δραστηριότητες και τον περιορισμό συμμετοχής σε κοινωνικές δραστηριότητες. Η δυσκολία λοιπόν στην κίνηση, ο περιορισμός στην αυτοεξυπηρέτηση αλλά και η μη δυνατότητα συμμετοχής σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες είναι κάποια μόνο από τα παραδείγματα που χαρακτηρίζουν την αναπηρία, χωρίς φυσικά να είναι απαραίτητη η ύπαρξη ή ο συνδυασμός των προαναφερθέντων στοιχείων, καθώς αυτά επισημαίνονται απλώς ενδεικτικά.
Η αναπηρία είναι ένα φαινόμενο που έχει εξεταστεί και συνεχίζει να εξετάζεται ποικιλοτρόπως από την ιατρική κοινότητα προκειμένου η επιστήμη και η τεχνογνωσία να συνεισφέρουν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων με αναπηρία. Αδιαμφισβήτητα, πραγματοποιούνται συνεχώς βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, γεγονός φυσικά ευχάριστο και ελπιδοφόρο. Ωστόσο, η αναπηρία δεν έχει απασχολήσει μονάχα τον ιατρικό επιστημονικό κλάδο αλλά την κοινωνία στο σύνολό της, καθώς τα άτομα με αναπηρία βιώνουν πολλές φορές την περιθωριοποίηση, την απαξίωση ή ακόμα και τον αποκλεισμό από την κοινωνική ζωή.
Στην διεθνή βιβλιογραφία ο όρος αναπηρία αποδίδεται ως “disability” και περιγράφει τους περιορισμούς τους οποίους το άτομο μπορεί να ξεπεράσει ή να αντισταθμίσει με την χρήση κάποιων μέσων. Στην καθομιλουμένη συναντάται και ο όρος “handicap” (μειονέκτημα), ο οποίος αντιπροσωπεύει μια πολύ συγκεκριμένη ιδεολογία: ‘Οτι η αναπηρία γίνεται μειονέκτημα όταν το φυσικό ή κοινωνικό περιβάλλον με το οποίο αλληλεπιδρά το άτομο, τον εμποδίζει σε ορισμένες πτυχές της ζωής του, γεγονός που μας επιτρέπει ήδη με μία πρώτη ματιά να κατανοήσουμε την κοινωνική διάσταση της αναπηρίας.
Από την μία πλευρά, για τα άτομα με αναπηρία, ο προσωπικός έλεγχος και η ανεξαρτησία έχουν ζωτική σημασία· είναι ο τρόπος διατήρησης της προσωπικής τους ταυτότητας και αξίας. Για τον λόγο αυτό, η κοινωνία οφείλει να δημιουργήσει κατάλληλα προσαρμοσμένες συνθήκες για τα άτομα με αναπηρία, με σκοπό τα άτομα αυτά να είναι έτοιμα να ζήσουν αυτόνομα. Εξάλλου, οι πρακτικές και τεχνολογικές εγκαταστάσεις που χρησιμεύουν στην προσαρμοσμένη χρήση των ήδη υπαρχόντων για τα άτομα με αναπηρία, θα διευκόλυναν και τα άτομα χωρίς αναπηρία. Από την άλλη πλευρά, τα άτομα με αναπηρία δεν αρνούνται την φυσική τους κατάσταση, ξέρουν όμως να βρίσκουν τρόπους για να την διαχειριστούν και να είναι οι ίδιοι καθοδηγητές στην ζωή τους. Δεν είναι λίγα τα άτομα που βρίσκουν μόνα τους λύσεις όταν υπάρχουν προβλήματα προσβασιμότητας και μεταφοράς, ενώ ταυτόχρονα καταπιάνονται με τα όνειρά τους, αφοσιώνονται σε αυτά και μεγαλουργούν, δημιουργώντας έτσι τα δικά τους success stories.
Μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού που δεν αντιμετωπίζει κάποια αναπηρία, φέρει στερεοτυπικές αντιλήψεις για τα άτομα με αναπηρία. Είναι ιδιαίτερα συχνή η πεποίθηση ότι τα άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να μιλήσουν για τον εαυτό τους ή να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους, τείνοντας έτσι να επιβάλλεται η βοήθεια σε περιπτώσεις που μπορεί να είναι ανεπιθύμητη.
Επομένως, τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, μπορούν να διαχωριστούν σε δύο επιμέρους κατηγορίες: Στα φυσικά εμπόδια (π.χ. αδυναμία μετακίνησης), που ξεπερνιούνται ευκολότερα, και στους εσωτερικευμένους κοινωνικούς φραγμούς. Όταν τα άτομα με αναπηρίες ξεκινούν σχέσεις με άτομα χωρίς ειδικές ανάγκες, οι προκλήσεις που συνδέονται με τη διαμόρφωση οποιασδήποτε νέας σχέσης είναι συχνά μεγαλύτερες. Για τα άτομα χωρίς ειδικές ανάγκες, αυτό μπορεί να οφείλεται σε έλλειψη εμπειρίας αλληλεπίδρασης με άτομα που έχουν προβλήματα, γεγονός που οδηγεί σε αβεβαιότητα σχετικά με το πώς να αλληλεπιδράσουν με ένα άτομο με αναπηρία. Μπορεί να είναι αβέβαιοι για το τι να πουν ή για το πώς να ενεργήσουν, να φοβούνται ότι θα πουν ή ότι θα κάνουν κάτι λάθος και τέλος, ότι θα βλάψουν τα συναισθήματα του ατόμου με αναπηρία. Οι ενέργειές τους μπορεί να είναι περιορισμένες, αυτο-ελεγχόμενες και άκαμπτες γιατί αισθάνονται άβολα και αβέβαια.
Τα άτομα με αναπηρία εύκολα αντιλαμβάνονται την αμηχανία των συνομιλητών τους. Ακόμα και όταν ένα άτομο προσπαθεί να «πει το σωστό» και θέλει να αποδεχτεί το άτομο με αναπηρία, ο μη λεκτικός τρόπος επικοινωνίας του μπορεί να επικοινωνεί απόρριψη και αποφυγή. Για παράδειγμα, άτομα με αναπηρίες έχουν παρατηρήσει ότι πολλοί μη ανάπηροι μπορεί να διατηρήσουν μεγαλύτερη φυσική απόσταση, να αποφύγουν την βλεμματική επαφή ή να διακόψουν γρήγορα την συνομιλία. Σε αυτήν την περίπτωση, η αναπηρία ενός ατόμου γίνεται ένα μειονέκτημα στο κοινωνικό περιβάλλον, καθώς μπορεί να μπλοκάρει την ανάπτυξη μιας σχέσης με ένα μη ανάπηρο άτομο, που θεωρεί την αλληλεπίδραση πολύ άβολη.
Η αντιμετώπιση μίας αναπηρίας, ανεξάρτητα από το αν αυτή προήλθε εκ γενετής ή προέκυψε κατά την διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, θα έπρεπε να είναι μία αποδεκτή μορφή ιδιαιτερότητας, χωρίς να αντιμετωπίζεται με οίκτο, χλευασμό και ως κάτι που ο καθένας από εμάς δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίζει. Μία σύγχρονη κοινωνία που σέβεται τους πολίτες που την απαρτίζουν οφείλει να φροντίζει για την κάλυψη όλων των αναγκών και των δικαιωμάτων των μελών της. Οφείλει να ανοίγει τον δρόμο της αποδοχής και της ενσωμάτωσης, της ίσης και δίκαιης μεταχείρισης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Social model of disability, scope.org.uk, Διαθέσιμο εδώ
- The Social Model of Disability: Dichotomy between Impairment and Disability, researchgate.net, Διαθέσιμο εδώ
- Intercultural Communication: A Reader, books.google.gr, Διαθέσιμο εδώ
