Της Σοφίας Τσαπαδά,
Αν κοιτάξουμε πίσω στο παρελθόν και στα μαθητικά μας χρόνια, πέρα από ξέγνοιαστες στιγμές με φίλους, θα έρθουν στη μνήμη μας ώρες μαθημάτων που φάνταζαν ατελείωτες ενώ κοιτούσαμε συνεχώς το ρολόι, άνθρωποι οι οποίοι, επειδή ήταν καθηγητές, θεωρούσαν πως είχαν το αλάθητο, και ένα μεγάλο γιατί όσον αφορά τη διδασκαλία ορισμένων μαθημάτων, που συνοδευόταν με το ερώτημα: «Πού θα μου χρειαστούν;». Σαφώς, η απάθεια και η τάση κάποιων μαθητών να κάνουν δύσκολη τη ζωή των διδασκόντων δεν μπορεί να δικαιολογηθεί, όμως πώς μπορούμε να κατηγορήσουμε τα παιδιά, επειδή ήθελαν να περνάνε όμορφα και αντ’ αυτού βρίσκονταν καθηλωμένα σε μία καρέκλα; Διότι, η αλήθεια είναι ότι τα παιδιά σήμερα περνάνε αρκετές ώρες έτσι. Το πρωί στο σχολείο και το απόγευμα στα φροντιστήρια. Σίγουρα, όλα αυτά έχουν καλό σκοπό ωστόσο, στερούν πολύτιμο παιδικό χρόνο, ο οποίος δυστυχώς δεν αναπληρώνεται.
Στον αντίποδα όλων των παραπάνω και κόντρα σε όλες τις επιβεβλημένες καταπιέσεις που ασκούνται στους μαθητές, υπάρχει ένα σχολείο διαφορετικό. Ένα σχολείο ανεξάρτητο και αντιαυταρχικό, το Summerhill το οποίο βρίσκεται στο Suffolk της Αγγλίας. Ιδρύθηκε το 1921 από τον συγγραφέα και εκπαιδευτή Alexander Satherland Neill. Το όνομά του σημαίνει «λόφος του καλοκαιριού» και το πήρε από ένα σπίτι που είχε ο ιδρυτής του σε μία λοφώδη κωμόπολη. Βασικός ιδεολογικός άξονας ήταν ότι το σχολείο πρέπει να είναι κατάλληλο για τα παιδιά και όχι τα παιδιά κατάλληλα για το σχολείο. Αντίθετα, λοιπόν, με όλα τα δασκαλοκεντρικά συστήματα εκπαίδευσης, ο Neill δίνει έμφαση στους νέους, τα «θέλω» και τις ανάγκες τους. Ο τρόπος λειτουργίας του, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ήταν από τα πρώτα μικτά σχολεία, προκαλούσαν κατά καιρούς διάφορα ερωτήματα και έτσι ο ιδρυτής του αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο για να λυθεί κάθε είδους απορία, το Talking of Summerhill.
Αυτό που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο σχολείο είναι η δημοκρατική του αυτοδιοίκηση. Κάθε εβδομάδα πραγματοποιούνται συνελεύσεις με την παρουσία των δασκάλων, του προσωπικού και όλων των μαθητών. Εκεί γίνονται προτάσεις, συζητιούνται τυχόν προβλήματα που προκύπτουν και αποφασίζεται η λύση τους. Όλοι ανεξαιρέτως έχουν το δικαίωμα μίας ψήφου, η οποία έχει μεγάλη σημασία, από όποιον και αν προέρχεται. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά είναι και νιώθουν ισότιμα και αισθάνονται πως εκτιμώνται οι μοναδικές προσωπικότητές τους. Οι συνελεύσεις, σε συνδυασμό με τους 230 νόμους, επιβεβαιώνουν την οργάνωση του σχολείου, καθώς, επίσης, είναι και μία απάντηση σε όσους του βάζουν την ετικέτα «άναρχο».
Άλλο ένα στοιχείο του Summerhill, είναι η προαιρετική παρακολούθηση των μαθημάτων. Οι ώρες διδασκαλίας πραγματοποιούνται κανονικά και όποια παιδιά επιθυμούν συμμετέχουν. Όποια πάλι δεν έχουν τέτοια διάθεση μπορούν να παίξουν στην αυλή ή να ασχοληθούν με ό,τι άλλο τους αρέσει, καθώς υπάρχει εργαστήριο καλών τεχνών, Χημείας, μηχανουργείο και ξυλουργείο. Επίσης, οι εξωσχολικές εργασίες δεν είναι υποχρεωτικές. Μάλιστα, ο Neill τις χαρακτηρίζει ως «εγκληματικές για την παιδική ζωή και ευτυχία» και συμπληρώνει ότι «οι μισητοί διαγωνισμοί στο τέλος, δεν σημαίνουν τίποτα, παρά μόνο δυστυχία και μίσος για την αληθινή μάθηση». Τέλος, άξιο αναφοράς, είναι πως στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα του σχολείου υπάρχει βραδιά χορού ή πρόβες για το ανέβασμα κάποιας θεατρικής παράστασης όπως επίσης και διάλεξη ψυχολογίας.
Το ερώτημα που ενδεχομένως δημιουργείται διαβάζοντας τα παραπάνω, είναι αν με τόσες ελευθερίες τα παιδιά επιλέγουν, τελικά, να παρακολουθήσουν ορισμένα έστω μαθήματα. Η απάντηση είναι ναι. Γιατί όταν είναι απαλλαγμένα από δεσμούς και «πρέπει», αποφασίζουν συνειδητά τι είναι αυτό που θέλουν να ασχοληθούν, το κάνουν με όρεξη και αγάπη και έτσι καταφέρνουν να δημιουργήσουν σπουδαία πράγματα.
Στο Summerhill δεν υπάρχουν ενδυματολογικοί κανόνες, ο χώρος δεν είναι πάντα τακτοποιημένος, τα παιδιά δεν βρίσκονται σε συνεχές άγχος μήπως τους ξεφύγει κάποια «άσχημη» κουβέντα και τιμωρηθούν, δεν αντιδρούν αρνητικά στην οποιαδήποτε διαφορετικότητα γιατί πολύ απλά δεν την αντιλαμβάνονται. Όλα αυτά φαντάζουν τουλάχιστον ευτελή. Νοιάζονται για την ελευθερία, τη διασκέδαση και την ομαλή λειτουργία του σχολείου τους και όχι για το χρώμα ή το θρήσκευμα των συμμαθητών τους. Ιδιαίτερα η θρησκεία δεν τους απασχολεί καθόλου, γιατί πολύ απλά το συγκεκριμένο κομμάτι απουσιάζει εντελώς από τη μάθησή τους.
Όταν ο A.S. Neill κλήθηκε να απαντήσει στο γιατί δεν διδάσκει για το Θεό απάντησε με ένα ιδιαίτερα εύστοχο ερώτημα: «Ποιόν Θεό εννοείς, αυτόν που κάνει αμάρτημα τον αυνανισμό ή αυτόν που δημιούργησε τον κόσμο;». Η αλήθεια είναι πως όταν τα θρησκευτικά διδάσκονται, γίνεται για να μάθουν στα παιδιά ποιες πράξεις ή σκέψεις είναι «αμαρτωλές» και πρέπει να τις αποφεύγουν με αποτέλεσμα να τους δημιουργούν τύψεις. Οι ενήλικες επιβάλλουν στους νέους τρόπους ζωής με βάση τις διδαχές κάποιου που ούτε οι ίδιοι έχουν αντικρίσει ποτέ τους. Αμαρτία δεν είναι, άραγε, να μεταφέρουμε δικές μας ανησυχίες στα μικρά παιδιά προκαλώντας τους ενοχές; Άλλωστε, ποιος τελικά είναι κατάλληλος και «αναμάρτητος» ώστε να διδάξει κάτι τέτοιο;
Όλα αυτά με κάνουν να αναρωτιέμαι πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν τα σχολεία της ελληνικής κοινωνίας λειτουργούσαν έστω και στο ελάχιστο με αυτούς τους τρόπους. Αν έδιναν βάση σε ουσιώδη ζητήματα και όχι στο να καταγράφουν απλά απουσίες. Αν οι δάσκαλοι δεν απαιτούσαν τον σεβασμό, αλλά προσπαθούσαν να τον κερδίσουν. Μήπως ο λόγος που το χιούμορ αποφεύγεται μέσα στις αίθουσες είναι ένας πιθανός φόβος ισοπέδωσης αυτού του σεβασμού; Δεν θα ήταν προτιμότερο, άραγε, να δίνονται τα σωστά ερεθίσματα στους μαθητές με σκοπό να ενδιαφερθούν πραγματικά για τις ώρες διδασκαλίας και όχι να τους επιβάλλεται μία ύλη που απλά πρέπει «να βγει»;
Όπως μας δείχνει και το Summerhill, ένα σχολείο που έχει στο κέντρο του τον μαθητή και τις ανάγκες του, πέρα από όλα τα θετικά που μπορεί να προσφέρει, είναι μάλλον και επικίνδυνο για την κοινωνία, όπως δείχνουν οι πολλαπλές επιθεωρήσεις για συνέτιση και το δικαστήριο που πραγματοποιήθηκε το 2000 για το κλείσιμό του, με την κατάρρευση, όμως, όλων των ισχυρισμών της κυβέρνησης και την πανηγυρική νίκη του.
Κλείνοντας, θα ήθελα να παραθέσω μία φράση του Alexander Satherland Neill για τους διαγωνισμούς: «Ο θεσμός των διαγωνισμών υπάρχει και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για να τον αλλάξουμε. Ο θεσμός αυτός ελέγχει τη νεολαία. Άγαμοι ιερείς αποφασίζουν αν θα χρησιμοποιηθεί το χάπι και ακαδημαϊκοί καθηγητές και υφηγητές, που συχνά δεν γνωρίζουν απολύτως τίποτα για τη φύση των παιδιών, ελέγχουν τα παιδιά μας».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το Summerhill χθες και σήμερα, 3gym-kerats.att.sch.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σάμερχιλ, το σχολείο της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Summerhill school and the do-as-yer-like-kids, kostasvakouftsis.blogspot.com, διαθέσιμο εδώ
- Summerhill: Το σχολείο όπου τα μαθήματα δεν είναι ποτέ υποχρεωτικά και σχεδόν για όλα αποφασίζουν οι ίδιοι οι μαθητές, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Summerhill: η παιδαγωγική θεωρία ενός διαφορετικού σχολείου, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Talking of Summerhill, by A.S. Neil
- Summerhill Film Greek Subtitles May 2020, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
