Της Ευαγγελίας Κουκουμτζή,
Ως διαζύγιο ορίζεται η ex nunc (για το μέλλον) λύση του γάμου (πολιτικού ή θρησκευτικού), που επέρχεται είτε με την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης, είτε μετά από συμφωνία των συζύγων, με βάση την ΑΚ 1438. Μάλιστα, σύμφωνα με τις ΑΚ 1383 παρ. 2 και ΑΚ 1384 η λύση του γάμου με διαζύγιο λαμβάνει χώρα ενόσω βρίσκονται και οι δύο σύζυγοι εν ζωή, καθώς ο θάνατος του ενός –ούτως ή άλλως– έχει ως απόρροια τη λύση του γάμου, η οποία, σε κάθε περίπτωση, επέρχεται αυτοδικαίως.
Με τη λύση του γάμου με διαζύγιο, ύστερα από την έκδοση αμετάκλητης δικαστικής απόφασης και υπό τους όρους της ΑΚ 1442, πηγάζει υποχρέωση του ενός συζύγου να διατρέφει τον άλλον, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόσωπο του συζύγου και, έτσι, συνιστά αυστηρά προσωποπαγή αξίωση ενοχικής φύσεως. Είναι σημαντικό να επισημανθεί, ότι έως ότου εκδοθεί η αμετάκλητη δικαστική απόφαση, ενδέχεται να υπάρξει αξίωση διατροφής του ενός συζύγου με βάση τις ΑΚ 1391 και ΑΚ 1392 που αφορούν την διακοπή της συμβίωσης.
Δικαιολογητικό λόγο θεμελίωσης της αξίωσης αυτής αποτελεί η κοινή συμβίωση που ήταν ακριβώς αυτό που ένωνε στο παρελθόν τους συζύγους, έτσι λειτουργεί ως «σωτήρια λέμβος» υπέρ του «αδύναμου» οικονομικά συζύγου που δε δύναται να ανταπεξέλθει μόνος του στις οικονομικές του υποχρεώσεις.
Ειδικότερα, η ΑΚ 1442 ορίζει ότι: «Εφόσον ο ένας από τους πρώην συζύγους δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη διατροφή του από τα εισοδήματά του ή από την περιουσία του, δικαιούται να ζητήσει διατροφή από τον άλλον: 1. Αν κατά την έκδοση του διαζυγίου ή κατά το τέλος των χρονικών περιόδων που προβλέπονται στις επόμενες περιπτώσεις βρίσκεται σε ηλικία ή σε κατάσταση υγείας που δεν επιτρέπει να αναγκαστεί να αρχίσει ή να συνεχίσει την άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος, ώστε να εξασφαλίζει από αυτό τη διατροφή του. 2. Αν έχει την επιμέλεια ανήλικου τέκνου και γι’ αυτό τον λόγο εμποδίζεται στην άσκηση κατάλληλου επαγγέλματος. 3. Αν δε βρίσκει σταθερή κατάλληλη εργασία ή χρειάζεται κάποια επαγγελματική εκπαίδευση, και στις δύο όμως περιπτώσεις για ένα διάστημα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα τρία χρόνια από την έκδοση του διαζυγίου. 4. Σε κάθε άλλη περίπτωση, όπου η επιδίκαση διατροφής κατά την έκδοση του διαζυγίου επιβάλλεται από λόγους επιείκειας».
Για τη δημιουργία της αξίωσης διατροφής, απαραίτητες καθίστανται οι προϋποθέσεις της απορίας του δικαιούχου συζύγου και της ευπορίας του υπόχρεου συζύγου. Πιο συγκεκριμένα, η έννοια της απορίας συνίσταται, ακριβώς, στην αδυναμία του συζύγου εξασφάλισης της διατροφής του από τα εισοδήματά του ή από την περιουσία του εν γένει, όπως αναφέρει και η παραπάνω διάταξη. Από την άλλη, η ευπορία του συζύγου έγκειται –όχι απαραίτητα στην ύπαρξη υπέρμετρου πλούτου– αλλά περισσότερο στην ευχέρεια του υπόχρεου συζύγου με άξονα τόσο τις βιοτικές του ανάγκες και όσο και το οικονομικό του υπόβαθρο, να διατρέφει τον εαυτό του καθώς και τον πρώην σύζυγό του.
Πέρα από τη συνδρομή των παραπάνω προϋποθέσεων, απαιτείται να συντρέχει και κάποια από τις ειδικές προϋποθέσεις της ΑΚ 1442 στο πρόσωπο του άπορου πρώην συζύγου δηλαδή α) η φυσική αδυναμία εύρεσης ή συνέχισης εργασίας που οφείλεται σε αντικειμενικά αίτια π.χ. η ηλικία του δικαιούχου και όχι σε υποκειμενικά π.χ. ο χαρακτήρας του δικαιούχου να συμμορφωθεί προς το εργασιακό περιβάλλον, β) η επιμέλεια ανήλικου τέκνου που πρέπει να συνδέεται με σχέση αιτίας-αιτιατού με την έλλειψη δυνατότητας άσκησης επαγγέλματος, γ) οι επαγγελματικές δυσχέρειες αναφορικά με την σταθερότητα της εργασίας ή την επαγγελματική κατάρτιση π.χ. το αυξημένο ποσοστό ανεργίας, δ) οι λόγοι επιείκειας που επέρχονται π.χ. με την επέλευση απρόβλεπτων περιστατικών, όπως η κατάρρευση της οικίας λόγω σεισμού ή πλημμύρας.
Υπάρχει, ωστόσο, το ενδεχόμενο ο πρώην σύζυγος να έχει εν μέρει τη δυνατότητα να διατρέφει τον εαυτό του. Τί γίνεται σε τέτοια περίπτωση; Ο υπόχρεος σύζυγος έχει μερική αξίωση διατροφής προς τον άλλον, συνεπώς πρόκειται για τη λεγόμενη συμπληρωματική διατροφή που καλύπτει το υπόλοιπο μέρος το οποίο ο άπορος σύζυγος δε δύναται να καλύψει με τα εισοδήματά του και την περιουσία του. Αυτό προκύπτει από τη λέξη «εφόσον…» που αναφέρει η ΑΚ 1442, καθιστώντας αντιληπτό ότι υποχρέωση διατροφής υπάρχει μόνο για το μέρος που υφίσταται αδυναμία και για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Σε σχέση με το ύψος της οφειλόμενης διατροφής, αυτό υπολογίζεται βάσει του μέτρου της διατροφής. Αναλυτικότερα, τα κριτήρια υπολογισμού καθορίζονται από τις ΑΚ 1443 εδ. α’ και ΑΚ 1493 εδ. α’, οι οποίες, όμως, συνιστούν διατάξεις ενδοτικού δικαίου. Αυτό σημαίνει ότι τα μέρη μπορούν π.χ. αναθέσουν τον καθορισμό του ποσού αυτού σε τρίτο πρόσωπο και να αποφασίσουν την αναπροσαρμογή αυτού σε μεταγενέστερο χρόνο (ΑΚ 371 εδ. α’).
Κατά την ΑΚ 1493 εδ. α’ «Το μέτρο διατροφής προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες του δικαιούχου, όπως αυτές προκύπτουν από τις συνθήκες της ζωής του (ανάλογη διατροφή).»
Οι ανάγκες του δικαιούχου συνίστανται στον τρόπο διαβίωσης, στην ηλικία, στην κατάσταση της υγείας, στον τόπο κατοικίας του, κλπ. Και μάλιστα, η μεταγαμιαία διατροφή πρέπει να εξασφαλίζει ένα επίπεδο ζωής αντίστοιχο με εκείνο που υπήρχε κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης, που περιλαμβάνει τόσο τα έξοδα για τη διαβίωσή του όσο και για την ψυχαγωγία του. Σύμφωνα με την ΑΚ 1443 εδ. β΄ και εδ. γ’, η διατροφή –ως χρηματική παροχή– προκαταβάλλεται σε χρήμα κάθε μήνα εφάπαξ αν οι πρώην σύζυγοι συμφωνούν σε αυτό εγγράφως ή, κατόπιν απόφασης του δικαστηρίου, εάν συντρέχουν ιδιαίτεροι λόγοι. Τέτοιο λόγο θα μπορούσε να αποτελεί π.χ. η τέλεση νέου γάμου από τον υπόχρεο σύζυγο. Επιπροσθέτως, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι υπόχρεος διατροφής είναι σε κάθε περίπτωση μόνο ο άλλος σύζυγος και όχι και οι συγγενείς του (ανιόντες ή κατιόντες) βάσει της ΑΚ 1491.
Τέλος, η αξίωση διατροφής είναι δυνατό να αποκλειστεί ή ακόμα και να περιοριστεί στις κάτωθι περιπτώσεις: α) παραίτηση του δικαιούχου από το δικαίωμα διατροφής β) συνδρομή σπουδαίων λόγων, οι οποίοι κρίνονται ως τέτοιοι από το δικαστήριο για να δικαιολογήσει τον περιορισμό ή τον αποκλεισμό της διατροφής π.χ. εξύβριση των γονέων του άλλου συζύγου γ) μικρή διάρκεια γάμου δ) υπαιτιότητα δικαιούχου ε) εκούσια απορία (ΑΚ 1444).
Ενώ μπορεί να παύσει, εάν συντρέχουν οι παρακάτω λόγοι: α) τέλεση νέου γάμου του δικαιούχου, ακόμη κι αν είναι άκυρος, αλλά όχι ανυπόστατος, β) ελεύθερη ένωση του δικαιούχου με άλλο πρόσωπο ετερόφυλο, γ) θάνατος δικαιούχου ή υπόχρεου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου Β’ Έκδοση Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα – Θεσσαλονίκη
