Του Θανάση Κουκόπουλου,
“O Roma o morte!”, δηλαδή «Ρώμη ή θάνατος!». Αυτά ήταν τα λόγια του στρατιωτικού ηγέτη της ιταλικής παλιγγενεσίας (Risorgimento) -ή αλλιώς ενοποίησης των ιταλικών κρατιδίων-, Giuseppe Garibaldi, όταν, μετά από την ανακήρυξη του νέου έθνους-κράτους της Ιταλίας, γύρω στα 1860, είχε απομείνει μόνο η Ρώμη και το παπικό κράτος. Τελικά, το 1870 τα βασιλικά στρατεύματα κατάφεραν να εισέλθουν στην «αιώνια πόλη» και με αυτό τον τρόπο η πολιτική ενοποίηση της ιταλικής χερσονήσου ολοκληρώθηκε. Σημείο αναφοράς αυτής της ενοποίησης αποτελεί η Πιάτσα Βενέτσια (Piazza Venezia=Πλατεία της Βενετίας) και το Μνημείο του Βίκτωρος Εμμανουήλ Β΄.
Μετά την κατάληψη της Ρώμης, προέκυψε η ανάγκη κατασκευής ενός μνημείου-συμβόλου του ενιαίου κράτους, το οποίο θα προέβαλε τη δόξα και το μεγαλείο του έθνους με σαφή αναφορά στο αρχαίο παρελθόν και όχι μόνο. Η επιλογή της τοποθεσίας δεν ήταν διόλου τυχαία. Πρόκειται για τη βόρεια πλαγιά του λόφου του Καπιτωλίου, συνδετικό σημείο μεταξύ του Forum Romanum, της κεντρικής αγοράς της αρχαίας Ρώμης, και του διοικητικού κέντρου της, δηλαδή του ίδιου του λόφου του Καπιτωλίου. Ο βόρειος άξονας (Via del Corso) κατέληγε στην Piazza del Popolo, όπου βρισκόταν η παλαιά πύλη, από την οποία ξεκινούσε ο δρόμος που οδηγούσε προς τη βόρεια Ιταλία. Έτσι, η «καρδιά» της πόλης του Ρωμύλου και του Ρέμου κατέστη και το συμβολικό-ιδεολογικό κέντρο του νεοσύστατου κράτους.
Έπειτα από έναν αποτυχημένο διαγωνισμό την ανέγερση του μνημείου, ανέλαβε ο Ιταλός αρχιτέκτονας Giuseppe Sacconi και οι εργασίες ξεκίνησαν την άνοιξη του 1885. Εγκαινιάστηκε επισήμως το 1911, ωστόσο η φιλοτέχνηση του γλυπτού του διακόσμου συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια. Παράλληλα, το μέγεθος της Πιάτσα Βενέτσια, η οποία κατά την προγενέστερη περίοδο δεν ήταν τίποτα άλλο, παρά ένα μικρό άνοιγμα μπροστά από το ομώνυμο παλάτι στα βορειοδυτικά του εθνικού μνημείου, αυξήθηκε σημαντικά.
Από μορφολογικής άποψης, μιλάμε για ένα σύνθετο αρχιτεκτόνημα, το οποίο αρθρώνεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο οδηγεί ένας μεγάλος αριθμός κλιμάκων. Σε αυτό βρίσκεται το Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη (γνωστό στα ιταλικά και ως “Altare della Patria”, δηλαδή «Βωμός της Πατρίδας») και ακριβώς από πάνω, σε φόντο από χρυσές ψηφίδες, το άγαλμα της θεάς Ρώμης (Dea Roma), το μορφολογικό πρότυπο του οποίου ολοφάνερα είναι το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, δηλαδή το λατρευτικό άγαλμα του Παρθενώνα. Η Ρώμη πλαισιώνεται από ανάγλυφα με διάφορες αλληγορικές μορφές. Στη βάση του μνημείου βρίσκονται δύο κρήνες με τις προσωποποιήσεις της Αδριατικής και της Τυρρηνικής θάλασσας, από τις οποίες βρέχεται από τα ανατολικά και τα δυτικά αντίστοιχα η ιταλική χερσόνησος.
Στο αμέσως επόμενο επίπεδο στέκει επιβλητικά ο μπρούτζινος έφιππος ανδριάντας του πρώτου βασιλιά της ενοποιημένης Ιταλίας, Βίκτωρος Εμμανουήλ Β΄, από τον οποίο έχει λάβει και την ονομασία του το μνημείο. Μάλιστα, οι Ιταλοί το αποκαλούν συχνά ως “Il Vittoriano”. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι στο σημείο αυτό διακρίνεται και μία μεσαιωνική «πινελιά». Συγκεκριμένα, στη βάση του ανδριάντα εικονίζονται ανάγλυφες προσωποποιήσεις ιταλικών πόλεων με μεσαιωνικές ενδυμασίες.
Τέλος, στο τρίτο επίπεδο έχει διαμορφωθεί στοά με εξαιρετικά καλαίσθητα ψηφιδωτά. Στους πεσσίσκους (=τετράγωνα κολονάκια) της άνω ζωφόρου εικονίζονται με αρχαίες ενδυμασίες (ρωμαϊκές τηβέννους) οι προσωποποιήσεις των δεκαέξι περιοχών της Ιταλίας. Έτσι, αρχαιότητα, μεσαίωνας και σύγχρονη εποχή συνυφαίνονται σε ένα ενιαίο αφήγημα. Στα επιστύλια των πτερυγίων της στοάς διακρίνονται οι λατινικές επιγραφές “PATRIAE UNITATI” (=«ΣΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ») και “CIVIUM LIBERTATI” (=«ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ»), ενώ στο εσωτερικό του κτιρίου στεγάζεται μουσείο αφιερωμένο στο Risorgimento.
Το μνημείο, παρόλο που δεσπόζει εντυπωσιακά στην πλατεία, έχει δυστυχώς κατηγορηθεί ότι τάχα «αποπνέει μία αίσθηση κακογουστιάς» και έχει χαρακτηριστεί ως «γαμήλια τούρτα» ή «γραφομηχανή» από τα αμερικανικά στρατεύματα, που απελευθέρωσαν την πόλη κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ωστόσο, το μνημείο του Βίκτωρος Εμμανουήλ δεν είναι το μοναδικό που μπορεί κανείς να δει στην πλατεία. Δεν θα πρέπει να παραλειφθεί μια επίσκεψη στο ναό της Santa Maria in Aracoeli ακριβώς από πίσω (όσο αμέτρητα κι αν είναι τα σκαλοπάτια που οδηγούν σε αυτόν…), καθώς συνδέεται με την πατρίδα μας. Συγκεκριμένα, στην οροφή του απαντώνται ανάγλυφες σκηνές με θέματα από τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), στην οποία οι ευρωπαϊκές χριστιανικές δυνάμεις κατήγαγαν σπουδαία νίκη έναντι των οθωμανικών. Επιπλέον, στο παρεκκλήσιο Bufalini υπάρχουν πανέμορφες τοιχογραφίες, έργα του αναγεννησιακού ζωγράφου Bernardino di Betto, γνωστού και ως Pinturicchio (περ. 1454-1513).
Αξιόλογη θα ήταν και μια επίσκεψη στο παρακείμενο Palazzo Venezia, όπου εκτίθενται διάφοροι καλλιτεχνικοί θησαυροί, αλλά και οπλισμοί, ενώ διοργανώνονται και διάφορες εκθέσεις. Κτίστηκε το 1455 και διετέλεσε για μια περίοδο παπική κατοικία. Το 1564 παραχωρήθηκε στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, η οποία το αξιοποίησε ως πρεσβεία της στη Ρώμη (εξ ου και η ονομασία του παλατιού και της πλατείας).
Τέλος, όμορφη εμπειρία θα ήταν και η είσοδος στο ναό του Αγίου Μάρκου, όπου πέρα από τον μπαρόκ διάκοσμο, ο Έλληνας ταξιδιώτης μπορεί να απολαύσει τα πολύ αξιόλογα βυζαντινά ψηφιδωτά του ιερού, που απεικονίζουν τον ανακαινιστή του ναού, πάπα Γρηγόριο Δ΄ (827-844), με τον Άγιο Μάρκο τον Ευαγγελιστή, τον άγιο Φηλικίσσιμο, τον Χριστό, τον Άγιο Μάρκο πάλι, αλλά ως Πάπα και Πατριάρχη Αλεξανδρείας, τον Άγιο Αγαπητό, συναθλητή του Αγίου Φηλικισσίμου, και την Αγία Αγνή (στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας). Στην κάτω ζώνη εικονίζεται ο Αμνός του Θεού (συμβολισμός του Χριστού), στον οποίο στρέφονται άλλοι δώδεκα αμνοί, έξι εκατέρωθεν (συμβολισμός των δώδεκα Αποστόλων). Στο μέτωπο της αψίδας εικονίζονται στα άκρα οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, ενώ σε μετάλλια ο Χριστός στο κέντρο με τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών να τον περιβάλλουν. Αξίζει ο επισκέπτης να κινηθεί μπροστά από τα ψηφιδωτά, παρατηρώντας ταυτόχρονα την εναλλαγή των λάμψεων των ψηφίδων, ώστε να νιώσει το πραγματικό μεγαλείο της βυζαντινής τέχνης.
Η Πιάτσα Βενέτσια με όλον αυτόν τον ιστορικό, θρησκευτικό, καλλιτεχνικό και πολιτισμικό πλούτο δεν μπορεί παρά να συμπεριλαμβάνεται δίχως δεύτερη σκέψη στη λίστα των επισκεπτών της «αιώνιας πόλης». Γιατί τελικά όλοι οι δρόμοι… οδηγούν στο κέντρο της Ρώμης!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- romeingreek.eu, διαθέσιμο εδώ
- museopalazzovenezia.beniculturali.it, διαθέσιμο εδώ
- Atkinson D. και Cosgrove D., «Urban Rhetoric and Embodied Identities: City, Nation, and Empire at the Vittorio
Emanuele II Monument in Rome, 1870-1945», Annals of the Association of American Geographers 88/1 (1998), 28-49. διαθέσιμο εδώ - Bolgia Cl., «The Mosaics of Gregory IV at S. Marco, Rome: Papal Response to Venice, Byzantium, and
the Carolingians», Speculum 81/1 (2006), 1-34. διαθέσιμο εδώ - La Malfa Cl., «Dating Pinturicchio’s Roman Frescoes and the Creation of a New All’Antica Style», Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 70 (2007), 119-141. διαθέσιμο εδώ
- McDonald F., Ronan M., Streiffert A., Οδηγοί του Κόσμου: Ρώμη, μτφρ. Ασιατίδου Κ., Αθήνα 2009.
