Της Δανάης Λυπιρίδη,
Σπάνιες γαίες ονομάζεται μια ομάδα 17 μετάλλων (λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδήμιο, νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, ευρώπιο, γαδολίνιο, τέρβιο, δυσπρόσιο, όλμιο, έρβιο, θούλιο, υττέρβιο και λουτήσιο), τα οποία βρίσκονται σε ορυκτή μορφή στον φλοιό της γης. Εντούτοις, ενώ εντοπίζονται κοιτάσματα σπάνιων γαιών στο υπέδαφος πολλών χωρών, είναι σπάνιο να ανιχνευτούν σε συγκεντρώσεις αρκετά υψηλές, ώστε να δικαιολογείται η εξόρυξή τους με οικονομικό αλλά και περιβαλλοντικά ασφαλή τρόπο. Η ζήτησή τους έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς αποτελούν βασικά στοιχεία για την κατασκευή προϊόντων υψηλής και «πράσινης» τεχνολογίας (κινητά τηλέφωνα, τηλεοράσεις επίπεδης οθόνης, μνήμες υπολογιστών, τουρμπίνες αεροπλάνων, μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ανεμογεννήτριες κ.α.). Επιπλέον, οι σπάνιες γαίες συνιστούν βασικά στοιχεία για την παραγωγή προηγμένων στρατιωτικών οπλικών συστημάτων (γυαλιά νυχτερινής όρασης, ανιχνευτές εμβέλειας λέιζερ κ.α.). Επομένως, η διασφάλιση του σταθερού εφοδιασμού αυτών των ορυκτών πόρων είναι καίριας σημασίας για την εθνική ασφάλεια και για την οικονομική βιωσιμότητα πολλών ανεπτυγμένων βιομηχανικά χωρών.
Ωστόσο, η βιώσιμη εκμετάλλευση σπάνιων γαιών περιορίζεται σε ορισμένες χώρες σε όλο τον κόσμο και οι νεοεισερχόμενοι σε αυτήν την αγορά δύνανται να αντιμετωπίσουν σοβαρές δυσκολίες. Λόγω της τεχνικής και περιβαλλοντικής πολυπλοκότητας, σε συνδυασμό με το σημαντικό οικονομικό κόστος της εξόρυξης, χρειάζονται χρόνια για να γίνουν κερδοφόρες οι εξορυκτικές δραστηριότητες σπάνιων γαιών. Επιπρόσθετα, οποιαδήποτε νέα επιχείρηση που εισέρχεται σε αυτήν την αγορά αντιμετωπίζει σκληρό ανταγωνισμό από παγκοσμίως καθιερωμένες κινεζικές επιχειρήσεις, οι οποίες ασκούν μεγάλη επιρροή στις παγκόσμιες τιμές και αλυσίδες εφοδιασμού των σπάνιων γαιών.
Τη δεκαετία του 1990, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κατείχαν το παγκόσμιο μονοπώλιο στην παραγωγή σπανίων γαιών, ενώ κάλυπταν παράλληλα τις ανάγκες τους σε σπάνιες γαίες από την εγχώρια παραγωγή. Ωστόσο, η υπερκάλυψη της αγοράς αργότερα από τη φθηνή κινεζική παραγωγή και η θέσπιση πιο αυστηρών περιβαλλοντικών κανονισμών περιόρισαν τις Αμερικανικές βιομηχανίες. Έτσι, η Κίνα ανέλαβε την μονοπωλιακή θέση των Η.Π.Α. και, το έτος 2020, προμήθευε το 57,6% των σπανίων γαιών παγκοσμίως, ελέγχοντας τόσο τις εξορυκτικές όσο και τις μεταποιητικές εργασίες. Επιπλέον, η Κίνα αύξησε τους δασμούς στις εξαγωγές σπανίων γαιών, έχοντας ως αποτέλεσμα σημαντικές αυξήσεις των παγκόσμιων τιμών.
Με το ξεκίνημα της εμπορικής αντιπαράθεσης το 2018, μεταξύ των Η.Π.Α. και της Κίνας, αναδείχθηκε η μεγάλη εξάρτηση των Αμερικανών από την Κίνα αναφορικά με τις σπάνιες γαίες, καθώς είναι αναγκαίες για την κατασκευή προϊόντων (στρατιωτικών ή μη) υψηλής τεχνολογίας και η ζήτηση τους αυξάνεται εκθετικά με την πάροδο του χρόνου. H Κίνα φαίνεται να εργαλειοποιεί την πώληση σπάνιων γαιών στις Η.Π.Α., ασκώντας γεωοικονομική πίεση στην χώρα, λόγω της αμερικανικής πολιτικής στήριξης και πώλησης πυραύλων στην Ταϊβάν το 2020. Επομένως, σε μια προσπάθεια να μετριάσουν την εξάρτηση τους από την Κίνα, οι Η.Π.Α. αναζητούν πλέον ενεργά νέους προμηθευτές σπάνιων γαιών.
Πέραν της Βόρειας Αμερικής, της Αυστραλίας και της Γροιλανδίας, ορισμένες χώρες της Νότιας και Ανατολικής Αφρικής (η Ναμίμπια, η Νότια Αφρική, η Κένυα, η Μαδαγασκάρη, το Μαλάουι, η Μοζαμβίκη, η Τανζανία, η Ζάμπια και το Μπουρούντι) είναι γνωστό ότι διαθέτουν μεγάλη συγκέντρωση κοιτασμάτων σπάνιων γαιών υψηλής ποιότητας. Αρκετά εξορυκτικά έργα, στα οποία συμμετέχουν πολυεθνικές εταιρείες, βρίσκονται σε πρώιμα στάδια υλοποίησης στις χώρες αυτές. Για παράδειγμα, οι Η.Π.Α. σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν τους πόρους της καναδικής εταιρίας Mkango, η οποία έχει την έδρα της στο Μαλάουι και διαχειρίζεται το ορυχείο Songwe Hill, για να διαφοροποιήσουν τις πηγές προμήθειας σπάνιων γαιών. Επιπλέον, το έργο Gakara, το οποίο διαχειρίζεται η εταιρεία Rainbow Rare Earth στο δυτικό Μπουρούντι, δύναται να προσελκύσει το ενδιαφέρον των Αμερικανών επενδυτών. Η εταιρεία ξεκίνησε την εμπορική παραγωγή στα τέλη του 2017 και στοχεύει σε ετήσια παραγωγή 6.000 τόνων ετησίως.
Ωστόσο, οι οικονομικές εξελίξεις στην Αφρική ενδέχεται να απειλήσουν τις συνεχιζόμενες προσπάθειες των Η.Π.Α. και των συμμάχων τους, ως προς την διαφοροποίηση των πηγών προμήθειας σπάνιων γαιών πέραν της Κίνας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, κατά την τελευταία πενταετία, οι προαναφερθείσες αφρικανικές χώρες έχουν συσσωρεύσει μη βιώσιμα ποσά διεθνούς χρέους και τώρα διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να μην είναι σε θέση να το αποπληρώσουν. Αυτές οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες παρέχουν μια μοναδική ευκαιρία στην Κίνα να ασκήσει την οικονομική της επιρροή και να εδραιώσει την πρόσβασή της στους ορυκτούς πόρους της Αφρικής. Λόγω του μικρού μεγέθους των εγχώριων αγορών τους και της περιορισμένης δημοσιονομικής βάσης τους, οι περισσότερες αφρικανικές χώρες αναγκάζονται να καταφύγουν σε διεθνείς πηγές χρηματοδότησης για σημαντικό μέρος των δραστηριοτήτων τους και των επενδύσεών τους σε υποδομές. Πολλές αφρικανικές κυβερνήσεις έχουν συσσωρεύσει επίπεδα χρέους σε σημείο που δεν είναι πλέον σε θέση να πληρώσουν τόκους ή να εκπληρώσουν το συμφωνηθέν χρονοδιάγραμμα αποπληρωμής.
Στο παρελθόν, μεγάλο μέρος του χρέους επιμερίζονταν πολυμερείς οργανισμοί, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ή οι διμερείς πιστωτές. Εντούτοις, με την πάροδο των ετών, ένα σημαντικό μερίδιο του αφρικανικού χρέους ανήκει πλέον σε ιδιωτικές τράπεζες και ομολογιούχους. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Κίνα έχει γίνει ο μεγαλύτερος πιστωτής στην Αφρική. Αυτό συνέβη εν μέρει επειδή οι δανειοδοτικές πρακτικές της Κίνας δίνουν πολύ λιγότερη έμφαση στη χρηστή διακυβέρνηση. Εκτιμάται ότι το 2018, σχεδόν το 20% του δημόσιου χρέους της Αφρικής είχε ως πιστωτή την Κίνα με τη μορφή δανείων με ευνοϊκούς όρους, παροχή πιστωτικών διευκολύνσεων και χρηματοδότηση της ανάπτυξης. Επομένως, είναι πιθανό η Κίνα να χρησιμοποιήσει την οικονομική της μόχλευση για να επιτύχει μακροπρόθεσμους γεωοικονομικούς στόχους στην περιοχή.
Η Κίνα φαίνεται να χειρίζεται αποτελεσματικά τη σύγκρουσή της με τις Η.Π.Α. για τις σπάνιες γαίες και διάφορα άλλα μεταλλεύματα στην Αφρική, όπου η Κίνα ελέγχει ένα μεγάλο κομμάτι της παραγωγής ορυκτών πόρων. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό κυριαρχεί στην παραγωγή κοβαλτίου, ενώ η Γουινέα πρωτοστατεί στην παραγωγή βωξίτη, κατέχοντας περίπου το 35% των παγκόσμιων αποθεμάτων, με την παραγωγή του να αντιπροσωπεύει το 34% των εξαγωγών της χώρας. Η Κίνα δάνεισε στη Γουινέα 20 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017 στο πλαίσιο ενός 20ετούς σχεδίου για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης του μεταλλευτικού τομέα της χώρας. Ως αποτέλεσμα, οι εξαγωγές ορυκτών της Γουινέας τείνουν να κατευθύνονται ανατολικά και όχι δυτικά της υδρογείου, με το Παρατηρητήριο Οικονομικής Πολυπλοκότητας να αναφέρει το 2017 ότι το 44% των εξαγωγών της Γουινέας κατευθύνθηκαν στην Κίνα, σε σύγκριση με το 0,15% το οποίο κατευθύνθηκε στις Η.Π.Α. Με την Κίνα να επεκτείνει ήδη την επιρροή της στον μεταλλευτικό τομέα της Αφρικής, δύνανται να μειωθούν ακόμη περισσότερο οι ευκαιρίες εξασφάλισης ευνοϊκών συμφωνιών για τις Η.Π.Α. αναφορικά με τις σπάνιες γαίες που παράγονται στην ήπειρο.
Αν και η κυβέρνηση των Η.Π.Α. έχει λάβει μέτρα τόσο για την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής σπάνιων γαιών (η εταιρεία Texas Mineral Resources Corp πιέζει για την ανάπτυξη του κοιτάσματος σπάνιων γαιών Round Top στην πολιτεία του Τέξας και η Rare Element Resources Ltd προωθεί το Wyoming project αναφορικά με την εξαγωγή σπάνιων γαιών στο Wyoming), όσο και για την ανάπτυξη συνεργασιών με πολυεθνικές εταιρείες εξόρυξης στην Αφρική, θα χρειαστούν δεκαετίες μέχρι αυτές οι προσπάθειες να αποφέρουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Παράλληλα, η Κίνα έχει ήδη προσεγγίσει τα αφρικανικά έθνη και λαμβάνει μέτρα για να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητές τους για την εκμετάλλευση σπάνιων γαιών. Καθώς η οικονομική κατάσταση αυτών των χωρών συνεχίζει να επιδεινώνεται, γίνονται όλο και πιο ευάλωτες στην κινεζική εξωτερική επιρροή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Rare earths production distribution by country 2020, Statista, διαθέσιμο εδώ
- Exclusive: Pentagon eyes rare earth supplies in Africa in push away from China, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Importance of Rare Earth Elements (REEs) soars as Demand Increases, prnewswire.com, διαθέσιμο εδώ
- Into Africa: the US’ drive for African rare earth minerals, mining-technology.com, διαθέσιμο εδώ
- REE – Rare Earth Elements – Metals, Minerals, Mining, Uses, geology.com, διαθέσιμο εδώ
- The Future of Rare Earth Elements in Africa in the Midst of a Debt Crisis, civilaffairsassoc.org, διαθέσιμο εδώ
