Της Κατερίνας Σφυράκη,
Τα σημαντικότερα αγαθά στην ζωή σίγουρα δεν είναι τα υλικά, αλλά τα ψυχικά και πνευματικά εφόδια, με τα οποία πορεύεται κανείς μέσω των ανθρώπινων σχέσεων, που χτίζει κατά την διάρκεια της ζωής του. Μεταξύ των θεμελιωδέστερων σχέσεων που απολαμβάνει κανείς στην ζωή, βρίσκονται οι φιλικές σχέσεις, το δώρο που μας αγκαλιάζει και μας συντροφεύει σε κάθε εύκολη, αλλά και δύσκολη στιγμή. Το δώρο αυτό εξυμνεί στο ποίημα του «Ποίημα στους φίλους» ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες (Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo) γεννήθηκε το 1899 και απεβίωσε το 1986. Ήταν Αργεντινός συγγραφέας και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες μορφές της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Αν και είναι πιο γνωστός για τα διηγήματά του, στα οποία κυριαρχεί το στοιχείο της φαντασίας, ο Μπόρχες ήταν επίσης δοκιμιογράφος, ποιητής και κριτικός. Ο Μπόρχες εμφανίζεται ως «η μεγάλη γέφυρα μεταξύ του μοντερνισμού και του μεταμοντερνισμού στην παγκόσμια λογοτεχνία» και θεωρείται ένας από τους πιο περίπλοκους συγγραφείς στην ισπανική λογοτεχνία. Μερικές φορές φαντάζει εύκολος στην ανάγνωση, αλλά η κατανόηση των νοημάτων του είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, έως και αδύνατη σε ορισμένα σημεία. Απαιτείται πολύ καλή γνώση της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας αλλά και της γλωσσολογίας, προκειμένου να καταστεί σαφής η γραφή και η σκέψη του.
Ωστόσο, το «Ποίημα στους φίλους» (“Poema a los Amigos”) δεν εντάσσεται στην κατηγορία της δυσνόητης γραφής του Μπόρχες. Αποτελεί έναν ύμνο στην φιλία, μια κατάθεση ψυχής που πραγματοποιείται από τον ίδιο τον Μπόρχες σε α΄ ενικό πρόσωπο και απευθύνεται προφανώς σε κάποιον στενό φίλο του ίδιου. Η γραφή του Μπόρχες στο συγκεκριμένο ποίημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα «άνοιγμα ψυχής», μια σειρά εξομολογητικών καταθέσεων και ένα ευχαριστήριο γράμμα για τους φίλους, που βρίσκονται πάντα εκεί, με τα μάτια, τα αυτιά και πάνω απ’ όλα την καρδιά έτοιμη να δει, να ακούσει και να αφουγκραστεί κάθε ανησυχία, πρόβλημα και στεναχώρια.
Δεν μπορώ να σου δώσω λύσεις
για όλα τα προβλήματα της ζωής σου,
ούτε έχω απαντήσεις
για τις αμφιβολίες και τους φόβους σου
όμως μπορώ να σ’ ακούσω
και να τα μοιραστώ μαζί σου.
Δεν μπορώ ν’ αλλάξω
το παρελθόν ή το μέλλον σου.
Όμως όταν με χρειάζεσαι
θα είμαι εκεί μαζί σου.
Δεν μπορώ να αποτρέψω τα παραπατήματα σου.
Μόνο μπορώ να σου προσφέρω το χέρι μου
να κρατηθείς και να μη πέσεις.
Οι χαρές σου, οι θρίαμβοι και οι επιτυχίες σου
δεν είναι δικές μου.
Όμως ειλικρινά απολαμβάνω να σε βλέπω ευτυχισμένο.
Δεν μπορώ να περιορίσω μέσα σε όρια
αυτά που πρέπει να πραγματοποιήσεις,
όμως θα σου προσφέρω τον ελεύθερο χώρο
που χρειάζεσαι για να μεγαλουργήσεις.
Δεν μπορώ να αποτρέψω τις οδύνες σου
όταν κάποιες θλίψεις
σου σκίζουν την καρδιά,
όμως μπορώ να κλάψω μαζί σου
και να μαζέψω τα κομμάτια της
για να την φτιάξουμε ξανά πιο δυνατή.
Δεν μπορώ να σου πω ποιος είσαι
ούτε ποιος πρέπει να γίνεις.
Μόνο μπορώ
να σ’ αγαπώ όπως είσαι
και να είμαι φίλος σου.
Αυτές τις μέρες σκεφτόμουν
τους φίλους μου και τις φίλες μου,
δεν ήσουν πάνω
ή κάτω ή στη μέση.
Δεν ήσουν πρώτος
ούτε τελευταίος στη λίστα.
Δεν ήσουν το νούμερο ένα ούτε το τελευταίο.
Να κοιμάσαι ευτυχισμένος.
Να εκπέμπεις αγάπη.
Να ξέρεις ότι είμαστε εδώ περαστικοί.
Ας βελτιώσουμε τις σχέσεις με τους άλλους.
Να αρπάζουμε τις ευκαιρίες.
Να ακούμε την καρδιά μας.
Να εκτιμούμε τη ζωή.
Πάντως δεν έχω την αξίωση να είμαι
ο πρώτος, ο δεύτερος ή ο τρίτος
στη λίστα σου.
Μου αρκεί που με θέλεις για φίλο.
Ευχαριστώ που είμαι.
(Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Ποιήματα, μτφρ. Δ. Καλομοίρης , Ελληνικά Γράμματα, 1995)
Στην πρώτη, δεύτερη και τρίτη στροφή, ο Μπόρχες καταθέτει την αδυναμία του να λύσει κάθε πρόβλημα του φίλου του, να αλλάξει το παρελθόν και να προβλέψει το μέλλον και φυσικά, να προλάβει τυχόν παραστρατήματα. Αυτή η αδυναμία, που εκφράζεται, δεν πρόκειται για άρνηση προς την παροχή βοήθειας στον φίλο, αλλά για την παραδοχή ότι η ανθρώπινη φύση μας δεν μας καθιστά υπερήρωες, που μπορούν να ξεδιαλύνουν κάθε υπόθεση και να απομακρύνουν κάθε αμφιβολία και έγνοια. Εντούτοις, στο τέλος κάθε ενότητας, ο Μπόρχες τονίζει ότι η προσφορά προς τον δικό του φίλο και τον εκάστοτε δικό μας φίλο, δεν είναι παρά η πλήρης συμπαράσταση, η διηνεκής παρουσία μας και παροχή βοήθειας στα φυσικά, αλλά και ψυχικά εμπόδια που προκύπτουν κατά την καθημερινότητα.
Οι επόμενες τρεις στροφές επικεντρώνονται και πάλι μέσω των απλών, μα γεμάτων αγάπη προτάσεων, στο γεγονός ότι ο Μπόρχες, που παίρνει φυσικά την μορφή του κάθε φίλου, προσπαθεί να μην περιορίσει την δημιουργικότητα του φίλου, τα όνειρα και τα οράματά του, αλλά προσπαθεί, αντιθέτως να παράσχει τον κατάλληλο χώρο και χρόνο στον φίλο του, προκειμένου να βρίσκεται δίπλα του ως στήριγμα κατά την κατάκτηση των στόχων του, κατά την ψυχική του κατάρρευση και την αναζήτηση της ταυτότητάς του. Καταδεικνύει το γεγονός ότι ως φίλος δεν έχει το δικαίωμα να ορίσει ο ίδιος την ταυτότητα του φίλου του, παρά μονάχα να τον αγκαλιάζει με αγάπη και να τον δέχεται με κάθε του χαρακτηριστικό, προτέρημα, ελάττωμα και αδυναμία του.
Στην συνέχεια, το α΄ ενικό πρόσωπο του ποιήματος μετατρέπεται σε α΄ πληθυντικό, κερδίζοντας, έτσι, ακόμη περισσότερη οικειότητα και προκαλώντας ακόμη μεγαλύτερη συγκίνηση. Ο Μπόρχες συνεχίζει με μια σειρά από ευχές, που δίνουν στους αναγνώστες το κίνητρο να εκδηλώσουν κι οι ίδιοι τα συναισθήματά τους προς τους φίλους τους, αποπνέοντας ένα βαθιά συγκινητικό κλίμα και ταυτόχρονα μια αύρα αισιοδοξίας και χαράς.
Η φιλία αποτελεί τον στερεότερο λίθο στο οικοδόμημα της ζωής. Μας γεμίζει με εμπειρίες που αποτελούν τροφή για σκέψη, βαθιά χαραγμένες αναμνήσεις και ανεξίτηλα συναισθήματα στο μυαλό και στην καρδιά. Ο Μπόρχες δεν προβαίνει σε λεπτομερείς αναλύσεις και βαρύγδουπες δηλώσεις, μονάχα στην αποτύπωση των ενδόμυχων σκέψεων του, αναδεικνύοντας έτσι την φιλία με τον τρόπο που της αξίζει, απλά κι αληθινά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το «Ποίημα στους φίλους» σε πρωτότυπη και μεταφρασμένη μορφή μπορείτε να διαβάσετε εδώ
- What is or was Postmodern Fiction?: Murakami after Borges, muse.jhu.edu, διαθέσιμο εδώ
