Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Η ενημέρωση στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για το πρώτο κρούσμα πνευμονίας άγνωστης αιτίας στις 31 Δεκεμβρίου 2019 στη Γουχάν (Κίνα) ακολούθησε την αναγνώρισή του από τις κινεζικές αρχές μια βδομάδα αργότερα (7 Ιανουαρίου 2020) ότι αφορά ένα νέο κορονοϊό (WHO, 2020). Ο ιός εξαπλώθηκε από την Κίνα στην Ασία και σε πολλά άλλα μέρη σε όλο τον κόσμο. Η απότομη αύξηση του αριθμού των περιπτώσεων που αναφέρθηκαν στην Ιταλία από το Σαββατοκύριακο της 22ας Φεβρουαρίου συνετέλεσαν στο να γίνει η Ευρώπη μέχρι τα μέσα Μαρτίου το επίκεντρο της πανδημίας COVID-19.
Πολλές πόλεις και περιοχές που έχουν ήδη βρεθεί στην πρώτη γραμμή, αντιμετωπίζουν τις άμεσες επιπτώσεις της πανδημίας. Όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο, επιδίωξαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μείωση των επιπτώσεων της πανδημίας όσον αφορά το ανθρώπινο και κοινωνικό κόστος, αλλά και το οικονομικό κόστος. Στο γράφημα 1 παρουσιάζονται οι προσημειώσεις της επίδρασης του COVID-19 στο περιφερειακό ΑΕΠ χωρίς (στα αριστερά) και με πολιτικές (στα δεξιά). Παρατηρούμε τη σημαντική συμβολή τους ιδιαίτερα στις περιφέρειες της Ισπανίας και της Ιταλίας, οι οποίες έχουν πληγεί και περισσότερο από το πρώτο κύμα της πανδημίας.
Αξίζει σε αυτό το σημείο να κάνουμε μια παρένθεση και να αναφερθούμε στη μελέτη των Economidis & Philippopoulos (2020), οι οποίοι προσπαθούν να μελετήσουν την επίδραση της πανδημίας στην ελληνική οικονομία μέσα από τρία διαφορετικά σενάρια πολιτικής, τα οποία επιδιώκουν την αναχαίτιση της οικονομικής ζημιάς (Γράφημα 2). Συγκεκριμένα, η αποζημίωση όλων των ομάδων εισοδήματος για τις απώλειες εισοδήματος εργασίας που υπέστησαν (σενάριο Ι) έχει ως αποτέλεσμα απώλεια προϊόντος περίπου 11% το 2020, ενώ, το 2021, το προϊόν αναμένεται να αυξηθεί με ρυθμό 9,9%. Ωστόσο, η οικονομία δεν μπορεί να αντισταθμίσει τις απώλειες παραγωγής της τα επόμενα χρόνια. Εάν, πέρα από την αποζημίωση όλων των ομάδων εισοδήματος για τις απώλειες εισοδήματος από την εργασία τους, η κυβέρνηση αυξήσει επίσης προσωρινά (για τα έτη 2020 και 2021) όλα τα άλλα στοιχεία δαπανών της κυβέρνησης κατά 1 ποσοστιαία μονάδα (σενάριο ΙΙ), η ύφεση το 2020 γίνεται πιο ήπια και παρατηρούμε πτώση περίπου 8,8% αντί για 11%, όπως συνέβη στο σενάριο Ι. Από την άλλη πλευρά, αν και η οικονομία προβλέπεται να παρουσιάσει αύξηση περίπου 8,7% το 2021, το ΑΕΠ δεν φαίνεται να επιστρέφει στο επίπεδο του 2019 τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με αυτά τα αποτελέσματα, η πολιτική παρέμβαση μόνο με μέσα δημοσίων δαπανών μπορεί να προκαλέσει μόνο μια ατελή και σταδιακή ανάκαμψη (σε σχήμα U). Αν παρ’ όλα αυτά, οι αυξήσεις των κρατικών δαπανών ακολουθηθούν από μόνιμες μειώσεις κατά 1% στους πραγματικούς συντελεστές φόρου εισοδήματος και κατανάλωσης, των οποίων η χρηματοδότηση γίνεται από ίσες περικοπές στις κρατικές μεταφορές από το 2021 και μετά (σενάριο ΙΙΙ), αυτό οδηγεί σε σχετική βελτίωση της κατάστασης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η μείωση του ΑΕΠ το 2020 φτάνει το 8,6% και η οικονομία προβλέπεται να μεγεθυνθεί με ρυθμό περίπου 9,4% και να αποκατασταθεί πλήρως το 2021.
Επιστρέφοντας στην Ευρώπη, στο γράφημα 3 φαίνεται ότι αν και το πρώτο κύμα (Φεβρουάριος-Μάρτιος) χτύπησε κυρίως Ισπανία, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία παρουσιάζοντας τους περισσότερους θανάτους (χάρτης στα αριστερά), το δεύτερο κύμα (Απρίλιο-Μάιο) χτύπησε Αγγλία, Ιρλανδία, Σουηδία, Δανία και τις ανατολικές χώρες (χάρτης στο κέντρο), ενώ το τρίτο κύμα έγινε ιδιαίτερα αισθητό στην Ελλάδα και στην Πολωνία.
Βέβαια, όσο ένα φαινόμενο είναι σε εξέλιξη, τα μακροοικονομικά δεδομένα διαρκώς μεταβάλλονται με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να μπορέσουμε να προβλέψουμε τι θα γίνει τελικά.
Ο Bourdin (2021) εξετάζοντας τα παραπάνω δεδομένα εξάγει τα εξής συμπεράσματα. Πρώτον, οι αστικές περιοχές επηρεάστηκαν περισσότερο, λόγω της ταχείας εξάπλωσης του ιού από την έντονη διασύνδεσή τους με τα παγκόσμια δίκτυα. Με άλλα λόγια, τα τρία μέσα διάδοσης του ιού είναι η διασύνδεση των μεγάλων πόλεων και οι μεταφορικές οδοί. Δεύτερον, η πληθυσμιακή πυκνότητα δεν φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του ιού, καθώς οι πόλεις πλήττονται περισσότερο από την ένταση της παγκοσμιοποίησης παρά με την ένταση του πληθυσμού. Όμως ακόμα και ο παράγοντας της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να μην συμμετέχει στα επόμενα στάδια της διάδοσης του ιού. Τρίτον, περιφέρειες που έχουν υψηλό προσδόκιμο ζωής πλήττονται περισσότερο, και ιδιαίτερα περιοχές που χαρακτηρίζονται από κοινή συμβίωση νέων με ηλικιωμένους. Τέταρτον, τα οικονομικά χαρακτηριστικά των περιφερειών δεν φαίνεται να είναι ικανά να εξηγήσουν τα ποσοστά θνησιμότητας. Πέμπτον, περιφέρειες με υψηλή διαθεσιμότητα κλινών επηρεάζονται λιγότερο. Επίσης σημαντικό ρόλο έχουν το επίπεδο εκπαίδευσης και η ποιότητα της διακυβέρνησης.
Ένα μεγάλο μέρος της κρίσης είναι ακόμα μπροστά μας. Πολλές περιοχές της ΕΕ βρίσκονται ακόμα σε lockdown, με την αβεβαιότητα να είναι διάχυτη παντού. Η πανδημία έπληξε σημαντικά την ευρωπαϊκή οικονομία, καθώς σύμφωνα με δειγματοληπτικές μελέτες, ήδη το 38,8% του πληθυσμού της ΕΕ έχει δει το εισόδημά του να επηρεάζεται από την πανδημία και το 27% αναμένει να επηρεαστεί στο μέλλον, ενώ το 26,7% δεν έχει υποστεί κάποια επίδραση. Όμως, όπως και στη περίπτωση της οικονομικής κρίσης, οι επιπτώσεις δεν θα είναι ίδιες σε όλες τις οικονομίες και σε όλες τις κοινωνικές ομάδες. Στο γράφημα 4 παρουσιάζεται η γενική (δυσ-)αρέσκεια των πολιτών για το πώς πηγαίνουν τα πράγματα στην ΕΕ και στην χώρα τους το 2007 και το 2020. Η αρέσκεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο φαίνεται να κέρδισε έδαφος από το ξεκίνημα της πανδημίας έως και τον Δεκέμβριο του 2020, ενώ η δυσαρέσκεια παρουσιάζει μια σταθερή υπεροχή από το 2010 από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Η δυσαρέσκεια σε εθνικό επίπεδο είναι κυρίαρχη όλο το χρονικό διάστημα και από την έξαρση της πανδημίας παρουσιάζει σταθερή αύξηση.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, δεν προκαλεί εντύπωση ότι το εθνικό επίπεδο διακυβέρνησης έχει τα χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης από τους πολίτες, ακολουθεί με μικρή διαφορά το Ευρωπαϊκό, ενώ το περιφερειακό έχει τα υψηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης. Επίσης, παρατηρούμε ότι τους μήνες της πανδημίας η εμπιστοσύνη στην ΕΕ έμεινε σε σταθερά επίπεδα, ενώ τόσο το εθνικό όσο και το περιφερειακό παρουσιάζουν μια εκθετική τάση.
Κλείνοντας, να σημειώσω ότι από το 1980 και έπειτα έχουν λάβει χώρα 30 σοβαρές χρηματοπιστωτικές κρίσεις και 6 υγειονομικές κρίσεις, άρα η αβεβαιότητα χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η τωρινή πανδημία δεν ξέρω κατά πόσο μπορεί να επιδράσει στην αλλαγή νοοτροπίας της λειτουργίας της ΕΕ, όμως πιθανότητα να ξεδιπλωθεί για άλλη μια φορά η ασυμμετρία δυνάμεων που επικρατεί στο εσωτερικό της, τόσο σε διεθνικό όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο, σε συνδυασμό με την κυριαρχία του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Οι ήδη αποδυναμωμένοι μικρομεσαίοι και εργαζόμενοι θα υποστούν για άλλη μια φορά το βάρος των οικονομικών επιπτώσεων, καθώς μια μεγάλη μερίδα είναι απροστάτευτη οικονομικά. Ακόμα, τα περισσότερα κράτη είναι και αυτά αποδυναμωμένα λόγω των υπέρογκων χρεών. Η συζήτηση για αναδιανομή του πλούτου είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bourdin, S. (2020). Geography of COVID-19 outbreak and first policy answers in European regions and cities.
- Economides, G., & Philippopoulos, A. (2020). The macroeconomic impact of covid-19 on the Greek economy and policies from now on. GreeSE Papers, 7.
- Petzold, W. (2021). COVID-19 and EU regions: Challenges, policy responses and prospects. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 31/03/2021.
- WHO (2020). Coronavirus disease (COVID-19) pandemic. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 31/03/2021.
