Του Νικηφόρου Δρακούλη,
Η ιστορία της Αμερικής ήταν ανέκαθεν συνυφασμένη με το καθεστώς της δουλείας και τους απόηχους αυτού. Άλλωστε, ο πιο αιματηρός πόλεμος στην ιστορία των Η.Π.Α. είναι ο εμφύλιος του 1861-1865, που το θέμα της δουλοκτημοσύνης αποτελούσε τον βασικό παράγοντα κλιμάκωσης των σχέσεων μεταξύ των πολιτειών του Βορρά και αυτών του Νότου. Οι πολιτείες του Νότου, των οποίων η κοινωνία και η οικονομία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με τον θεσμό της σκλαβιάς, αποσχίσθηκαν μετά την εκλογή του Abraham Lincoln, πολέμιου της δουλείας, ιδρύοντας τις Συνομόσπονδες Πολιτείες της Αμερικής (Confederate States of America). Η περίοδος που ακολούθησε τον εμφύλιο ονομάζεται «περίοδος της ανοικοδόμησης» (Reconstruction era) και χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια επανένταξης των αποσχισθέντων Νοτίων πολιτειών στην Ένωση (Η.Π.Α.) και της παράλληλης εξάλειψης της δουλείας σε αυτές. Ταυτόχρονα, αναγκαία ήταν η αποκατάσταση της οικονομίας του Νότου, αφού όχι μόνο είχε υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και επειδή επρόκειτο για οικονομία βασισμένη στην εργασία των σκλάβων.
Επί Lincoln (1863-1865)
Οι ιστορικοί τοποθετούν την αρχή αυτής της εποχής μετά τη Διακήρυξη της Χειραφέτησης (Emancipation Proclamation) το 1863 από τον Πρόεδρο Lincoln, μέσω μίας προεδρικής διαταγής, η οποία παραχώρησε την ελευθερία στους σκλάβους των αποσχισθέντων πολιτειών. Η προεδρική αυτή διαταγή θεσπίστηκε το 1865 από το Κογκρέσο ως 13η Τροπολογία του Συντάγματος των Η.Π.Α. Παράλληλα και με το επικείμενο τέλος του Πολέμου στον ορίζοντα, πολλά μέλη του Κογκρέσου υποστήριζαν την παραχώρηση ίσων δικαιωμάτων σε όλους τους σκλάβους ως προαπαιτούμενο για την επανένταξη των πολιτειών στην Ένωση. Κάτι τέτοιο, όμως, ήταν εξαιρετικά αβέβαιο σε μια βαθιά διχασμένη χώρα.
Επί Johnson (1865-1867)
Τον Απρίλιο του 1865, ο Πρόεδρος Lincoln δολοφονήθηκε από έναν υποστηρικτή του Νότου, λίγο πριν το τέλος του πολέμου. Μετά τον θάνατο του Lincoln, o Αντιπρόεδρος Andrew Johnson τον διαδέχθηκε στην προεδρία. Η επιλογή του Johnson ως Αντιπροέδρου του Lincoln έγινε για καθαρά πολιτικούς σκοπούς, αφού οι Ρεπουμπλικάνοι ήθελαν να παρουσιάσουν έναν ενωτικό χαρακτήρα στις εκλογές του 1864 εν όψει του τέλους του Εμφυλίου. Ο Johnson όχι μόνο προερχόταν από αντίπαλο κόμμα αλλά είχε υπάρξει και ο ίδιος ιδιοκτήτης σκλάβων. Ως επακόλουθο, οι πολιτικές του νέου Προέδρου της Αμερικής ήταν επιεικείς προς τους Νότιους. Την επιείκεια αυτή εκμεταλλεύτηκαν πολλοί στον Νότο θεσπίζοντας νόμους που περιόριζαν περαιτέρω τις ελευθερίες των απελεύθερων. Αυτή η πολιτική του Προέδρου προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, οξεία κριτική, με το Κογκρέσο να ψηφίζει προοδευτικά μέτρα τα οποία θα αναγνώριζαν κάθε πολίτη, ανεξαρτήτως χρώματος, ως ίσο απέναντι στον νόμο. O Johnson άσκησε το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto), το οποίο το Κογκρέσο παράκαμψε. Έτσι, καθιερώθηκε η 14η τροπολογία στο Σύνταγμα των Η.Π.Α., που παραχωρούσε ίσα δικαιώματα σε όλους τους (άνδρες) πολίτες. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ του Johnson και του νομοθετικού κλάδου θα συνεχίζονταν, με τον Πρόεδρο να ασκεί βέτο σε πληθώρα φιλελεύθερων νομοσχεδίων.
Radical Republicans (1867-1877)
Στις εκλογές του 1866 για τη Γερουσία και τη Βουλή των αντιπροσώπων, η αγανάκτηση για τη στάση και την πολιτική του Προέδρου Johnson οδήγησε στην εκλογή πολλών Ριζοσπαστικών Ρεπουμπλικάνων (Radical Republicans) στο Κογκρέσο. Οι Radical Republicans είχαν τεθεί ενάντια στις επιεικείς προς τους νότιους πολιτικές του Προέδρου και ήταν οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της ισότητας όλων των πολιτών. Χάρη, λοιπόν, στις εκλογές του 1866, οι Ρεπουμπλικάνοι αποτελούσαν πλειονότητα (2/3) τόσο στη Γερουσία όσο και στη Βουλή των Αντιπροσώπων, γεγονός που τους έδινε τη δύναμη να παρακάμπτουν με ευκολία τα βέτο του προέδρου, φτάνοντας, μάλιστα, μόλις μια ψήφο μακριά από τη καθαίρεσή του (impeachment). Από το 1870, όλες οι πολιτείες που είχαν αποσχισθεί επανεντάχθηκαν στην Ένωση, ενώ σχεδόν όλες ελέγχονταν σε εκτελεστικό και νομοθετικό επίπεδο από τους Ρεπουμπλικάνους. Αυτό οδήγησε σε μία πολιτική άνοιξη για τους Αφροαμερικανούς, με τη συμμετοχή τους στο Κογκρέσο και σε επίσημες θέσεις στις Πολιτείες να αυξάνεται ραγδαία. Παράλληλα, πρόοδος σημειώθηκε στην εκπαίδευση και στα δικαιώματα των εργατών, ενώ απαγορεύτηκε η φυλετική διάκριση στα μέσα μαζικής μεταφοράς και σε μαγαζιά. Προσπάθεια έγινε, επίσης, για τη δημιουργία οικονομικών προγραμμάτων από τα οποία θα επωφελούνταν λευκοί και Αφροαμερικανοί εξίσου. Τέτοια σχέδια, όμως, συχνά παρεκτρέπονταν, αφού τα προγράμματα χαρακτηρίζονταν σε αρκετές περιπτώσεις από διαφθορά. Δυσάρεστο απότοκο των ραγδαίων αυτών αλλαγών ήταν η σύσταση τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως η Ku Klux Klan (KKK), από λευκούς ρατσιστές που αποσκοπούσαν στην επιστροφή του προπολεμικού status quo. Δολοφονίες, σφαγές και ξυλοδαρμοί Ρεπουμπλικάνων και Αφροαμερικανών ακολουθήσαν, με τα θύματα να προβαίνουν σε εκκλήσεις βοήθειας προς την κυβέρνηση. Το 1868, η θητεία του διχαστικού Johnson ήρθε στο τέλος της, με τον δημοφιλή στρατηγό του εμφυλίου πολέμου Ulysses S. Grant να εκλέγεται Πρόεδρος και να δρα ενάντια στην ΚΚΚ διαλύοντας την οργάνωση το 1871. Επιπλέον, έναν χρόνο πριν, το Κογκρέσο καθιέρωσε τη 15η Τροπολογία του Συντάγματος, απαγορεύοντας σε κάθε πολιτεία ή κυβέρνηση να αρνηθεί εκλογικά δικαιώματα σε οποιονδήποτε βάσει φυλετικών διακρίσεων.
Τέλος της ανοικοδόμησης
Στις εκλογές του 1876, οι Δημοκρατικοί, τότε το κόμμα του Νότου, εκμεταλλεύτηκαν τις αναφορές περί διαφθοράς της Κυβέρνησης Grant και της προβληματικής οικονομίας και ενίσχυσαν τη δύναμή τους, δείχνοντας έτοιμοι να κερδίσουν την προεδρία. Όμως, μετά από πολλές διαμάχες και διαφωνίες και με τις δυο πλευρές να αλληλοκατηγορούνται για απάτη στις εκλογές, δεν υπήρχε ξεκάθαρος νικητής. Προς αποφυγή ενός νέου εμφυλίου πολέμου, οι δύο πλευρές συμφώνησαν στον Συμβιβασμό του 1877, με αποτέλεσμα οι Ρεπουμπλικάνοι να κερδίσουν την προεδρία, υπό την προϋπόθεση, όμως, πως τα στρατεύματα, τα οποία προστάτευαν τους απελευθερωμένους Αφροαμερικανούς και προάσπιζαν την ανοικοδόμηση του Νότου, να αποχωρήσουν από τις πολιτείες του Νότου. Συνεπώς, ο συμβιβασμός αυτός σήμανε το τέλος της περιόδου της Ανοικοδόμησης.
Μπορεί η ανοικοδόμηση του Νότου να μην ήταν απόλυτα επιτυχής και να χαρακτηριζόταν από ποικίλα προβλήματα, αλλά είναι αναμφίβολο πως το τέλος της σήμανε την επιστροφή πολλών θλιβερών συνθηκών της περιόδου της δουλείας καταδικάζοντας γενιές Αφροαμερικανών σε διακρίσεις, ρατσιστικές επιθέσεις, δολοφονίες και εκμετάλλευση. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 και το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, 100 χρόνια μετά τον εμφύλιο πόλεμο και τη διακήρυξη της ελευθερίας τους, αμέτρητοι άνθρωποι θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Ενώ προσπάθειες από πολλούς ακτιβιστές έχουν αποφέρει καρπούς, παρατηρούνται ακόμα απομεινάρια της σκοτεινής αυτής εποχής, ενώ η Αμερική ακόμη αδυνατεί να λύσει το συστημικό πλέον πρόβλημα του ρατσισμού. Η Ιστορία θα δείξει αν η Αμερική θα τιμήσει και εμπράκτως θα υλοποιήσει την πρόταση που αναγράφεται στη Διακήρυξη της ανεξαρτησίας της “that all men are created equal”.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
