Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου υπογράφηκε μετά το τέλος της κρίσης του ανατολικού ζητήματος, μεταξύ της Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τις δυτικές Δυνάμεις να μην έχουν γνώση των γεγονότων. Επίσης, μέσα από αυτή, η Ρωσία μπόρεσε να αλλάξει τα εις βάρος της δεδομένα, που προέκυψαν από τη Συνθήκη των Παρισίων. Οι όροι της συνθήκης όριζαν ανεξαρτητοποίηση και εδαφική επέκταση για τη Σερβία, το Μαυροβούνιο και τη Ρουμανία, στην οποία θα εντασσόταν η Δοβρούτσα και στη Ρωσία θα συμπεριλαμβάνονταν πια η Βεσσαραβία. Βασική πρόβλεψη της συνθήκης ήταν ο σχηματισμός της λεγόμενης Μεγάλης Βουλγαρίας. Αυτοί οι όροι θορύβησαν τις Μεγάλες Δυνάμεις και ιδιαιτέρως την Αυστρία και την Αγγλία, που σκοπό είχαν τον περιορισμό της Ρωσία εκτός της Ανατολικής Μεσογείου, κάτι που θα πραγματοποιούνταν μέσα από την Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο άκουσμα των όρων της συνθήκης, η Ελλάδα ανησύχησε για το μέλλον της. Ο κόσμος παρομοίαζε την εξέλιξη αυτή με την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ενώ και οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μακεδονίας και της Θράκης ήταν σε αναβρασμό και ανησυχία, καθώς οι περιοχές προορίζονταν για τη Βουλγαρία.
Τα γεγονότα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή ενός συνεδρίου στο Βερολίνο, μεταξύ 13/6/1878 και 13/7/1878, που είχε ως στόχο την επίλυση των ζητημάτων, που προέκυψαν. Αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών ήταν η υπογραφή της Συνθήκης του Βερολίνου. Στις διατάξεις της, περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, η αναπροσαρμογή των συνόρων της Μεγάλης Βουλγαρίας, η παραμονή της Μακεδονίας και της Θράκης υπό οθωμανικό έλεγχο και η ενσωμάτωση της Κύπρου στην Αγγλία. Η χώρα μας μπορεί να μην συμμετείχε στο Συνέδριο, μπόρεσε όμως να προβάλει τις διεκδικήσεις της. Έτσι, στις 13/7/1878, εγκρίθηκε η παραχώρηση της Θεσσαλίας και τμήματος της Ηπείρου στην Ελλάδα, κάτι που θα πραγματοποιούνταν μέσα από ελληνοτουρκική συνεννόηση. Έπειτα, η Κρήτη θα εξακολουθούσε να είναι κάτω από την κυριαρχία του σουλτάνου, με την προϋπόθεση να εφαρμόσει τον «Οργανικό Νόμο».
Όταν έγιναν γνωστά τα αποτελέσματα του συνεδρίου, στην αρχή, επικράτησε ένας ενθουσιασμός στην Αθήνα, θεωρώντας πως θα εφαρμόζονταν. Μόλις έγιναν ορατές οι δυσκολίες, επικράτησε έντονη κριτική στην πολιτική εξουσία. Από την πλευρά της, η Οθωμανική Αυτοκρατορία καθυστερούσε τη διεξαγωγή των συζητήσεων. Το τέλμα αυτό στις διαπραγματεύσεις οδήγησε την Ελλάδα στην κήρυξη επιστράτευσης, με την προοπτική της λύση του θέματος. Η αντίδραση της Πύλης ήταν άμεση συγκεντρώνοντας στρατό, με την περιοχή των συνόρων μεταξύ των δύο να είναι σε αναβρασμό. Πλέον, στην περιοχή της Θεσσαλίας, επικρατούσε ανασφάλεια, με τους Οθωμανούς να μην ενδιαφέρονται πια για την τήρηση της τάξης, ενώ ούτε η Ελλάδα μπορούσε να εμπλακεί, πριν από την τυπική παράδοση. Ευνοήθηκε έτσι η αναζωπύρωση της ληστείας και η μόνη λύση για τους κατοίκους ήταν ο ελληνικός στρατός.
Αυτή η εξέλιξη των πραγμάτων ανάγκασε τις Μεγάλες Δυνάμεις να προσπαθήσουν να επιλύσουν το πρόβλημα. Τα αποτελέσματα ήρθαν στις 24/5/1881, οπότε η Οθωμανική Αυτοκρατορία δέχτηκε να οριστούν νέα χερσαία σύνορα. Υπό την ελληνική κυριαρχία θα ήταν πια ένα μεγάλο τμήμα της Θεσσαλίας μέχρι τον Πλαταμώνα, ενώ θα εντασσόταν στην επικράτεια και ένα μικρό μέρος της Ηπείρου. Τελικά, η συμφωνία μεταξύ των δυο υπογράφηκε στις 2/7/1881. Ο ελληνικός στρατός θα αρχίσει την πορεία του, με την είσοδο στην Άρτα, στις 23 Ιουνίου, και θα την τελειώσει, στις 21 Οκτωβρίου, στο Βόλο. Όλα αυτά έγιναν κάτω από ένα πανηγυρικό κλίμα, με τον βασιλιά και τον πρωθυπουργό Κουμουνδούρο να είναι παρόντες και να γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό. Με αυτά τα νέα δεδομένα, η έκταση του ελληνικού κράτους αυξήθηκε κατά 26,7% και ο πληθυσμός του κατά 18%.
Μέσα από αυτήν τη γεωγραφική επέκταση, το 1881, δόθηκε η ευκαιρία για μια νέα αρχή στην ιστορία του τόπου, θέτοντας τους στόχους της Μεγάλης Ιδέας σε πιο ρεαλιστικές βάσεις. Η μετεξέλιξη των διεθνών συγκυριών και οι ενδοβαλκανικοί ανταγωνισμοί απέδειξαν πως οι ελληνικές εδαφικές βλέψεις δεν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν μέσα στο πνεύμα μιας βαλκανικής εξέγερσης ούτε, επίσης, δίχως την έγκριση και την στήριξη των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Από το διάστημα αυτό και έπειτα, οι πολιτικοί ιθύνοντες της χώρας έπρεπε να συνδυάζουν το εθνικό ζήτημα με την ισχύ του κράτους και την ανόρθωση της οικονομικής και στρατιωτικής ζωής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dakin D. Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1984
- Κωστής Κώστας Π. Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2018
