Της Σοφίας- Ζωής Παράσχου,
Τα φώτα σβήνουν και μεταφερόμαστε ευθύς κάπου ανάμεσα στο 470 π.Χ. – 399 π.Χ. στην Αρχαία Αθήνα και πιο συγκεκριμένα στο λόφο της Ακρόπολης. Ο Σωκράτης, αμέριμνος, κάνει τη βόλτα του, στοχαζόμενος, μέχρι που ένας Αθηναίος τον πλησιάζει.
«Σωκράτη, Σωκράτη, στάσου λίγο να σου πω κάτι που αφορά σε ένα μαθητή σου, δεν μπορείς να φανταστείς τι έμαθα» είπε με λαχταρά ο Αθηναίος.
«Πριν μου πεις οτιδήποτε, φίλε, θα ακολουθήσουμε μια μέθοδο που συμπαθώ ιδιαίτερα, αυτή της τριπλής διύλισης» απάντησε σκεπτικά ο Σωκράτης.
«Εξήγησε μου» αποκρίθηκε ο Αθηναίος.
«Θα σου κάνω τρεις ερωτήσεις σε σχέση με αυτό που θέλεις να μου πεις και αν απαντηθούν όπως αναμένω, τότε θα σε ακούσω με χαρά. Πρώτα απ’ όλα, Αθηναίε, αυτό που θα μου πεις, είσαι σίγουρος ότι είναι αληθές;».
«Όχι δεν είμαι Σωκράτη, το άκουσα από έναν τρίτο…» απάντησε συνοφρυωμένος ο Αθηναίος.
«Δεύτερη ερώτηση, Αθηναίε. Αυτό που θα μου πεις είναι καλό για το μαθητή μου ή όχι;» ρώτησε ο Σωκράτης.
«Όχι δεν είναι, αντιθέτως μου μεταφέρθηκε κάτι κακό για εκείνον…».
«Στάσου λίγο λοιπόν… Θέλεις να μου πεις κάτι για το οποίο ούτε σίγουρος είσαι, ούτε καλό είναι… Τελευταία ερώτηση, φίλε μου. Αυτό που θα μου πεις, είναι χρήσιμο για εμένα; Θα με βοηθήσει ουσιαστικά στη ζωή μου;».
«Όχι, Σωκράτη, είναι απλά ένα άσχετο νέο, τίποτα ουσιαστικό.» αποκρίθηκε πλέον ντροπιασμένος ο Αθηναίος.
«Μην μου πεις τίποτα λοιπόν» είπε ο Σωκράτης και συνέχισε τη βόλτα του.
Τα φώτα σβήνουν πάλι και επιστρέφουμε στην Ελλάδα του 2019, στην καθημερινότητα μας.
Σε μια καθημερινότητα που ακούμε χιλιάδες πράγματα, καλά και κακά, χρήσιμα και άχρηστα, σωστά και λανθασμένα, καλόβουλα και κακόβουλα.
Σε μια καθημερινότητα που λέμε εμείς οι ίδιοι άλλα τόσα, που ο καθένας μας έχει αρπάξει ευκαιρίες να μειώσει, χωρίς λόγο, το διπλανό του, να κάνει ένα σχόλιο που σίγουρα θα μπορούσε να παραλειφθεί.
Σε μια καθημερινότητα στην οποία ο χαμηλού επιπέδου σχολιασμός ανούσιων πραγμάτων αποτελεί μια ολόκληρη αγορά και απασχολεί χιλιάδες ανθρώπους.
Σε μια καθημερινότητα, από την άλλη, που εκτός των προσωπικών σχολίων, «βομβαρδιζόμαστε» με νέα, ειδήσεις και γνώμες τα οποία τα απορροφάμε σαν σφουγγάρια και μάλιστα αφιλτράριστα, καθιστώντας τους εαυτούς μας επιρρεπείς στα λεγόμενα «fakenews» και στον κίτρινο τύπο.
Τόσο, λοιπόν, σε διαπροσωπικό όσο και σε επικοινωνιακό επίπεδο, τις περισσότερες φορές τα φίλτρα που ο Σωκράτης μας παρουσιάζει εκλείπουν στο σύνολό τους και όταν δεν εκλείπουν, τα χρησιμοποιούμε απολύτως λανθασμένα, με αποτέλεσμα η κριτική μας ικανότητα και η ανθεκτικότητα μας απέναντι στον «κακό κόσμο» να αμβλύνονται. Τα προσωπικά μας διυλιστήρια δυσλειτουργούν. Σκοπός μας – για κάποιους και σκοπός ζωής – να τα επαναφέρουμε σε κανονική λειτουργία.Να οπλιστούμε, με άλλα λόγια, με το σημαντικότερο και πιο «θανατηφόρο» όπλο αυτής της ζωής, το «φιλτράρισμα». Να κάνουμε σωστή χρήση των «διυλιστηρίων» ώστε να μπορούμε πλέον ορθά να επιλέγουμε τι θα ακούσουμε και από ποιόν, να πετάμε στον κάλαθο των αχρήστων κακόβουλα σχόλια, να απορροφάμε τα καλόβουλα, ακόμα και αν αυτά δεν μας κολακεύουν και να διασφαλίζουμε μια σωστή και αντικειμενική ενημέρωση σε όλα τα επίπεδα.
Άραγε τι θα μας απαντούσε ο Σωκράτης του σήμερα, αν του ζητούσαμε νουθεσίες ως προς το πώς να φέρουμε εις πέρας αυτή τη δύσκολη αποστολή; Θα μας έλεγε ότι πρέπει να προσαρμόσουμε τα φίλτρα που εκείνος δημιούργησε, στις συνθήκες του 2019. Ο μόνος τρόπος να το καταφέρουμε αυτό είναι να τα αναλύσουμε όσο το δυνατόν διεξοδικότερα και με επαγωγικό τρόπο να καταλήξουμε σε συμπεράσματα, σαν να είμαστε «ο Σωκράτης του σήμερα». Και η επαγωγή ξεκινά…
1ο φίλτρο: Αλήθεια
Είναι πολύ εύκολο να μεταστρέψουμε καταστάσεις, να δημιουργήσουμε πλασματικά γεγονότα, να μεταφέρουμε ψευδείς ειδήσεις και να δημιουργήσουμε ένα «χαλασμένο τηλέφωνο» για κάτι αναληθές. Άλλοι το κάνουμε με δόλο α’ βαθμού (το επιδιώκουμε άμεσα), άλλοι με ενδεχόμενο (αποδεχόμαστε το ενδεχόμενο της αναλήθειας) και άλλοι από απλή «ανοησία». Άλλοι το κάνουμε για να προσελκύσουμε ενδιαφέρον και να επικεντρωθεί η συζήτηση σε εμάς, άλλοι γιατί η ενασχόληση με τους άλλους είναι το μόνο μέλημα μας μέσα σε μια προφανώς κενή ζωή ενώ άλλοι γιατί η ανάγκη μας να αντιμετωπίσουμε εσωτερικά προβλήματα με τον ίδιο μας τον εαυτό, μας φοβίζει τόσο πολύ ώστε καταλήγουμε σε έναν εσωτερικό εμφύλιο… μέσω τρίτων. Αυτή η παθογένεια, με όποια από τις τρεις μορφές και αν πάρει, αντιμετωπίζεται μόνο άμεσα και ευθέως με ένα και μόνο όπλο, την αποδοχή της αξίας της αλήθειας και την απόρριψη της ενασχόλησης μας, έστω και ολιγόλεπτης, με γεγονότα και στοιχεία μη διασταυρωμένα ή και ψευδή. Με την επικέντρωση στην προσωπική μας ζωή που μας δόθηκε για να τη ζήσουμε… αυτοπροσώπως και όχι μέσω άλλων. Με τη συνεχή προσπάθεια αυτοβελτίωσης μας και όχι «δικαιολόγησης» των λαθών μας με στραμμένο βλέμμα αλλού. Με ειλικρινή και ευθεία αντιμετώπιση του ίδιου του εαυτού μας. Γιατί η αλήθεια και η ειλικρίνεια, κυρίως ως προς την αντιμετώπιση του «εγώ» μας αλλά, ταυτόχρονα, και ως προς τημεταφορά και εσωτερική επεξεργασία γεγονότων -το ευθύ και καθαρό βλέμμα σε κάθε πτυχή της ζωής μας δηλαδή- μας οδηγεί σε ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης, στη φερεγγυότητα, στην ηθική μας καθαρότητα και στην εσωτερική μας ικανοποίηση που αποτελεί το πρώτο βήμα για να είμαστε εμείς οι ίδιοι καλά με τον εαυτό μας και να νικάμε κάθε φορά τον ταύρο – που ενδεχομένως να είναι και ο ίδιος μας ο εαυτός, στην αρένα του.
2ο φίλτρο: Κακία
Έχοντας, πλέον, «ρίξει τη δέουσα ματιά» στο πρώτο και βασικότερο φίλτρο, αυτό της αλήθειας, περνάμε δυναμικά στο δεύτερο. Το φίλτρο της κακίας. Πριν, όμως, πούμε οτιδήποτε, θα πρέπει να κάνουμε μια προσπάθεια να οριοθετήσουμε και να συγκεκριμενοποιήσουμε την έννοια και να δούμε τί είναι αυτό που, στην περίπτωση που μελετάμε, καθιστά τελικά μια κουβέντα, μια πράξη, έναν άνθρωπο «κακό». Η έννοια της κακίας, στο παρόν κείμενο, παίρνει μια και συγκεκριμένη μορφή και δεν είναι αόριστη. Κακία, εδώ, θα ονομάσουμε τη μεταφορά ενός γεγονότος, όχι με σκοπό την καλώς νοούμενη ενημέρωση αλλά τη μείωση, το χλευασμό και την προσβολή του ατόμου στο οποίο αφορά, έστω και ασυνείδητα, έμμεσα ή κεκαλυμμένα και η οποία αποτελεί την πιο επικίνδυνη μορφή της. Η διαφορά μπορεί να εντοπιστεί και ως εξής:
1η διατύπωση: «Η Μαρία δεν έγινε δεκτή στο πανεπιστήμιο στο οποίο στόχευε, δεν πειράζει, θα ξαναπροσπαθήσει»
2η διατύπωση: «Καλά, μιλάμε, δεν ξέρεις τι έμαθα! Η Μαρία δεν πέρασε στο πανεπιστήμιο! Αυτά κάνουν οι βόλτες και τα έξω»
3η διατύπωση: «Την καημένη τη Μαρία, δεν πέρασε στο πανεπιστήμιο, ποιος ξέρει το καημένο το κορίτσι πόσο στενοχωριέται που θα βλέπει τους συμμαθητές της να περνούν χάρμα φοιτητική ζωή…»
Στις υπό άνω διατυπώσεις, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις αυτοτελείς σκοπούς. Στην πρώτη περίπτωση, σκοπός ήταν η μεταφορά ενός γεγονότος χωρίς να προσδίδεται χλευαστική ή προσβλητική χροιά. Στη δεύτερη, η μεταφορά ενός γεγονότος «χρωματισμένη» αρνητικά με υποθέσεις προσωπικές, ενδεχομένως αβάσιμες και με πολύ πιθανή την έλλειψη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ αυτών και του αποτελέσματος (βόλτες ως αιτία – αποτυχία στις εξετάσεις ως αποτέλεσμα). Στην τρίτη, διακρίνουμε μια κεκαλυμμένη προσβολή και αναιτιώδη λύπηση προς το άτομο, δείγματα της κακίας που μελετάμε στο κείμενο αυτό.
Με ένα πολύ απλό παράδειγμα λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε πως η επιλογή λέξεων και διατύπωσης, που αντικατοπτρίζει φυσικά τον εσωτερικό μας κόσμο και την προσωπική μας αντίληψη ως προς τα γεγονότα, μπορούν να προσδώσουν πολλές και διαφορετικές χροιές και έννοιες στη μεταφορά ενός γεγονότος. Και, φυσικά, δεν είναι λίγες οι φορές που (όλοι ανεξαιρέτως και συμπεριλαμβάνω προφανέστατα και τον εαυτό μου) επιλέγουμε τις δυο τελευταίες διατυπώσεις, χρωματίζοντας τα λεγόμενα μας με στοιχεία κακίας.
Γιατί το κάνουμε αυτό; Οι ψυχολόγοι απαντούν παραπέμποντας συχνά σε θεωρίες. Μερικοί υποστηρίζουν πως το άτομο έχει ανάγκη να αισθάνεται ανώτερο από άλλους και έτσι τείνει να αναδεικνύει υπερβολικά έτερες αποτυχίες και μειονεκτήματα, με σκοπό να αισθανθεί μοναδικός και ιδιαίτερος. Άλλοι πιστεύουν πως, όντας ο άνθρωπος από τη φύση του ον που κάνει συνεχώς συγκρίσεις μεταξύ του εαυτού του και των άλλων συνανθρώπων του, επιλέγει να κάνει εσωτερικές συγκρίσεις που θα του προσδώσουν μια αίσθηση ανωτερότητας. Αναφερόμενος κάποιος, λοιπόν, στην αποτυχία κάποιου, εσωτερικά συγκρίνει τον εαυτό του με αυτόν και αισθάνεται λιγότερο μειονεκτικά. Ακόμη υποστηρίζεται πως όταν απειλείται από κάποιον το «εγώ» μας, εκδηλώνουμε επιθετικότητα και κακία ενώ ο Φρόιντ είχε υποστηρίξει πως οι άνθρωποι αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους όταν αντικρίζουν άλλα άτομα με ίδια αρνητικά και ελαττώματά με αυτούς και έτσι, τείνουν να τονίζουν και αναδεικνύουν με τα λόγια τους αποτυχίες και αρνητικά.
Οποιαδήποτε, όμως, από τις ανωτέρω θεωρίες αποτελεί μια απολύτως λάθος προσέγγιση και μια λογική που εσωτερικά μας διαβάλλει, αναδεικνύει και εξωτερικεύει τις προσωπικές μας ανασφάλειες και την έλλειψη αυτοπεποίθησης και μας εμποδίζει να αντιμετωπίσουμε θετικά και ενεργά αυτά τα προβλήματα, να ενισχύσουμε το μέλλον μας και να αγκαλιάσουμε τον ευγενή ανταγωνισμό. Καιρός να την αποβάλουμε, λοιπόν.
3ο φίλτρο: Χρησιμότητα
Η ουσία του τελευταίου φίλτρου είναι και η πιο προφανής από τις 3. Ζώντας σε μια καθημερινότητα που χαρακτηρίζεται, όπως είπαμε, από βομβαρδισμό πληροφοριών, είναι μεγάλο προνόμιο να μπορούμε να διακρίνουμε αυτές τις πληροφορίες που μπορούν να μας προάγουν και μπορούν να μας χρησιμεύσουν με κάποιο τρόπο στη ζωή μας. Αυτές, δηλαδή, που με την κατάλληλη προσέγγιση και επεξεργασία, μπορούν να αποτελέσουν ενέχυρο και όπλο στον καθημερινό μας αγώνα για επιβίωση και διάκριση. Μπορεί, άραγε, να το κάνει αυτό η πληροφόρηση μας για το λόγο που χώρισε ένα ζευγάρι ή για το λόγο για τον οποίο η «τάδε είπε το τάδε πράγμα στον άλλον που ήταν προσβλητικό για την παράλλη τάδε;» Μήπως, απλώς, η τέτοιας μορφής ενασχόλησή μας καταναλώνει χώρο στο…capacityτου μυαλού μας και, όταν είναι συνεχής και έντονη, προσγειώνει απότομα την προσωπικότητα μας, απομακρύνοντας το μυαλό μας από θέματα ουσίας που τελικά μπορούν να μας πάνε ένα βήμα παραπέρα επαγγελματικά, κοινωνικά, προσωπικά;
Κλείνουμε τα μάτια και μεταφερόμαστε δια μαγείας στο λόφο της Ακρόπολης, ένα ωραίο πρωινό Κυριακής.
Ατενίζοντας τα αξιοθέατα, με τον καθαρό αέρα και τον φωτεινό ήλιο να μας περικυκλώνουν, αναθεωρούμε πολλά κομμάτια της ζωής μας. Αναδιοργανωνόμαστε, κάνουμε μια προσωπική ανασκόπηση και αλλάζουμε τελείως την προσέγγιση μας απέναντι στα πράγματα, αξιοποιώντας ορθά τα διυλιστήρια του μυαλού μας.Μετά από μερικές ώρες, μπαίνουμε στο μετρό και αποχωρούμε, με νέα οπτική, νέο μυαλό και συνέπεια όλων αυτών, νέο μέλλον να μας ανοίγεται. Καλημέρα, Σωκράτη.
Γεννηθείσα το 1999. Είναι φοιτήτρια Νομικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Από πολύ μικρή ηλικία, ξεκίνησε να ασχολείται με διάφορες δραστηριότητες, εκ των οποίων ξεχώρισε τα debate και την αρθρογραφία. Συμμετέχει ενεργά σε μοντέλα προσομοιώσεων, ενώ ήταν αρχισυντάκτρια και αρθρογραφούσε τακτικά στην εφημερίδα του σχολείου της. Ιδιαίτερα πεδία ενδιαφέροντός της αποτελούν η Μέση Ανατολή και τα κοινωνικά ζητήματα.
