Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Στην Ελλάδα του σήμερα, όπου το παρελθόν καμιά φορά μοιάζει βαρύ σαν πέτρα, το νέο μυθιστόρημα του Κώστα Εξαρχέα έρχεται να φωτίσει τη δεκαετία του ’80 με πνεύμα, τρυφερότητα και μια άφθονη δόση από χιούμορ, το οποίο σε πολλούς από εμάς θα θυμίσει απείρου κάλλους σκηνικά και ιστορίες. Η ιστορία για την οποία θα μιλήσουμε σήμερα ξεκινά από ένα τετράδιο έκθεσης δημοτικού, το οποίο ο πρωταγωνιστής βρίσκει σχεδόν ξεχασμένο σε μια αποθήκη. Αυτό το παιδικό κείμενο, λιτό και αυθόρμητο, μετατρέπεται σε μια πλούσια σύνθεση και αφήγηση αναμνήσεων και μας μεταφέρει σε μια ξεχασμένη γωνιά της Μάνης, σε μια εποχή όπου η αθωότητα συνυπήρχε με τη σκληρότητα και ο παραλογισμός με το μεγαλείο της καθημερινής ζωής.
Το βιβλίο ονομάζεται Το μήλο δεν έπεσε κάτω απ’ τη Μηλιά, το υπογράφει ο πρωτοεμφανιζόμενος στον χώρο του μυθιστορήματος Κώστας Εξαρχέας, και κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Ο Εξαρχέας, γεννημένος το 1969 στην Αθήνα, εργάζεται κατά κύριο λόγο στον χώρο του κινηματογράφου, ως sound designer κυρίως για διαφημιστικές παραγωγές. Παρόλα αυτά, ο ίδιος έχει ασχοληθεί σε μεγάλο βαθμό με τη δημιουργική γραφή, μέσα από σενάρια και διηγήματα. Με αυτό το πρώτο του μυθιστόρημα, ρίχνει φως σε μια μικρογραφία της ελληνικής υπαίθρου, η οποία ενώ μοιάζει μακρινή, είναι για πολλούς από εμάς πιο οικεία από όσο θα παραδεχόμασταν.
Η πλοκή του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται γύρω από έναν μικρό Αθηναίο που μετακομίζει στο χωριό και βρίσκεται μπροστά σε έναν κόσμο εντελώς ξένο: κατσίκες και φασκόμηλα, δάσκαλοι με εμμονή στην καλλιγραφία, χωροφύλακες με περισσότερη φιλοδοξία από αυτήν που μπορούν να υποστηρίξουν οι ικανότητές τους και φυσικά, ένα έγκλημα που διαταράσσει την τοπική κοινωνία. Τα κακώς κείμενα ενός ελληνικού χωριού, της Μηλιάς στη Μεσσηνιακή Μάνη, με χαρακτήρες που ακροβατούν ανάμεσα στον ρεαλισμό και την καρικατούρα, χαρίζουν στον αναγνώστη μια συναρπαστική ανάγνωση, η οποία πραγματικά δεν σε αφήνει να αφήσεις κάτω το βιβλίο.
Ένα από τα πιο δυνατά σημεία του βιβλίου είναι η μοναδική του ισορροπία ανάμεσα στο χιούμορ και τη συγκίνηση. Η Μάνη δεν παρουσιάζεται εδώ ως τόπος με ηρωικές και μυθικές καταβολές, αλλά ως πεδίο μιας γνωστής και παράλληλα αλλόκοτης καθημερινότητας, όπου η παράδοση συναντά τη σάτιρα και η παιδική ματιά γίνεται καθρέφτης και παράλληλα παράγοντας αποδόμησης των κοινωνικών στερεοτύπων. Ο Εξαρχέας δεν φοβάται να σαρκάσει τις καταστάσεις που πραγματεύεται, αλλά σε καμία περίπτωση δεν φτάνει σε μια στείρα ειρωνεία προς τους χαρακτήρες. Αντίθετα, ο συγγραφέας έχει τη δυνατότητα να «αστειεύεται» με τους ήρωές του, με αγάπη και κατανόηση για αυτά τα αρχέτυπα ανθρώπων. Η σάτιρα της κοινωνικής πραγματικότητας είναι γνήσια και αυθεντική, γεμάτη νύξεις για τις παθογένειες της ελληνικής επαρχίας, αλλά και για τη γοητεία της.
Μέσα σε αυτή τη φαινομενικά ανάλαφρη ατμόσφαιρα, ξεπροβάλλουν με λεπτότητα βαθύτερα θέματα. Η αναζήτηση της ταυτότητας, η διαχείριση της διαφορετικότητας, η ανάγκη να ανήκεις κάπου, παρουσιάζονται μέσα από γνώριμες εικόνες. Το χωριό γίνεται ένα σκηνικό μυστηρίου, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μια πρόβα ζωής για τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, τον οποίο συναντάμε πλέον από μια διαφορετική θέση, όταν και ο ίδιος έχει δημιουργήσει τη δική του οικογένεια, μακριά από τη Μηλιά. Η γραφή του Εξαρχέα είναι φρέσκια, ευρηματική, γεμάτη λεκτικές εκπλήξεις που κρατούν το ενδιαφέρον αμείωτο, χωρίς να ολισθαίνει σε ανούσιες επαναλήψεις.
Το βιβλίο συστήνεται ανεπιφύλακτα σε κάθε αναγνώστη που θα ήθελε να θυμηθεί ή ακόμη και να γνωρίσει, πώς ήταν η Ελλάδα σε παλαιότερες εποχές και πώς τα βιώματα της ελληνικής επαρχίας έχουν χαραχθεί στη μνήμη όσων τα έζησαν, σαν εικόνες που εμπεριέχουν παράλληλα το στοιχείο της νοσταλγίας και της διακωμώδησης. Είναι ένα μυθιστόρημα που φέρνει μαζί του έναν γνώριμο τόνο, σαν μια ανάμνηση που θα νόμιζε κανείς ότι έχει πια ξεχάσει, όπως και ο πρωταγωνιστής θυμάται το Πάσχα στο χωριό του, κάποτε τη δεκαετία του ’80.
