Της Εμμανουέλας Σφακιανάκη,
Ο Νόμος 5134/2024, δημοσιευμένος στο ΦΕΚ Α’ 146/11.09.2024, αποτελεί μια εκτενή μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία στο πεδίο της πολιτικής δικονομίας. Η κύρια φιλοσοφία του νόμου έγκειται στην ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας και στην προσαρμογή των διαδικασιών στην ψηφιακή εποχή και τη σύγχρονη ανάγκη απονομής ταχείας και αποτελεσματικής δικαιοσύνης. Ο παρών νόμος τροποποιεί καίρια διατάξεις του ΚΠολΔ, με σημαντικές επιδράσεις στη λειτουργία των δικαστηρίων, τη δομή της δίκης και την επιτάχυνση των διαδικασιών.
Κεντρική μεταρρύθμιση αποτελεί η κατάργηση των Ειρηνοδικείων ως αυτοτελούς βαθμού δικαιοδοσίας και η μεταφορά της αρμοδιότητάς τους στα Πρωτοδικεία, όπως προβλέπεται στο άρθρο 14 ΚΠολΔ, το οποίο τροποποιήθηκε ώστε το Πρωτοδικείο να είναι το αποκλειστικά αρμόδιο δικαστήριο πρώτου βαθμού, ανεξαρτήτως ποσού ή φύσης της διαφοράς. Παράλληλα, τα άρθρα 15, 16, 17 και 18 ΚΠολΔ προσαρμόστηκαν καταργώντας κάθε αναφορά στα Ειρηνοδικεία, ώστε να επιτευχθεί η πλήρης ενοποίηση της δικαιοδοσίας. Η πρακτική σημασία της αλλαγής αυτής είναι μεγάλη, δεδομένου ότι πλέον όλες οι αστικές και εμπορικές διαφορές, μικρές ή μεγάλες, καθώς και υποθέσεις προσωπικής εργασίας και μισθώσεων εκδικάζονται από το μονομελές Πρωτοδικείο. Η ενοποίηση στοχεύει στην αποσυμφόρηση των δικαστηρίων και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, αλλά ταυτόχρονα απαιτεί επαρκή στελέχωση και υποδομές στα Πρωτοδικεία για να ανταπεξέλθουν στο αυξημένο έργο.
Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μεταβατικές διατάξεις που προβλέπει ο νόμος, ειδικά όσον αφορά στις εκκρεμείς υποθέσεις που είχαν ήδη υπαχθεί στα Ειρηνοδικεία πριν την έναρξη ισχύος του νέου νόμου. Σύμφωνα με αυτές, οι εκκρεμείς δίκες συνεχίζουν να εκδικάζονται από τα Ειρηνοδικεία μέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης, αποτρέποντας τη δημιουργία δικονομικής αστάθειας και τη μεταβίβαση φακέλων που θα μπορούσε να επιφέρει καθυστερήσεις και σύγχυση. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η σταθερότητα της διαδικασίας και η προστασία των δικαιωμάτων των διαδίκων.
Αλλαγές επιφέρθηκαν και στις διαδικαστικές ρυθμίσεις του ΚΠολΔ, όπως στα άρθρα 47, 50, 54 και 125, όπου τροποποιούνται οι προθεσμίες και οι όροι για την κατάθεση και εξέταση αιτήσεων, με στόχο την επιτάχυνση της διαδικασίας και την αποφυγή αδικαιολόγητων καθυστερήσεων. Το άρθρο 134 αναμορφώνεται ως προς τη διαδικασία επίδοσης εγγράφων, προωθώντας τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων, ενώ στα άρθρα 165 έως 168 υπάρχουν ανάλογες αλλαγές που αφορούν την εγγυοδοτική διαδικασία.
Επιπλέον, στο άρθρο 173 παρ. 4 ορίζεται πλέον ρητά η προκαταβολή ποσού 300 ευρώ σε δίκες διατροφής, ενώ το άρθρο 196 αναθεωρεί την εφαρμογή του «ευεργετήματος της πενίας», χωρίς σημαντικές αλλαγές. Μεταβολές σημειώνονται επίσης στα άρθρα 208 και 215, όπου εισάγονται νέες διατάξεις σχετικά με τα αποδεικτικά μέσα και τη διενέργεια αποδείξεων, προκειμένου να βελτιωθεί η αποδοτικότητα και η δικαστική αλήθεια. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ακόμα, οι τροποποιήσεις που αφορούν τη δίκη ενδίκων μέσων και προσφυγών. Τα άρθρα 466, 495, 498, 505, 511 και 560 ΚΠολΔ αναμορφώνονται, ώστε να εναρμονιστούν οι διαδικασίες εφέσεων και αναίρεσης με τη νέα κατανομή αρμοδιοτήτων και να αποφεύγονται αμφισημίες.
Οι ρυθμίσεις για την εκούσια δικαιοδοσία, που περιλαμβάνονται στα άρθρα 622Β, 625, 638, 702 και 734, προσαρμόζονται ώστε όλες οι υποθέσεις να υπάγονται πλέον στα Μονομελή Πρωτοδικεία, με έμφαση στην απλοποίηση και επιτάχυνση της διαδικασίας. Ειδικότερα, το άρθρο 734 αναδιατυπώνεται για να ενισχύσει τη δυνατότητα έκδοσης αποφάσεων χωρίς παρουσία διαδίκων, προσαρμόζοντας τη διαδικασία στις σύγχρονες ανάγκες. Με ανάλογο τρόπο έχουν διατυπωθεί αλλαγές στα άρθρα: 738Α, 740 και 787, 808, 819, 828, 830, 831, 835, 841, 917, 933, 995, 998, 1005 και 1021 ΚπολΔ.
Παρά τη σαφή πρόθεση του Ν. 5134/2024 να εκσυγχρονίσει και να απλοποιήσει την πολιτική δικονομία, η πρακτική εφαρμογή των νέων ρυθμίσεων παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις. Η κατάργηση των Ειρηνοδικείων και η συγκέντρωση της πρώτης βαθμίδας στα Πρωτοδικεία, αν και θεωρητικά βελτιώνει τη δικαστική οργάνωση, στην πράξη ενδέχεται να οδηγήσει σε υπερφόρτωση των Πρωτοδικείων, ιδίως αν δε συνοδευτεί από άμεση ενίσχυση σε προσωπικό και υποδομές. Η μετάβαση των εκκρεμών υποθέσεων, παρότι προβλέφθηκε με μεταβατικές διατάξεις, ενδέχεται να προκαλέσει πρακτικά προβλήματα στην ομαλή συνέχιση της δίκης, με κίνδυνο καθυστερήσεων και σύγχυσης για τους διαδίκους.
Η ψηφιοποίηση και η χρήση ηλεκτρονικών μέσων, ενώ αποτελούν αναγκαίο βήμα προς τα εμπρός, αντιμετωπίζει εμπόδια λόγω τεχνικών δυσκολιών και ανεπάρκειας εκπαίδευσης των δικαστικών λειτουργών. Η έλλειψη ομοιομορφίας στην εφαρμογή αυτών των μέτρων μπορεί να δημιουργήσει ανισότητες στην πρόσβαση και στην ποιότητα της δικαιοσύνης, ιδιαίτερα για τους λιγότερο εξοικειωμένους με την τεχνολογία πολίτες. Επιπλέον, η προσπάθεια επιτάχυνσης των διαδικασιών ενδέχεται να περιορίσει το δικαίωμα πλήρους αποδείξεως, κάτι που θα μπορούσε να υπονομεύσει τη βασική αρχή της δίκαιης δίκης.
Συνολικά, το νομοθετικό πλαίσιο του Ν. 5134/2024 εισάγει σημαντικές και αναγκαίες αλλαγές, αλλά η επιτυχία τους θα κριθεί από την ικανότητα του συστήματος να τις εφαρμόσει ουσιαστικά, χωρίς να υποβαθμιστούν τα θεμελιώδη δικαιώματα των διαδίκων ή να επιβαρυνθεί η λειτουργία των δικαστηρίων. Απαιτείται επομένως συνεχής αξιολόγηση και προσαρμογή, ώστε η μεταρρύθμιση να μη μείνει σε επίπεδο θεωρίας, αλλά να αποτελέσει εργαλείο πραγματικής βελτίωσης της απονομής δικαιοσύνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Νέος Δικαστικός Χάρτης: Συγκριτικοί Πίνακες νέων και παλαιών ρυθμίσεων (Ν. 5134/2024), LAWSPOT.GR, 24/09/2024, διαθέσιμο εδώ
-
Ν. 5134/2024 (ΦΕΚ A 146 – 11.09.2024) Παρεμβάσεις στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, στον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας σε εναρμόνιση με την ενοποίηση του πρώτου βαθμού δικαιοδοσίας με τον ν. 5108/2024 – Διατάξεις για τη Δικαστική Αστυνομία και άλλες επείγουσες ρυθμίσεις, forin.gr Σταματόπουλος, διαθέσιμο εδώ
-
Νέος δικαστικός χάρτης: Όλες οι αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας που ψηφίστηκαν και ισχύουν από 16/9 – ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ, dikastiko.gr, διαθέσιμο εδώ
