Του Γιάννη Περγαντή,
Στην ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, ορισμένα πρόσωπα έχουν χαρακτηριστεί ως σύμβολα της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της πολιτικής αλλαγής. Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, δύο Αθηναίοι πολίτες του 6ου αιώνα π.Χ., αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των προσώπων. Οι προσωπικές τους διαφορές με τους εξουσιαστές, σε συνδυασμό με την δυσφορία προς το καθεστώς τους, θα επηρέαζε τη πορεία της αθηναϊκής πολιτικής για γενιές. Αναφερόμενοι και ως «Τυραννοκτόνοι», ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων είναι γνωστοί όχι μόνο για τον προσωπικό τους ηρωισμό, αλλά και για τον καθοριστικό τους ρόλο στην ανατροπή της τυραννίας των Πεισιστρατιδών.
Για να κατανοήσουμε τη σημασία του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε το πολιτικό πλαίσιο της Αθήνας στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. Τα χρόνια πριν από τη δράση τους, η Αθήνα είχε βιώσει μια ταραγμένη πραγματικότητα, με κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ανισότητες. Η αθηναϊκή δημοκρατία, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, δεν είχε ακόμη εδραιωθεί.
Το 561 π.Χ., ο ισχυρός αριστοκράτης Πεισίστρατος κατέλαβε την εξουσία στην Αθήνα, εγκαθιδρύοντας τυραννία. Παρά την αρχική του δημοτικότητα ως προς τις πολιτικές του και τα έργα υποδομής, όπως η κατασκευή ναών και δημόσιων έργων, η εξουσία του Πεισίστρατου εξελίχθηκε σε ολοένα και πιο αυταρχική. Οι γιοι του, ο Ίππαρχος και ο Ιππίας, τον διαδέχθηκαν μετά τον θάνατό του, το 527 π.Χ. Ενώ, ο Ιππίας συνέχισε την πολιτική του πατέρα του, η διακυβέρνησή του σημαδεύτηκε από την αυξανόμενη αίσθηση του φόβου και της υποψίας, όπου σε ορισμένα σημεία γίνονταν μια «χειρότερη εκδοχή» του πατέρα του.
Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων ήταν εραστές, με ότι σημασία και υπόβαθρο είχε αυτός ο όρος στην αρχαία Ελλάδα. Η ομορφιά και το παρουσιαστικό του Αρμόδιου, για το οποίο φημίζονταν, προσέλκυσε το ενδιαφέρουν του Ίππαρχου, ο οποίος έκανε συνεχώς ερωτικές προσεγγίσεις και προτάσεις, με τον Αρμόδιο να τις απορρίπτει όλες. Παρ’ όλα αυτά, ο Ίππαρχος φαίνεται να επέμενε, κάτι το οποίο δεν άρεσε ούτε στον Αρμόδιο, αλλά ούτε και στον Αριστογείτονα. Μετά από τις συνεχείς απορρίψεις του Αρμόδιου στον Ίππαρχο, ο τελευταίος για να εκδικηθεί εξευτέλισε δημοσίως την αδελφή του Αρμόδιου, η οποία θα λάμβανε μέρος την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων, αποκαλώντας την «μη αγνή», κάτι το οποίο θεωρούνταν αρκετά προσβλητικό.
Οι αδιάκριτες ερωτικές προσεγγίσεις του Ίππαρχου, μαζί και με την τελευταία πράξη του προς την αδελφή του Αρμόδιου, ήταν οι σταγόνες που ξεχείλισαν το ποτήρι. Οι δύο άνδρες, μαζί και με μια μερίδα δυσαρεστημένου προς τον Ιππία λαού, επέλεξαν να πάρουν εκδίκηση μια συγκεκριμένη μέρα των Μεγάλων Παναθηναίων του 514 π.Χ., την οποία οι Αθηναίοι θα μπορούσαν να κυκλοφορούν ένοπλοι στην πόλη χωρίς να θεωρείται ιεροσυλία. Μέσα στο μεγάλο πλήθος και την αναταραχή των εορτών, οι συνωμότες επιτέθηκαν στον Ίππαρχο, δολοφονώντας τον στο ιερό του Λεωκόριον.
Ο Αρμόδιος σκοτώθηκε επί τόπου από τους σωματοφύλακες του Ίππαρχου, ενώ ο Αριστογείτονας συνελήφθη λίγο αργότερα, για να καταλήξει από τα μεγάλα βασανιστήρια που δέχθηκε. Μετά τον θάνατο του, τα σώματά τους εκτέθηκαν δημοσίως ως προειδοποίηση για άλλους που θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να αντισταθούν. Αν και η πράξη τους αυτή είχε ως κύριο κίνητρο ερωτικές αντιδικίες, πολλοί ερευνητές και ιστορικοί επισημαίνουν πως και μια γενικότερη αντιπάθεια προς το καθεστώς των Πεισιστρατιδών πιθανότατα έδωσε και αυτή το έναυσμα για αυτή τη συνομωσία.
Ωστόσο, οι θάνατοί τους δεν ήταν το τέλος της ιστορίας τους. Τα επόμενα χρόνια, το πολιτικό κλίμα στην Αθήνα άρχισε να αλλάζει. Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια απέναντι στην τυραννία του Ιππία και η ενισχυμένη υποστήριξη για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις κατέστησαν σαφές ότι η εξουσία των Πεισιστρατιδών πλησίαζε στο τέλος της. Το 510 π.Χ., ο Ιππίας εκδιώχθηκε, κυρίως λόγω των προσπαθειών του Σπαρτιάτη βασιλιά Κλεομένη Α’, ο οποίος επενέβη στην Αθήνα υπέρ της αριστοκρατικής αντιπολίτευσης. Μετά την εξορία του Ιππία, η Αθήνα κινήθηκε προς την εγκαθίδρυση ενός πιο δημοκρατικού πολιτεύματος υπό την ηγεσία του Κλεισθένη.
Παρά τους θανάτους τους, ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων έγιναν σύμβολα της ελευθερίας και της αντίστασης στην Αθήνα. Οι πράξεις τους θεωρήθηκαν ως καταλύτης για την τελική ανατροπή της τυραννίας των Πεισιστρατιδών, παρά τα αρχικά κίνητρα τους. Η έννοια των Τυραννοκτόνων είχε βαθιά απήχηση στους Αθηναίους, οι οποίοι ήταν στην πορεία της δημιουργίας ενός νέου πολιτικού συστήματος. Στο πλαίσιο της αθηναϊκής δημοκρατίας, η ιδέα της απομάκρυνσης των καταπιεστικών ηγεμόνων και της επιστροφής της εξουσίας στον λαό έγινε κεντρικό στοιχείο της ταυτότητας της πόλης.
Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων τιμήθηκαν μεταθανάτια στην Αθήνα. Εγκαταστάθηκε ένα σύμπλεγμα των δύο ανδρών στην Αγορά της Αθήνας, και έγιναν ήρωες του έθνους, όντας οι πρώτοι θνητοί για τους οποίους αφιερώθηκαν αγάλματα. Η ιστορία τους έγινε σύμβολο της πολιτικής αρετής, της θυσίας και του αγώνα για ελευθερία ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή αυταρχισμού και εξουσιασμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- P. Schimitt-Panel (2018), Aρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: εκδ. Gutenberg
- Harmodius and Aristogeiton, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Harmodius and Aristogeiton, livius.org, διαθέσιμο εδώ
