Του Νίκου Πέτροβα,
Το «Σύμφωνο της Βαρσοβίας» (γνωστό και ως Σύμφωνο Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας) υπήρξε μία στρατιωτική συμμαχία που υπογράφηκε στις 14 Μαΐου 1955 στη Βαρσοβία της Πολωνίας. Το σύμφωνο αυτό δημιουργήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση και από άλλα σοσιαλιστικά κράτη (Λαϊκή Δημοκρατία της Αλβανίας, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Τσεχοσλοβακία και Ανατολική Γερμανία) και λειτούργησε ως απάντηση στο ΝΑΤΟ για την ένταξη της Δυτικής Γερμανίας σε αυτό, αλλά και ως μέσο διατήρησης της σοβιετικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή.
Με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος χωρίστηκε σε δύο μέρη, ή ακόμη καλύτερα, σε δύο μπλοκ: το Δυτικό, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τους συμμάχους τους, και το Ανατολικό, με επικεφαλής τη Σοβιετική Ένωση. Η ένταση μεταξύ αυτών των δύο υπερδυνάμεων ήταν μεγάλη, ύστερα και από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κορέα. Η ένταξη της Δυτικής Γερμανίας στο ΝΑΤΟ στις 9 Μαΐου του 1955 (μέσα από τη Συνθήκη του Παρισιού στις 23 Οκτωβρίου 1954), αποτέλεσε την αφορμή για τη δημιουργία ενός παρόμοιου οργανισμού και στην Ανατολική Ευρώπη, ώστε να αντικρούει οποιαδήποτε δυτική επιρροή και συγκεκριμένα τις επιρροές των Η.Π.Α.
Όπως προαναφέρθηκε, τα μέλη αυτού του Συμφώνου ήταν η Σοβιετική Ένωση, η Πολωνία, η Ανατολική Γερμανία, η Τσεχοσλοβακία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Αλβανία (η οποία αποσύρθηκε τη δεκαετία του 1960 μετά από διαφορές με τη Σοβιετική Ένωση). Η Σοβιετική Ένωση είχε πάντοτε τον πρωταγωνιστικό ρόλο, τόσο σε πολιτικά όσο και σε στρατιωτικά θέματα. Αυτό διαφαίνεται και από το γεγονός ότι ο Ανώτατος Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων του Συμφώνου ήταν πάντα αξιωματούχος από τη Σοβιετική Ένωση.
Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διακήρυσσε ότι πρόκειται για μία αμυντική συμμαχία, με σκοπό να αντιμετωπίζονται από κοινού οι εξωτερικές επιθέσεις. Η αλήθεια, όμως, είναι πως λειτουργούσε ως όργανο ελέγχου της Σοβιετικής Ένωσης στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης. Επίσης, παρείχε νομική και στρατιωτική βάση για την παρέμβαση της ΕΣΣΔ σε εσωτερικά ζητήματα κρατών που είχαν απόκλιση από τη «γραμμή» της Μόσχας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα γεγονότα που συνέβησαν σε Ουγγαρία και Τσεχοσλοβακία. Αρχικά, στην Ουγγαρία το 1956, ξέσπασε εξέγερση κατά του κομμουνιστικού καθεστώτος και άμεσα τα σοβιετικά τανκς εισέβαλαν στη Βουδαπέστη και κατέστειλαν με βία την εξέγερση. Στην Τσεχοσλοβακία, κατά τη διάρκεια της «Άνοιξης της Πράγας», οι δυνάμεις του Συμφώνου (εκτός από τη Ρουμανία) εισέβαλαν ώστε να ανατρέψουν τις μεταρρυθμίσεις του Ντούμπτσεκ.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας είχε τις βασικότερες στρατιωτικές δραστηριότητες στην Ευρώπη, για χάρη της ΕΣΣΔ. Οργάνωνε στρατιωτικές ασκήσεις, ανταλλαγές στρατηγικών αλλά και μέσων τεχνολογίας και εξασφάλιζε τη συνέχιση των φιλοσοβιετικών καθεστώτων. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1980, η δημοτικότητα και συνάμα η επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης εμφάνιζε σταδιακή κάθοδο. Στο προσκήνιο, πλέον, έχει βρεθεί ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ο Γκορμπατσόφ, με τις δύο μεταρρυθμίσεις του, την Περεστρόικα και την Γκλάσνοτ, οι οποίες στόχευαν στη σταδιακή φιλελευθεροποίηση της Σοβιετικής Ένωσης, είχαν ως αποτέλεσμα το Ανατολικό μπλοκ να καταρρέει μέρα με τη μέρα. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, με το πέρασμα του χρόνου, αποκτούσαν περισσότερη αυτονομία και τη διετία 1989-1990 έγιναν πολλές ειρηνικές εκδηλώσεις που έφεραν την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας διαλύθηκε επισήμως την 1η Ιουλίου 1991, λίγο πριν την ολική κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τα στρατεύματά της αποχώρησαν από τα κράτη-δορυφόρους, τα οποία εντάχθηκαν στη συνέχεια στο ΝΑΤΟ.
Συμπερασματικά, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς θεσμούς στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Αντιπροσώπευε, ουσιαστικά, τη στρατιωτική διάσταση της σοβιετικής σφαίρας επιρροής αλλά και την προσπάθεια της Σοβιετικής Ένωσης να αντικρούσει τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Παρόλο που ο λόγος δημιουργίας του βασιζόταν στην ιδέα της «αμοιβαίας άμυνας», στην πραγματικότητα λειτουργούσε ως μέσο επιβολής της σοβιετικής κυριαρχίας. Σήμερα, το Σύμφωνο της Βαρσοβίας θυμίζει τις ιδεολογικές και γεωπολιτικές συγκρούσεις της τότε εποχής και είναι άξιο να αναφερθεί πως η Ρωσία, ως διάδοχο κράτος της Σοβιετικής Ένωσης, είναι το μόνο μέλος του Συμφώνου που παραμένει ακόμη και σήμερα εκτός ΝΑΤΟ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (2019), Τα Βαλκάνια στον ψυχρό πόλεμο, (μτφρ. Βογιατζής Γιάννης, επιμ. Ραγιάκ Σβετοζάρ), Αθήνα: εκδ. Παπαδόπουλος
- Σεμερτζίεφ Ατάνας (1976), Η οργάνωση του Συμφώνου της Βαρσοβίας στήριγμα της ειρήνης και της ελευθερίας, Αθήνα: εκδ. Ειρήνη
- Warsaw Pact, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The Warsaw Pact, a mutual defence treaty between Communist states was signed on 14 May 1955, historytoday.com, διαθέσιμο εδώ
- Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
