Της Αναστασίας Δάβαρη,
Η περίοδος διακυβέρνησης του Πεισίστρατου, περί το 561 έως το 527 π.Χ., αποτελεί μία από τις πιο ιδιαίτερες περιόδους στην ιστορία της αρχαίας Αθήνας. Επρόκειτο για ένα καθεστώς μονοπρόσωπης εξουσίας, που ωστόσο δεν διέλυσε εντελώς τους θεσμούς της πόλης και, σε πολλές περιπτώσεις, ενίσχυσε τις πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Το ερώτημα παρ’ όλα αυτά παραμένει μέχρι και σήμερα· ήταν πράγματι μια τυραννία με την αρνητική έννοια της λέξης ή μήπως μια ιδιότυπη μορφή διακυβέρνησης που έβαλε τα θεμέλια για τη μελλοντική δημοκρατία;
Ο Πεισίστρατος γεννήθηκε σε αριστοκρατική οικογένεια, το όνομα του πατέρα του ήταν Ιπποκράτης και η μητέρα του, από το γένος των Νηλειδών της Πύλου, συνδεόταν συγγενικά με τον νομοθέτη Σόλωνα. Έγινε γνωστός στον λαό μέσω της συμμετοχής του σε πολέμους, ιδιαίτερα εναντίον των Μεγάρων, ενώ πολιτικά συσπείρωσε γύρω του κυρίως τους ακτήμονες, τους φτωχούς αγρότες της υπαίθρου. Με ευφυή και συχνά θεατρικά τεχνάσματα, όπως το να παρουσιαστεί τραυματισμένος στην αγορά ή η περιβόητη «επιστροφή» του συνοδευόμενος από γυναίκα μεταμφιεσμένη σε θεά Αθηνά, κατάφερε να πάρει την εξουσία τρεις φορές, με την τελευταία το 546 π.Χ. να είναι και η πιο σταθερή, διαρκώντας ως τον θάνατό του.
Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου της εξουσίας του, ο Πεισίστρατος προχώρησε σε έργα μεγάλης σημασίας για την πόλη. Βελτίωσε την υποδομή της Αθήνας, αναμόρφωσε την Αγορά, κατασκεύασε δρόμους, υδραγωγεία και βρύσες. Αυτά τα έργα βελτίωσαν την καθημερινότητα και έδωσαν δουλειά σε πολλούς Αθηναίους. Παράλληλα, στήριξε την αγροτική οικονομία με τη χορήγηση δανείων στους μικρούς καλλιεργητές και σύμφωνα με ορισμένες πηγές αναδιανέμει και γη, συμβάλλοντας έτσι στην κοινωνική συνοχή και τη μείωση των ταξικών εντάσεων.
Στον τομέα του πολιτισμού, η προσφορά του ήταν επίσης σημαντική, καθώς υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής των γραμμάτων και των τεχνών. Ενίσχυσε τις θρησκευτικές τελετές, ιδιαίτερα τα Παναθήναια, τα οποία μετέτρεψε σε σημαντική πανελλήνια γιορτή. Θεωρείται, επίσης, ότι ενίσχυσε τη συστηματική καταγραφή των ομηρικών επών, που αποτέλεσαν βασικό στοιχείο της ελληνικής ταυτότητας.
Παρά το γεγονός ότι ασκούσε την εξουσία μόνος του, δεν κατήργησε τους πολιτικούς θεσμούς της πόλης. Η Εκκλησία του Δήμου και τα δικαστήρια συνέχισαν να υπάρχουν και να λειτουργούν, αν και υπό τη σκιά της παρουσίας του. Ο Αριστοτέλης, στην «Αθηναίων Πολιτεία», σημειώνει ότι ο Πεισίστρατος κυβέρνησε με μετριοπάθεια και σεβασμό προς τους νόμους του Σόλωνα. Δεν προχώρησε σε σκληρή φορολόγηση και συχνά ευνόησε τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. Ενδεικτικό είναι το περιστατικό με έναν φτωχό αγρότη που δήλωσε πως πληρώνει φόρο μόνο με αγκάθια. Ο Πεισίστρατος λέγεται πως γέλασε και τον άφησε αφορολόγητο.
Αξίζει να αναφερθεί, πως στην αρχαία Ελλάδα η λέξη «τύραννος» δεν είχε απαραίτητα τη σημερινή αρνητική σημασία. Δήλωνε απλώς εκείνον που κατείχε την εξουσία χωρίς να έχει περάσει από θεσμοθετημένη διαδικασία. Στην πράξη, η διακυβέρνηση του Πεισίστρατου ήταν σταθερή, χωρίς αιματοχυσίες και βίαιες διώξεις. Έφερε ηρεμία στην πόλη, προστασία στους αδύναμους και τερμάτισε τις διαμάχες μεταξύ των ευγενών. Έτσι, αρκετοί σύγχρονοι μελετητές θεωρούν ότι η τυραννία του λειτούργησε ως προπομπός της δημοκρατίας που θα ερχόταν με τον Κλεισθένη λίγες δεκαετίες αργότερα.
Μετά τον θάνατό του, την εξουσία ανέλαβαν οι γιοι του, Ιππίας και Ιππάρχος. Ο Ιππάρχος ήταν περισσότερο φίλος της τέχνης και λιγότερο ενεργός πολιτικά και προσκάλεσε σημαντικούς ποιητές και διανοούμενους στην Αθήνα. Όμως, το 514 π.Χ. δολοφονήθηκε από τους Αρμόδιο και Αριστογείτονα, γεγονός που στάθηκε αφορμή για την αρχή του τέλους της δυναστείας της οικογένειας των Πεισιστρατιδών.
Ο Ιππίας, μετά τη δολοφονία του αδελφού του, έγινε πιο αυταρχικός και φοβικός. Επέβαλε βαρύτερους φόρους και προέβη σε καταστολή, γεγονός που τον έκανε αντιπαθή στον λαό. Τελικά, το 510 π.Χ., με τη βοήθεια των Σπαρτιατών, οι Αθηναίοι τον εκδίωξαν. Αυτό οδήγησε στην ανάδειξη του Κλεισθένη και στις μεγάλες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που εδραίωσαν τη λαϊκή κυριαρχία στην Αθήνα.
Συμπερασματικά, ο Πεισίστρατος υπήρξε ένας ηγέτης που, αν και αυταρχικός στην ουσία, δεν επέδειξε τη βία ή τη σκληρότητα που συνήθως συνδέουμε με την έννοια της τυραννίας. Διατήρησε τους θεσμούς, προστάτευσε τα λαϊκά στρώματα και στήριξε τον πολιτισμό και την οικονομία. Η περίοδος της διακυβέρνησής του μπορεί να θεωρηθεί ως μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην αριστοκρατική κυριαρχία και στη δημοκρατία, που λίγα χρόνια αργότερα θα άλλαζε οριστικά την πορεία της αθηναϊκής πολιτείας. Η τυραννία του Πεισίστρατου δεν ήταν δημοκρατική με τη σύγχρονη έννοια, αλλά σίγουρα πιο «λαϊκή» και προοδευτική απ’ ό,τι υποδηλώνει η λέξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- C. Orrieux – P. Schmitt Pantel (1995), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, εκδ. Gutenberg
- Η τυραννία του Πεισίστρατου, syllogostonathinaion.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πεισίστρατος, ime.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πεισίστρατος περίπου 600-527 π.X., tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
